D ə d ə qorqudara ş d ı rmalar ı • Folklor, Mifologiya və Etnoqrafiya • Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

286
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
və sağlam idraka söykəndiyini üzə çıxarır. Heç bir Oğuz bəyi və xanı 
onların övladları, xanımları kafir və düşmənlərdən qorxmur, onlara 
münasibətdə ayıq-sayıqlıq göstərir və öz milli xarakterinin təmsilçi-
si kimi dönməz, mətin və namuslu hərəkətlərilə seçilirlər. Davranış-
larında düşmənə mənəvi daxili güclə qələbə çalırlar.
4)  «Kitabi-Dədə  Qorqud»  dastanları  adət-ənənə,  toy,  nişan, 
göbəkkəsmə  nişanı,  qonaqlıq  vermə  mədəniyyəti  və  s.  kimi  milli 
dəyələri təbliğ edir. Burada qonaqpərvərlik duyğularının səmimiliyi 
qabarıq şəkildə əhatə olunubdur.
5)  Dastanın  dini,  mifoloji  və  estetik-bədii  qatları  bir-birilə  sıx 
əlaqəli şəkildə işlənildiyindən Oğuz cəmiyyətinin mənəvi dünyası-
nın tarixi köklərinin daha qədim və daha mükəmməl şəkildə möv-
cudluğuna bir sübutdur.
6) Pedaqoji dəyərinə görə bu abidə müasir dövrdə də cəmiyyəti-
mizin tərbiyəsində xidmət göstərmək imkanlarını tükətməmişdir və 
əksinə müasir şəraitdə millətin tənzimlənməsi, davranışının məqsəd-
yönlü nizamlanması üçün mühüm məna kəsb edir.
“Kitabi-Dədə Qorqud” nəinki folklorumuzun misilsiz incisidir, 
həm  də  pedaqogika  elmimizin  zəngin  elmi  tədqiqat  obyekti  kimi 
əvəzsiz dəyərə malikdir. Tərbiyə işində, dəyərli və zəngin materiallar 
əks  etdirməklə  milli-mənəvi  dünyagörüşünün  inkişafına  istiqamət 
vermək üçün lazımi əhəmiyyəti ilə seçildiyindən müasir həyatımız-
da inkaredilməz rola malikdir.
Ədəbiyyat
1. Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı, «Öndər» nəşriyyatı, 2004, 376 s.
2. Kitabi-Dədə Qorqud. Ensiklopedik lüğət. Bakı, «Öndər» nəşriyyatı, 2004, 
368 s.
3. Paşayev Ə., Rüstəmov F. Pedaqogika. Bakı, «Nurlan», 2007, 464 s.
4. Həmzəyev M.Ə. Pedaqoji psixologiya. Bakı, 1991
5. Həşimov Ə.Ş., Sadıqov F.B. Azərbaycan xalq pedaqogikası. Bakı, 1993

---

287
6. İsmixanov M.A. Pedaqogikanın əsasları. Bakı, 2002
SUMMARY 
Salıma Mamedova
The place of behavior and treatment in the Turkic Pedagogical thou-
ghts before XII century which were reflected in “Kitabi Dede Korkut”
“Kitabi-Dede Korkut” is a valuable heroic epos of Azerbaijani nation. This 
article was devoted to researching of the rules of behavior and up-bringing of 
Oghuz youths and defined pedagogical thoughts before XII century, on the basis 
of examples from “Kitabi-Dede Korkut” 
РЕЗЮМЕ
Салима Мамедова 
Место правил поведения и обращений в тюркской педагогической 
мысли до ХII века, отраженные в “Книге-моего Деда Коркуда”
“Книге-моего Деда Коркуда” является ценнейшем героическим эпосом 
Азербайджанского народа. Данная статья посвящена исследованию правил 
поведения  воспитания  огузской  молодежи  и  выявляет  педагогические 
соображения до ХII века, на основе примеров из эпоса.
Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya

