7
- texnikalıq (multimediya, dawıs kúsheytkish, DVD, SD,
mikrofonlar, noutbuk
hám basqa) qurallar;
- kórgizbeli qurallar;
- ádebiyat hám kórkem óner quralları;
- baspa sóz , ǵalaba xabar quralları;
- tanıstırıwshı qurallar (afisha, mirátnama, baǵdarlamalar hám basqalar).
Ilajlardı shólkemlestiriwde bir waqıttıń όzinde túrli qurallardan paydalanıw
múmkin.
Mádeniy ilajlardı shόlkemlestiriwde biz tikkeley bir neshe qurallardıń
qatnasıwınıń guwası bolamız. Mádeniy ilajlarda qollanılatuǵın qurallardıń diapazonı
júdá keń hám olardıń sanı kóp. Ilajlarda
janlı sóz, baspa sόz, kórgizbeli qurallar,
ádebiyat hám kórkem óner, hár túrli texnikalıq apparatlar
sıyaqlı qurallardan durıs
paydalanıw – ilajlardaǵı gózlengen tiykarǵı maqstti, ilajlardıń ideyalıq-emocional
tásirsheńligin, onıń mazmunın ashıp beriwge xızmet etedi. Bunnan basqa,
metafora,
allegoriya, simvol
sıyaqlı ańlatıw hám tásirsheń quralları bar bolıp, olar da ilajlardıń
kórkemliligin asırıwǵa úlken tásir kórsetedi. Metafora, allegoriya hám simvol
túsiniklerin kóbirek bayramlarda qollanıw haqqında
rejissyor-pedagoglardan
B.Sayfullaev, F.Axmedov, J.Mamatqosimovlar ózleri dóretken qollanba hám
sabaqlıqlarında aytıp ótken.
Ilajdıń ideyalıq hám emocional-obrazlı tásir kúshin arttıratuǵın, kópshiliktiń
qızıǵıwshılıǵın
arttırattırıwshı
qurallardan
nátiyjeli
paydalanıw
–
bul
shólkemlestiriwshilerdiń aldında turǵan áhmiyetli wazıypalardan biri esaplanadı.
Mádeniy ilajlardı shólkemlestiriwshi ámeldegi barlıq tásirsheń qurallardan jaqsı
xabardar bolıp ǵana qalmastan, al olardan nátiyjeli paydalanıw metodikasın biliwi
tiyis.
Mádeniy ilajlarda eń kóp paydalanılatuǵın tásirsheń qurallardan biri – sóz
όneriniń qollanıwı esaplanadı. Janlı sóz bárshe ilajlarda tiykarǵı qural sıpatında
qollanılıp, ózgermeytuǵın kompenent sıpatında xızmet etedi. Mádeniy ilajlarda janlı
sóz tek mazmunın ashıp beriwge ǵana xızmet
etip qalmastan, al syujet penen
ǵalabalıq háreketlerdi bir birine úylestirip baradı. Áyne janlı sóz waqıyanıń
maǵanasın tamashagóyge jetkeredi, bir epizodtı ekinshisine baylanıstıradı,
8
basqarıwshınıń auditoiya menen baylanısta bolıwı ushın sharayat jaratadı. Janlı
sózdiń jáne bir abzallıq tárepi
sonnan ibarat, bazıda pikirdi hesh qanday tásirsheń
qural tamashagóyge jetkerip bere almaǵan waqıtta, janlı sóz járdemge keledi. Sóz
ustası baslawshılardıń biri A. Nosirova óziniń «Jonli sóz sańati asoslari» dep atalǵan
kitabında jazadı: «Máseleniń áhmiyetli tárepi sonnan ibarat, jańa basqısh xalıq
bayramlarında janlı sóz mártebesi júdá keńeydi, tereńlesti, joqarlıladı. Sonı aytıw
tiyis, ǵárezsizlik xalıq bayramlarınıń kórkem sóz qatlamı janlı sóz atqarıwshılıq
όneriniń bárshe túr hám janrların óz ishine qamtıp aladı. Bunday joqarı abroylı xalıq
ǵalabalıq bayramları eń joqarı ataqqa iye hám jetik talantqa iye professional kórkem
óner xızmetkerleriniń Shekspir, Shiller sıyaqlı klassikalıq shıǵarmalarınan alınǵan
monologlarınan baslap jáhán hám milliy ádebiyattıń eń saylandı shıǵarmalarına
shekem, folklor dúrdanalarınan baslap tap ishek úzer kúlkili satiralarǵa shekem óz
ishine qamtıp aladı».
Haqıyqatında da, bul taraw ózine tán kórkem óner túri bolıp,
mádeniy ilajlardıń tásirsheńligin arttıradı.
Mádeniy ilajlarda baslaw (basqarıw)shınıń sózi tiykarǵı orındı iyeleydi, ayırım
jaǵdaylarda bolsa ol kesheniń basınan aqırına shekem jetekshi qural sıpatında
qollanıladı. Ol kiris sózi (monolog) túrinde yaki prolog sıpatında jaqsı xızmet etiwi
múmkin. Ilaj dawamında bolsa basqarıwshı, komentatorǵa, sáwbetlesiwshi yaki
intervyu beriwshige aylanıp, janlı sózden paydalanıladı. Ilajlarda janlı sózden
paydalanıw imkaniyaları júdá kóp. Biraq bir nárseni esapqa alıw áhmiyetli,
saxnalastırıw ónerinde kóbinese sóz ornın háreket penen almastırıw variantları
izlenedi, yaǵnıy sózdiń ekvivalenti háreket penen almastırıw jaǵdaylarında gúzetiw
múmkin.
Tásirsheń
qurallardan biri
Dostları ilə paylaş: