Büyük Dinleri Tanımak

8. Talmud

“Öğretim” anlamına gelen “Talmud” kelimesi, İbranicedeki sülasi fiil olan “Lemet” (öğretti) kelimesinden alınmıştır ve Arapçadaki rübai bir kelime olan “Tilmiz” ve bunun türdeşleriyle bağlantısı vardır. Talmud, Yahudi hadisleri ve hükümlerini kapsayan bir hayli büyük ve derin bir kitaba denilmektedir. Hakikatte Tevrat’ın tefsir ve tevili olup bazen ona “Sözlü Tevrat” denilmektedir.

Yahudiler Babil’e sürgün edildiğinde onların arasında “Soffram” (Kâtipler) adında bir grup ortaya çıktı. Kâtipler, Tevrat’ı ve dini konuları yazmaya önem veren kimselerdi. En önemli Sofer, M.Ö. V. yüzyılda yaşayan “Ezra” (Üzeyir) idi. Ezra, Hz. Musa’nın şeriatını verimli kılmaya ve Eski Ahit’in içeriğinden faydalanarak Yahudi toplumunun ihtiyaçlarını gidermeye karar verdi. Onun girişimi, Yahudilerin sözlü geleneklerinin başlangıcı oldu.

Ezra’dan sonra dini metinlerin tefsir ve tevilinde “Midraş” olarak adlandırılan bir yöntem yaygınlaştı. Bu yöntemin icadını ona nispet vermektedirler. Midraş kelimesi, “Araştırma” anlamındadır. Çünkü âlimler Midraş yönteminden faydalanarak Tevrat’ta gizli olan anlamları araştırıp, günlük yaşamlarındaki bütün konuları semavi kitaplarından çıkarmak istiyorlardı. Dini vazifeleri yerine getirebilmek için, Sanhedrin oluşturulduktan sonra yavaş yavaş Tevrat’ın tefsirinin Hz. Musa’dan sonra nesilden nesile o kuruluşun üyelerinin eline ulaştığı fikri yaygınlaştı. Bu olaylar Ferisiler arasında gerçekleşmekteydi. Sadukiler ona karşıydılar ve sadece Tevrat’ın zahiriyle ilgileniyorlardı.

Âlimlerin çoğunun inancına göre sözlü geleneği sonraları Talmud olarak adlandırılan kitaba kaydeden “Yehuda Ha Nasi” idi. O, 135 yılında dünyaya geldi ve elli yıldan fazla “Nasi” yani Yahudi kavminin dini önderi idi.

Yehuda Ha Nasi, o gelenekleri Mişna olarak adlandırdı. İbranicede Tevrat’ın tekrarı ve ikincisi anlamındadır. (Bunun karşısında, okunan anlamında “Mikra” vardır. Mikra, Tevrat’ın metni demektir.)

Mişna’nın şerhi, tekmil ve tefsir anlamındaki “Gemara” olarak adlandırılmıştır. Gemara yazarlarının dediğine göre, onların yazmış oldukları konular geçmişteki âlimlerin sözlerinin geriye kalan kısmıdır ve bunlar da Mişna kitabını tekmil etmektedir.

Mişna’nın iki Gemara’sı vardır; Babil Gemara’sı ve Filistin (Urşelim) Gemara’sı.

Talmud, Gemara esasınca iki kısımdır; daha geniş olan Babil Talmud’u ve Urşelim Talmud’u. Birinci Talmud’da Mişna’nın yazılarından bir bölümü nakledilip, daha sonra Gemara başlığı altında tefsir edilmektedir. Talmud’un her bölümünde Sedarim olarak adlandırılan altı bölüm vardır. Onların toplamı 63 kitaptır:

1- Zeraim (Tohumlar, mahsullerin ve hayvan yavrularının hükümleri bölümü). On bir alt bölümden oluşur.

2- Moed (Bayram bölümü; anma törenleri hakkındadır). On iki alt bölümden oluşur.

3- Naşim (Evlenme, boşanma, kadın-erkek ilişkileri ile ilgili hükümler). Yedi alt bölümden oluşur.

4- Nezikin (Yahudi ceza ve medeni hukuku ve mahkemeler üzerinedir). On alt bölümden oluşur.

5- Kodşim (Kutsal olan şeyler bölümü). On bir alt bölümden oluşur.

