Büyük Dinleri Tanımak

3. Mithraizm

Mithraizm, Zerdüşt dininin Ahamenişlerin son dönemlerinde İran’da yaygınlaşmış ve bu topraklardan Küçük Asya olarak adlandırılan Anadolu’ya kaymıştır. Mithraperestlerin inancına göre, Mithra tanrısı kendisini bir kere insan şeklinde mağarada göstermiştir. O Mağara çevresi ve yakınlarında koyunlarını güden çobanlar, ona iman etmişlerdir. Mithra tanrısı bir boğayı kurban ederek onun kanını yeryüzüne serpmiş. O kan damlaları nereye düştüyse, o yer bereketlenmiş ve yemyeşil olmuş. Tanrı Mitrha, birkaç sene sonra göğe çıkmış ve onun ruhu her zaman kullarına yardım için hazır bulunmuştur.

Mithraizm’e yönelen kimsenin yedi aşamadan geçmesi gereklidir ve her aşamada ona şu isimler verilmektedir: “Karga, Gelin, Asker, Arslan, Persli, Güneşin Elçisi ve Baba” . Sonra da Hıristiyanlıktaki gibi şarap ve ekmek törenini anımsatan bal ve ekmek töreni gerçekleşir, sonunda da onu inek kanıyla vaftiz ederler.

Mithraperestler, Tanrı Mithra mağarada kendisini göstermiş olduğundan mabetlerini mağaralarda yapıp, orada Mithra’ya taparlardı. Günümüzde Avrupa’nın bazı kesimlerinde terk edilmiş bu mabetler göze çarpmaktadır. Dokuzuncu bölümde değineceğimiz üzere Hıristiyanlığın bir takım inançları Mithraizm’den alınmıştır.

4. Mani Dini

Mani dini Hıristiyanlık ile İslam’ın zuhuru arasında meydana gelmiş ve kısa sürede yaygınlaşarak samimi takipçiler edinmiştir. Bu din, Zerdüştlük ve Hıristiyanlık dinlerinin karışımından ve biraz da Sabiilik ile Budizm inançlarının terkibinden oluşmaktadır. İrfani ve insani esaslar bu dinin çabuk yayılmasını sağlamış, doğuda Çin’e ve Batıda da Avrupa’nın göbeğine kadar ilerlemesine neden olmuştur. İran, Roma ve diğer bölgelerin hükümdarları Mani dinine karşı düşmanca bir tutum sergileyerek onları gruplar halinde katletmiştir. En son Avrupa teftiş mahkemesi Miladi XIII. asırda onların yeryüzünde kalan son grubunu da yok etmiştir.

4-1. Mani’nin Geçmişi

Mani M.S. 216 yılında Babil şehrinde İranlı olan bir aileden dünyaya gelmiştir. Babası Hamedan’dan Babil’e giden ve Sabiilik inancı üzerinde olan Patik adlı bir şahıs idi.

Mani M.S. 228 yılında peygamberliğini ilan etti ve dinini tebliğ etmek amacıyla çeşitli bölgelere yolculuklar yaptı. O, 243 yılında birinci Şapur’un taç merasiminde oraya giderek onu kendi dinine davet etti. Padişah bu daveti kabul etti. O da Sasani Pehlevisine bir kitap gönderdi ve adını Şapurgan koydu. O dinini tebliğ etmek için Orta Asya’ya da yolculuk yaptı ve yirmi yıl sonra birinci Behram’ın döneminde İran’a döndü. Ancak bu padişah, Mani’ye düşmanlık ederek 274 senesinde onu öldürdü.

Takipçileri ondan sonra Mani dinini tebliğ ederek bu dinin Avrupa ve Çin’in bazı bölgelerine kadar ulaşmasını sağladılar. Mani inancına mensup olanların çoğunluğu Orta Asya’da idi. Bu din, Zerdüştlerin ve Hıristiyanların baskıları sonucu zayıf düştü ve bir süre sonra İslam’ın yayılması ile birlikte neredeyse yok oldu. Mani dininin azınlıkları Bosna hersek gibi bölgelerde asırlarca yaşamlarına devam etmiş ve sonunda da yok olmuşlardır. İslam’ın ilk asırlarında gerçekleşen İran milli ayaklanmalarının bazıları Mani inancından ilham almaktaydı. İslam’ın ilk asırlarında bazı zındıklar da Mani inancına meyilliydi.

