2 İqtisadçı kimi düşünmə tərzi

2

• İqtisadçı kimi düşünmə tərzi

İqtisadçı kimi düşünmə tərzi

• Hər bir fənnin özünəməxsus terminologiyası var:

• Riyaziyyat
• inteqral  aksiom  vektor fəazları
• Psixologiya
• eqo  mənlik  fikir ayrılığı
• Hüquq
• məhkəmə yeri  mülki cinayət  haqsız davranış  məhrumetmə
• İqtisad
• Təklif  alternativ dəyər  elastiklik  istehlakçı profsiti  tələb  müqayisəli üstünlük  itirilən iqtisadi səmərəlilik

İqtisadçı kimi düşünmə tərzi

• İqtisad sizə bunları aşılayır. . . .

• Alternativləri fikirləşmək.
• Fərdi və sosial seçimlərin xərcini hesablamaq.
• Konkret hadisə və nəticələr arasında necə əlaqə olduğunu anlamaq və şərh etmək.

İQTİSADÇI ELM ADAMI KİMİ

• Düşünmənin iqtisadi yolu . . .

• Analitik və obyektiv düşünməni özündə birləşdirir.
• Elmi metoddan istifadəni tələb edir.

Elmi metod: Müşahidə, nəzəriyyə və daha çox müşahidə

• Mücərrəd modellərdən istifadə qarışıq və həqiqi dünyanın fəaliyyətini şərh etməyə kömək edir.

• Nəzəriyyələrin qiymətləndirilməsi üçün nəzəriyyələri, verilənlərin toplanmasını və onların təhlilini inkişaf etirir.

Fərziyyələrin rolu

• İqtisadçılar dünyanı daha yaxşı anlamaq üçün fərziyyələr formalaşdırırlar.

• Elmi düşünmə sənəti fərziyyələr formalaşdırma qərarları verməkdir.

• İqtisadçılar müxtəlif sualları cavablandırmaq üçün müxtəlif fərziyyələrdən istifadə edirlər.

İqtisadi modellər

• İqtisadçılar dünyanı daha yaxşı dərk etmək üçün reallığı sadələşdirən modellərdən istifadə edirlər.

• Ən təməl iqtisadi modellərdən ikisi aşağıdakılardır:

• Dövri-Axın Diaqramı (The Circular Flow Diagram)
• İstehsal İmkanları Həddi və ya Əyrisi (The Production Possibilities Frontier)

Bizim ilk model: Dövri-Axın Diaqramı

• Dövri-Axın Diaqramı (circular-flow diagram) ev təsərrüfatları və firmalar arasında bazar yolu ilə nə qədər pul axını olduğunu göstərən iqtisadiyyatın təsviri modelidir.

Diaqram 1: Dövri-Axın Diaqramı

Bizim ilk model: Dövri-Axın Diaqramı

• Firmalar

• Əmtəə və xidmətləri istehsal edir və satır
• İstehsal amillərini istifadə və işə cəlb edir

• Ev təsərrüfatları

• Əmtəə və xidmətləri alır və istehlak edir
• İstehsal amillərinə sahib olur və onları satır

Bizim ilk model: Dövri-Axın Diaqramı

• Əmtəə və xidmət bazarları

• Firmalar satır
• Ev təsərrüfatları alır

• İstehsal amilləri bazarları

• Ev təsərrüfatları satır
• Firmalar alır

Bizim ilk model: Dövri-Axın Diaqramı

• İstehsal amilləri (Factors of Production)

• İstehsal amilləri əmtəə və xidmətlərin istehsalında istifadə edilir.
• Torpaq, əmək və kapital

Bizim ikinci model: İstehsal İmkanları Həddi və ya Əyrisi

• İstehsal imkanları həddi və ya əyrisi (production possibilities frontier) iqtisadiyyatın mövcud istehsal amilləri və istehsal texnologiyası çərçivəsində həyata keçirə biləcəyi mümkün istehsal səviyyəsini göstərən məhsul buraxılışını ifadə edən qrafikdir.

Qrafik 1: İstehsal İmkanları Həddi və ya Əyrisi

Bizim ikinci model: İstehsal İmkanları Həddi və ya Əyrisi

• Aşağıdakı anlayışlar İstehsal İmkanları Həddi və ya əyrisi vasitəsilə açıqlanır:

• Səmərəlilik (Efficiency)
• Seçimlər (Tradeoffs)
• Alternativ dəyər (Opportunity Cost)
• İqtisadi artım (Economic Growth)

Qrafik 2. İstehsal İmkanları Həddi və ya Əyrisində Sürüşmə

Mikro iqtisad və makro iqtisad

• Mikro iqtisad (Microeconomics) iqtisadiyyatın fərdi hissələrinə fokuslanır.

• Ev təsərrüfatları və firmaların necə qərar vermələri və xüsusi bazarlarda necə qarşlılıqlı əlaqədə olmaları.

• Makro iqtisad (Macroeconomics) bütövlükdə iqtisadiyyata fokuslanır.

• İqtisadiyyat geniş fenomen kimi inflyasiya, işsizlik və iqtisadi artımı əhatə edir.

İQTİSADÇI SİYASİ MƏSLƏHƏTÇİ KİMİ

• İqtisadçılar dünyanı izah etməyə çalışdıqları zaman elm adamı olurlar.

• İqtisadçılar dünyanı dəyişməyə çalışdıqları zaman siyasi məsləhətçi olurlar.

NORMATİV VƏ POZİTİV TƏHLİL

• Pozitiv fikirlər (Positive statements) necə olduğunu təsvir etməyə çalışan fikirlərdir.

• Deskriptiv (izah edici) təhlil adlanır.

• Normativ fikirlər (Normative statements) dünyanın necə olmalı olduğunu tövsiyə edən fikirlərdir.

• Preskriptiv (buyruq göstərici) təhlil adlanır.

POZİTİV VƏ NORMATİV TƏHLİL

• Pozitiv yoxsa normativ fikirlərdir?

• Minimum əmək haqqının (minimum wage) artımı aşağı ixtisaslı (least-skilled) işçilər arasında məşğulluğu azaldacaqdır.
• POZİTİV
• Daha yüksək federal büdcə (budget deficit) kəsiri faiz dərəcələrini (interest rate) artıracaqdır.
• POZİTİV

POZİTİV VƏ NORMATİV TƏHLİL

• Pozitiv yoxsa normativ fikirlərdir?

• Daha yüksək minimum əmək haqqlarından əldə olunan gəlirlər məşğulluqdakı cüzi azalmalardan doğan gəlir itkisindən daha dəyərlidir.
• NORMATİV
• Ştat hökumətləri yoxsullar arasında siqaret istifadəsi ilə bağlı yaranan xəstəliklərin xərclərini siqaret firmalarından yığmağa icazə verməlidirlər.
• NORMATİV

Vaşinqtondakı iqtisadçılar

• . . . hökumətin hər üç qanadında siyasi qərarvermə prosesində məsləhətçi kimi:

• Qanunvericilik (Legislative)
• İcra (Executive)
• Məhkəmə (Judicial)

Vaşinqtondakı iqtisadçılar

• İqtisadi verilənləri toplayan və iqtisadi siyasət həyata keçirən bəzi hökumət qurumları:

• Ticarət Departamenti (Department of Commerce)
• http://www.commerce.gov
• Əmək Statistikası Bürosu (Bureau of Labor Statistics)
• http://www.bls.gov
• Konqress Büdcə Ofisi (Congressional Budget Office)
• http://www.cbo.gov
• Federal Rezerv Sistemi (Federal Reserve Board)
• http://www.federalreserve.gov

İQTİSADÇILAR NƏ ÜÇÜN UZLAŞA BİLMİRLƏR

• Onlar dünyanın necə işlədiyi ilə bağlı alternativ pozitiv nəzəriyyələrin tutarlılığı məsələsində uzlaşmaya bilərlər.

• Onlar müxtəlif dəyərlərə sahib ola bilərlər və bu baxımdan da hansı siyasətin nələrə nail olmalı olduğu haqqında müxtəlif normativ fikirlər irəli sürə bilərlər.

Əksər İqtisadçıların Razılaşdığı On Təklif

Xülasə

• İqtisadçılar çalışır ki, elm adamı obyektivliyi ilə öz mövzularını izah etsinlər.

• Onlar müvafiq fərziyyələr formalaşdırır və dünyanı onların çərçivəsində anlamaq üçün sadələşdirilmiş modellər qururlar.
• İki sadə iqtisadi model dövri-axın diaqramı və istehsal imkanları həddi və ya əyrisidir.

Xülasə

• İqtisad iki alt sahəyə bölünür:

• Mikro iqtisadçılar bazarlarda ev təsərrüfatları və firmaların qərar qəbulu prosesini öyrənirlər.
• Makro iqtisadçılar bütövlükdə iqtisadiyyata təsir göstərən gücləri və meylləri öyrənirlər.

Xülasə

• Pozitiv fikirlər dünyanın necə olduğu ilə bağlı baxışlardır.

• Normativ fikirlər dünyanın necə olmalı olduğu ilə bağlı baxışlardır.

• İqtisadçılar normativ fikirlər formalaşdırdıqları zaman elm adamından daha çox siyasi məsləhətçi kimi davranırlar.

Xülasə

• Siyasi qərarvericilərə məsləhətçilik edən iqtisadçılar ya müxtəlif elmi müddəalar, ya da sahib olduqları müxtəlif dəyərlərdən irəli gələrək bir-birinə zidd təkliflər irəli sürürlər.

• Başqa vaxtlarda iqtisadçılar irəli sürdükləri təkliflərlə bağlı uzlaşdıqları halda, siyasət qərarvericiləri buna fikir vermirlər.