---

288
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
Səbinə Muradova,
ADPU-nun “Dədə Qorqud” ETL-nın əməkdaşı
MƏKTƏBƏQƏDƏR YAŞLI UŞAQLARIN
ÜMUMİ İNKİŞAFINDA OYUNLARIN ROLU
Məktəbəqədər  yaşlı  uşaqların  ümumi  inkişafında  oyunlar  mü-
hüm rol  oynayır. Uşaq bağçalarında milli oyunların səmərəli təşkili 
uşaqların ümumi inkişafı üçün geniş imkan və şərait yaradır. Uşaq, 
adətən,  oyun  prosesində  yaşlı  adamları  təqlid  edir,  onların  əmək 
növlərini icra edir. Uşaq oyunu gerçəklikdən fərqləndirə bilməsə də, 
ondan həzz alır, onunla maraqlanır, sabahkı oyunun eşqi ilə yaşayır.
Oyunun səmərəli və təsirli təşkili bir çox cəhətdən tərbiyəçinin 
elmi-pedaqoji hazırlığından və metodik ustalığından asılıdır. Oyuna 
pedaqoji cəhətdən düzgün rəhbərlik etmək üçün hər bir tərbiyəçi ilk 
növbədə milli oyunlarımızdan xəbərdar olmalıdır. Uşaqların yaş sə-
viyyəsinə uyğun nümunələrdən məqsədyönlü istifadə etməlidir. Bu 
baxımdan “Kim iyirmiyə qədər sayar?”, “Oğru vəzir”, “Darı-darı”, 
“Göz yummaq”, “Kamanla ox atmaq”, “Şana qoymaq” kimi oyunlar 
çox səciyyəvidir. Məsələn, bunlardan “Darı-darı” oyununa nəzər ye-
tirək: bu oyunlar uşaqların əqli fəaliyyətini eşitmə, görmə, toxunma 
duyğularını və riyazi biliyini inkişaf etdirir.
Məktəbəqədər tərbiyə müəssisələrinin böyük qruplarında biliklə-
rin tətbiqi ilə  yanaşı yeni biliklərin əldə edilməsinə də imkan yaradır. 
Ona görə də didaktik oyunların məzmunlu və təsirli təşkilinə xüsusi 
əhəmiyyət verilməlidir. Bu qrup məktəbə hazırlığın ilkin mərhələsi 
olduğundan orada didaktik oyunlar yalnız əşyalarla və onların key-
fiyyəti ilə tanışlığa deyil, həm də həyat hadisələrinin ümumiləşdiril-
miş şəkildə mənimsənilməsinə istiqamətləndirilir.
Böyük qrupda oyun prosesində uşaqların psixi prosesləri daha 
davamlı olur və onlar şüurlu fəaliyyət göstərirlər. Bu isə mürəkkəb 

---

289
quruluşlu  oyunlardan,  xüsusilə  dama,  domino  kimi  əqli  gərginlik 
tələb edən oyunlardan və tapşırıqlardan istifadə etməyə imkan verir. 
Bu yaşda uşaqların oyun fəaliyyəti öz müstəqilliyi ilə səciyyələnir.
Uşaq  bağçalarında  milli  oyunların  nümunələrindən  də  istifa-
də etmək lazımdır ki, həmin oyunun təşkili tərbiyəvi səciyyə daşı-
sın, uşaqları düşünməyə, fikirləşməyə, müsbət əxlaqi keyfiyyətlərə 
yiyələnməyə sövq etsin, çətinlikdən xilas olmağın yollarını öyrətsin. 
Oyunların təsirli, maraqlı təşkilinə nail olmaq üçün qruplar arasında 
yarışlar təşkil etmək, qalib qrupları rəğbətləndirmək də faydalıdır.
Oyunların  təlimi  prosesində  uşaqlar  məişət  əməyini,  milli 
adət-ənənələri öyrənir, əmək  vərdişlərini mənimsəyirlər. Bu baxım-
dan “Qodu-qodu”, “Bağa”bağ”, “Xala-xala” və s. kimi oyunlar xü-
susi əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn, “Xala-xala” oyununda  uşaqlar 
milli  adət  və  ənənələrlə  tanış  olur,  ev  tikir,  evcik  qurur  və  onları 
müxtəlif ev əşyaları ilə bəzəyirlər.
Onlarda  əməyin  müxtəlif  növünə  yaradıcı  münasibət  inkişaf 
edir. Palçıqdan ev heyvanları düzəldir, onlar üçün dam, tövlə tikir, 
yem tədarükü görürlər. Beləliklə, oyunun təşkili prosesində uşaqlar 
nəinki yaşayış qaydaları haqqında əməli bilik və bacarığa malik olur, 
həm də yaradıcı fəaliyyət göstərirlər.
Oyunların bir çoxu hesablama əməliyyatı ilə bağlıdır. Bu oyun-
ların  gedişində  qarşıya  müəyyən  riyazi  şərtlər  qoyulur.  Bu  şərtlər 
sayla,  ölçü  ilə,    hesablama  ilə  bağlı  olur,  Oyunda  qoyulmuş  şərti 
vaxtında yerinə yetirənlər qalib olunurlar. Belə oyunların təşkili pro-
sesində uşaqlar öz iradəsini, gücünü səfərbərliyə alır, zehni imkan-
lardan səmərəli istifadə etməyə çalışırlar. Buna görə də təcrübəli tər-
biyəçilər “Çilik dəstə”, “Divara döymə”, “Yerdən qalxma”, “Göy, 
sarı mindilli”, “Yanalma”, “Tap görək”, “Səsindən tanı”, “Tələsmə, 
tap”, “Cumur-cumur” kimi xalq oyunlarından geniş istifadə edirlər. 
“Divar döymə” oyununda tərbiyəçi uşağa say öyrədir. Oyun zamanı 
kim yanılmadan müəyyən edilmiş miqdarda saya bilərsə, onu həmin 
oyunun qalibi edirlər. “Üç daş”, “Dörd daş”, “Beş daş”  oyunlarında 
Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya

---