4-2. Mani Dininin Kaynakları

Mani dininin kaynaklarından birçoğu İslam’ın zuhurundan asırlar sonrasına kadar varlığını sürdürmüştü. Eski tarih kitaplarında onlarla ilgili bir takım konular nakledilmiştir. Bu kitaplar yavaş yavaş yok olmuştur. Son zamanlarda Çin Türkistan’ının Turfan şehrinde Mani dinine ait birçok eser yeraltından çıkartılmış ve Mani inancına ait bilgilerimizi fazlalaştırmıştır.

Mani dininin getirmiş olduğu yeniliklerden biri de halkın genelinin okuma yazma bilmemesini göz önünde bulundurup resim sanatını kullanmasıydı. Dini konuları yazmanın yanı sıra onları resme de döküyordu. Arjang adında bir mecmua oluşturmuş ve az önce de bahsettiğimiz gibi onun kalıntıları son zamanlarda keşfedilmiştir. Onun ve takipçilerinin bazı kitapları da tasvir şeklindeydi. Aşağıdaki altı kitap kesin olarak Mani tarafından yazılmıştır:

1- Şapurgan, Pehlevi dilinde olan bu eserin bazı parçaları Turfan’da keşfedilmiştir.

2- İncil, bu kitap bir tasvir kitabıdır ve muhtemelen esas Arjang odur.

3- Hükümleri içeren, yaşayanların hazinesi.

4- Pragmatya (Kapsayıcı kitap).

5- Sırlar kitabı.

6- Devler kitabı. [1]

4–3. Öğretiler ve Temeller

Mani şöyle diyordu: “İlahi hikmet ve hakikati peygamberler farklı zamanlarda ve topraklarda yaymışlardır. Bir zamanlar Buda Hindistan’da, Zerdüşt İran’da, İsa Filistin’de peygamberdi ve şu anda ben Allah’ın peygamberiyim. Hakikatleri Babil topraklarında yaymak üzere görevliyim.” Mani öğretilerinin çoğu Hıristiyanlık ve Zerdüştlük üzerine kuruluydu. Bu dinde ışık ve karanlığın savaşı önemli bir role sahiptir.

Mani inancına sahip olanlar, insanları dini açıdan beş sınıfa ayırıyorlardı:

1- Melekler veya Mojalar; bunlar on iki kişi olup Mani’nin halifeleri sayılmaktaydı.

2- Oskoflar veya İspaglar; bunlar yetmiş iki kişiydiler.

3- Keşişler veya Magistaglar; bunlar üç yüz altmış kişiydiler.

4- Seçilmişler veya Ahmanlar; onların sayısı çok fazlaydı ve Mani dinini tebliğ ediyorlardı.

5- Niyuşendegan veya Nigoş-agan; onlar Mani’nin takipçileriydi ve sayıları bir hayli fazlaydı.

Maniler, Zerdüşt dininden etkilenerek üç ahlaki temele uyuyor ve onu üç mühür olarak adlandırıyorlardı:

1- Ağzı mühürlemek (kötü sözden sakınmak)

2- Eli mühürlemek (kötü davranıştan sakınmak)

3- Kalbi mühürlemek (Kötü düşüncelerden sakınmak)

Maniler, aynı zamanda vejetaryendirler. Birinci sınıftan dördüncü sınıfa kadar olanların evlenmeye ve mal biriktirmeye hakları yoktur. Manilerin namaz ve oruçları da vardı. İslam dönemindeki Sofilerin hangahı gibi onlar da mabetlerini hangah olarak adlandırmışlardır.[2]

 

^[1]      Türkiye’de basılan bu tarih kitaplarında sıralama şöyledir: 1- İncil, 2- Hazine, 3- Sırlar, 4- Efsaneler, 5- Devler Kitabı, 6- Mektuplar, 7- İlahiler, 8- Dualar. (Mütercim) 

^[2]      Manilerin inançları, Seyid Hasan Takizade’nin iki sohbetinde geniş bir şekilde yer almış ve onun “Mani ve Din” adlı kitabında basılmıştır.