Ci Mövzu. Konfliktologiyanın predmeti vo mahiyyəti
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
ra saysız-hesabsız fəlakətlər gətirir. Həm do, dinc, qonşuluq münasibətlərinin uzun təcrübəsi üzərindən xətt çəkilməklə bərabər, döyüş əməliyyatları rayonlarında qalmış xalqların müxtəlif ümumbəşəri dəyərləri də ciddi təhlükə altında qalır. Bu, xüsusən təkcə döyüşən tərəflər üçün deyil, həm də bütün dünya ictimaiyyəti üçün qiymətli olan mədəni-tarixi irsə, memarlıq abidələrinə aiddir. Belə münaqişələr nəticəsində qarşı duran tərəflərin iqtisadi maraqlarına və milli inkişafına da ciddi zərər vurulur. İstər kiçik, istərsə də böyük dövlətin suverenliyi müasir beynəlxalq münasibətlərin sarsılmaz prinsipidir. Bu prinsip öz başlancığını 1815-ci il Vyana Konqresindən götürmüş, lakin yalnız II Dünya müharibəsinin axırında həmişəlik təsbit olunmuşdur ki, bu da öz əksini BMT Nizamnaməsində tapmışdır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsinin I fəslinin 2-ci maddəsinin 4-cü bəndində deyilir: «Birləşmiş Millətlər Təşkilatının bütün üzvləri özlərinin beynəlxalq münasibətlərində hər hansı bir dövlətin ərazi toxunulmazlığına və ya siyasi müstəqilliyinə qarşı istər zor işlətməklə hədələməkdən və ya zor işlətməkdən, istərsə də Birləşmiş Millətlərin məqsədləri ilə bir araya sığmayan hər hansı bir digər vasitədən imtina etdilər». Sonralar bu prinsip 1975-ci il Helsinki Bəyannaməsində özünün dəqiq ifadəsini tapmışdır. Bəyannamədə deyilir: « - İştirakçı dövlətlər bir-birinin və eləcə də Avropanın bütün dövlətlərinin sərhədlərini pozulmaz hesab edir və buna görə də onlar indi və gələcəkdə bu sərhədlərə hər hansı bir şəkildə qəsd etməkdən imtina edəcəklər». Daha sonra «onlar müvafiq olaraq, hər hansı bir iştirakçı dövlətin ərazisinin bir hissəsinin və ya hamısının tutulmasına və zəbt edilməsinə yönəldilən hər hansı bir tələbdən və ya hərəkətdən imtina edəcəklər». Bu sənədi Ermənistan Respublikası, BMT Təhlükəsizlik Şurasının beş üzvündən dördü və ATƏT-in Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizama salınmasına dair Minsk qrupunun həmsədri olan üç dövlətin hamısı imzalamışdır. Bununla yanaşı, son vaxtlar başabəla erməni nəzəriyyəçiləri sərhədlərin pozulmazlıq prinsipini özlərinin bildikləri kimi şərh etməyə cəhd göstərirlər və millətlərin öz müqəddaratmı təyinetmə hüququ barədə onların öz anlayışı vardır. Qeyd etmək lazımdır ki, Avropada və xüsusən Fransada maarifçilik və inqilabi 257 sarsıntılar dövründə bu anlayış müəyyən bir formada tətbiq edilmişdir. Lakin şərhdə xalqların təbii olaraq öz müqəddaratını təyin etmək - çoxmillətli dövlətdə yaşamaq və ya monodövlət - bir millətin'dövlətini yaratmaq hüququnun mövcud olmasından danışılırdı. Sonralar, Paris Sülh konfransında ABŞ prezidenti Vudro Vilson bildirmişdir ki, müasir şəraitdə «millətlərin öz müqəddəratım təyinetmə hüququ» haqqında danışmaq olar. Lakin bundan sonra da dünyada heç bir hadisə baş vermədi, praktikada xalqlar elə yaşadıqları yerlərdə qaldılar. Əməli işdə isə XX əsrin əvvəllərində. Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində və müharibə dövründə bolşeviklər, xüsusən də, V.İ.Lenin özünün «Milli məsələyə dair tənqidi qeydlər», «Millətlərin öz müqəddaratını təyinetmə hüququ haqqında», «Öz müqaddara- tını təyinetmə haqqında diskussiyanın yekunları» və s. əsərlərində bu ideyanı inkişaf etdirdi. Leninin ideyası birləşmək naminə ayrılmaqdan ibarət idi və Sovet İttifaqı bu prinsip əsasında yarandı. Sonralar bu müddəa SSRİ Konstitusiyasında öz əksini tapdı. Onun 26-cı maddəsində deyilirdi ki, hər hansı bir müttəfiq respublika SSRİ tərkibindən çıxa bilər. Lakin bu «hüquqdan» heç vaxt və heç yerdə istifadə edilmədi. Leninin (cənab erməni nəzəriyyəçiləri, V.