6- Taharot (Temizlik, arılık bölümüdür. Arınma ritüelleri ve kanunları hakkındadır). On iki alt bölümden oluşur.

Talmud’da iki temel unsurla karşılaşmaktayız. Biri yol ve yöntem anlamına gelen Halakha’dır. Doğru yaşam için gereken dini emirleri içerir. Diğeri ise rivayet anlamına gelen Agada’dır. Konunun teyidi için Yahudi önderleri ve çeşitli kavimlerin büyükleri hakkında nakledilen öykülerden ibarettir.

Talmud’un konularından birçoğu İslami kitaplarda mevcuttur ve bazı Müslümanlar bu konuların bir kısmını itirazsız bir şekilde kabul etmiş ve kimse onların kaynağını araştırmamıştır. Müslümanlar bu tür rivayetlere “İsrailiyat” demektedir. Talmud’da, Kuran ayetleri ve sahih rivayetlerle uyuşan konular da bulunmaktadır.

Talmud içeriği dolu bir ansiklopedi olarak Yahudiliğin korunması görevini üstlenmiştir ve Yahudiliğin fıkıh kurallarının kaynağı olmuştur. Bu kitapta Hz. İsa’ya karşı kötülemeler olmasından dolayı Hıristiyanlar her zaman ona muhalif olmuşlardır. Kiliselerin büyükleri miladi altıncı asırda ona karşı muhalefetlerini ilan etmişlerdir. Ancak birkaç asır boyunca herhangi bir sorun da meydana gelmemiştir. Yahudi toplumları, Hıristiyanları ona karşı tahrik etmemek için dikkat etmişlerdir. 1239 yılında Hıristiyan olan bir Yahudi, bu kitabın yakılıp, yok edilmesi konusunda Papayı teşvik etti ve Talmud yakma eyleminin temelini attı. O tarihten sonra arabalar dolusu Talmud nüshası şehir meydanlarına götürülüp yakılırdı veya ayakkabıcılara derisinden faydalanılsın diye verilirdi.

Günümüzde Babil Talmud’undan dünya kütüphanelerinde birkaç el yazması bulunmaktadır. Sadece Almanya’nın Münih şehir kütüphanesinde tam bir nüshası bulunmaktadır.

Talmud’un ilk ve en meşhur İbranice baskısını İtalya’nın Venedik şehrinde yaşayan Danyal Bomberg gerçekleştirmiştir (Babil Talmud’u 1520-23 yıllarında ve Filistin Talmud’u 1523-24 yıllarında). Bu baskıda Babil Talmud’unun sayfalarının sayısı 5894’dür ve çeşitli baskılarda başvurulması kolay olsun diye bu hususa dikkat edilir. Talmud, bazı Avrupa dillerinde tercüme edilip yayınlanmıştır. Onun İngilizcesi Londra’da XVIII. büyük cilt halinde basılmıştır. O kitabın özeti de Fars dilinde “Gencine-i ez Talmud” adıyla 1971 yılında Tahran’da basılmıştır.

9. Kabala

Yahudi irfanına “Kabala” yani “Kabul edilmiş” denilmektedir. Yahudi mektebinin irfanı, verimlidir ve İsrailoğullarının manevi hayatında oldukça etkili olmuştur. Bu alanda bazı eserler de mevcuttur ve hepsinden önemlisi “Zohar” (parlak) adındaki bir kitaptır. Bu kitabın asıl yazarı hakkında ihtilaf vardır. Kabala ilmi; Allah’ın arşı, ism-i azam, ahir zaman olayları, Mesiha’nın zuhuru, ric’at ve kıyamet gibi birçok konudan bahsetmektedir. Harfler ilmi, bu alanda önemli bir role sahiptir. Ebcet sayıları, milattan yaklaşık 150 yıl önce Yahudi toplumunda yaygınlaşmış ve oradan da Hıristiyan ile Müslüman toplumlarına geçmiştir.

Hasidim tasavvuf akımı, yaklaşık 1740 yıllarında İsrail Baal Şem Tov tarafından kurulmuş ve Doğu Avrupa’da yaygınlaşmıştır. Bu akım Yahudiler nezdinde pratik irfanın bir örneğidir. Bu fırkanın kendine has sema merasimi de vardır.