İ.Lenin heç də kənar pxs yox, sizin sevimlinizdir) 1916-ci ilin ortalarında yazdığı «Öz müqəddaratını təyinetmə haqqında diskussiyanın yekunları» əsərində deyilir: «Nə edirsinizsə edin, siz belə bir nəticədən yan keçə bilməyəcəksiniz: ilhaq millətin öz müqəddaratını təyinetmə hüququnun pozulması, əhalinin iradəsinin ziddinə olaraq dövlətin sərhədlərinin müəyyən edilməsi deməkdir» . Bizim halda Azərbaycan dövləti, Azərbaycan əhalisinin hüququnun pozulmasından söhbət gedə bilər. Dünyada hər hansı bir dövlətin ərazisi yalnız həmin dövlətin razılığı iə dəyişə bilər. Beynəlxalq hüququn subyekti olan hər bir dövlətin dünyada bu həqiqəti başqa cür yozmağa ixtiyarı yoxdur. Azərbaycan ərazilərinin zəbt edilməsi quldurluq, qonsu dövlətin ərazisini iseaL ilhaq etməkdir. 10 ilə yaxındır Azərbaycanın milli ərazisinin böyük bir hissəsi Ermənistan Respublikasının hərbi qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdir. Söhbət ilhaq- dan gedir. Helsinki Müşavirəsi Prinsipləri Bəyannaməsinin - «Fikir, 258 vicdan, din və əqidə azadlığı da daxil olmaqla, insan hüquqlarına və əsas azadlıqlara hörmət»ə dair 7-ci bəndində deyilir: «Ərazisində milli azlıqlar olan iştirakçı dövlətlər bu cür azlıqlara mənsub olan şəxslərin qanun qarşısında bərabərlik hüququna hörmət edəcək, onlara insan hüquqlarından və əsas azadlıqlardan faktiki olaraq istifadə etməyə tam imkan verəcəklər». Bəyannamənin 8-ci bəndində deyilir ki, xalqlar eyni hüquqa malikdilər və öz talelərini özlərinin həll etmək hüququ vardır. Erməni politoloqları bu bəndə tez-tez istinad edirlər. Lakin burada azlıq təşkil edən millətlərin bu və ya digər dövlətin tərkibindən çıxmaq hüququ haqqında heç nə deyilmir. Bu, sırf erməni yozumudur. Onlar «azlıq təşkil edən millətin hüququnu» vahid dövlətin xalqının hüququ kimi qələmə verirlər. Bəyannamədə bildirilir ki, xalqlar kənardan müdaxilə olmadan özlərinin siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni inkişafını istədikləri kimi həyata keçirmək hüququna malikdirlər. Başabəla erməni nəzəriyyəçiləri Leninin əsərindən «millətlərin öz müqəddəratlarım təyin etmələri haqqında» ifadəsini qopararaq bu anlayışı şərh etməkdə çətinlik çəkməyiblər. Çünki bu anlayış erməni uydurmalarının və cəhdlərinin əleyhinədir. XX əsrdə «öz müqəddəratını təyinetmə» halları olub. Lakin bu, zorla başqalarına birləşdirilmiş dövlətlərin ayrılmasından ibarət idi. Məsələn, Norveç İsveçdən ayrılıb. Bunlar müxtəlif xalqlar, müxtəlif millətlərdir. Finlandiyanın Rusiya imperiyasından ayrılması da belədir. Bununla yanaşı, bu və ya digər millət və xalq öz dövlətini, özünün milli vətənini yaratmaq hüququna malikdir. Lakin keçmişdə olduğu kimi, indi də dünya praktikasından aydındır ki, hər bir millət doğulduğu yerdən asılı olmayaraq öz müqəddəratını bir dəfə təyin edə bilər, coğrafi vəziyyətinə görə öz müqəddəratını bir neçə dəfə təyin edə bilməz. Erməni milləti artıq bir dəfə öz müqəddəratını təyin etmişdir, həm də özünün şimaldakı hamilərinin köməyi ilə əzəli Azərbaycan torpaqlarında erməni dövləti yaratmışdır və bu dövlət beynəlxalq hüququn subyektidir. Hazırda Ermənistan Respublikasında deyildiyi kimi, hər bir erməni dünyanın hansı nöqtəsində yaşayırsa-yaşasın, avtomatik olaraq bu respublikanın vətəndaşıdır, deməli, bu və ya digər səbəbdən sıxışdırılan hər bir erməni «azad» Ermənistana gəlib burada ya 259 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|