11-Ámeliy jumís tema: SÓylew texnikasí HÁm aratorlíq mádeniyatí. OqíTÍwshí SÓziniń tuwríLÍǴÍ, aníQLÍǴÍ HÁm tásirsheńligin asíRÍW

11-ÁMELIY JUMÍS
TEMA: SÓYLEW TEXNIKASÍ HÁM ARATORLÍQ MÁDENIYATÍ. OQÍTÍWSHÍ SÓZINIŃ TUWRÍLÍǴÍ, ANÍQLÍǴÍ HÁM TÁSIRSHEŃLIGIN ASÍRÍW
Reje:

1. 
   Sóylew texnikası haqqında túsinik. Sóylewdiń oqıtıwshı iskerligindegi ornı
   
2. 
   Oqıtıwshınıń sóylew tájiriybesin qáliplestiriw jolları
   
3. 
   Oqıtıwshı sóziniń anıqlıǵın hám tásirsheńligin asırıw
   

Sóylew – tildegi bar bolǵan qurallardan paydalanǵan halda reallıqqa aylanǵan pikir bolıp, eki túrde sáwlelenedi:

1. 
   Ishki sóylew. Oqıtıwshı sanasında payda bolatuǵın, ele ámelge aspaǵan til elementlerinen ibarat, insannıń awız ashpastan pikirlewi, oylawı ishki sóylew bolıp esaplanadı.
   
2. 
   Sırtı sóylew. Sırtqı sóylewdiń awızeki túrine: monolog, dialog; jazba túrine: doklad, referat, annotaciya kiredi.
   

Sóylew texnikası: dem alıw, dawıs, diksiya, ritmika. Pedagogikalıq texnikanıń strukturalıq bólimlerinen biri oqıtıwshınıń sóylew tájiriybelerin, yaǵnıy sawatlı sóylew, óz sózin shıraylı hám túsinikli, tásirli etip bayanlaw, óz pikir hám sezim-tuyǵıların sózde anıq ańlatıw tájiriybelerin iyelewden ibarat. Oqıtıwshınıń sóylew mádeniyatın iyelewi, durıs dem alıwdı islep shıǵıwı eń úlken – eń tiykarǵı baha bolıp tabıladı. Awızeki sóylew sheberligin kóteriwde, tek ǵana gúrriń hám túsindiriw emes, bálki pát berilgen sóz de pedagogikalıq tásir usıllarınan jaqsıraq paydalanıwǵa múmkinshilik jaratadı.
Pedagogikalıq iskerlikte oqıtıwshı sóylegende tómendegilerge itibar qaratıwı kerek: ádebiy normalarǵa (dialektlik sózlerdi qollanbaw) ámel qılıw, intonaciya normalarına ámel qılıw, sózlerdiń anıq hám durıs aytılıwına itibar qaratıw.
Demek, sóylew anıq hám durıs bolıwı, grammatikalıq tárepten durıs dúzilgen bolıwı, ádebiy sóylew qaǵıydalarına boysınıwı, baslanıwınan aqırına shekem úzliksiz bayan qılınıwı kerek. Bunday sóylew tiykarında úyrenilip atırǵan bilim oqıwshılardıń yadında uzaq waqıt saqlanıp qaladı. Bunday sóylew mádeniyatlı sóylew talaplarına juwap beredi. Onıń ushın oqıtıwshılardan tınımsız izleniw, óz ústinde islew, filologiyalıq bilim talap qılınadı.
Oqıtıwshınıń dawısı ózinde tómendegi ózgesheliklerdi sáwlelendire alıwı zárúr: 1) dawıstıń tazalıǵı hám tembr; ); 2) keń diapazonlıq (dawıstıń eń tómennen eń joqarıǵa shekem bolǵan dárejesi); 3) erkin sóylegende jaqsı esitiwsheńlikke iye bolıw; 4) ıqshamlılıq, jıldamlılıq ; 5) shıdamlılıq (uzaq islew qábiletin iyelew); 6) maslasıwshańlıq (dinamika, tembr, dawıstıń túrli jaǵdayǵa iykemlese alıwı ); 7) qarsı shawqımlarǵa salıstırǵanda turaqlılıq (irkinish beretuǵın shawqımǵa tembr hám tessituranıń ózgerip turıwı ); 8) suggetsivlik (dawıstıń emocionallıq ańlatılıwı hám bul arqalı, qanday sóz aytılıp atırǵanına qaramastan, tıńlawshınıń minez-qulqına tásir qılıw ózgesheligi.
1-tapsırma: Blits-sorawlar

1. 
   Pedagogikalıq sóylew texnikası haqqında qanday túsinikke iyesiz?
   
2. 
   Sóylew texnikasınıń quram bólekleri haqqında túsinik beriń.
   
3. 
   Oqıtıwshınıń pedagogikalıq sóylew texnikasın qáliplestiriw jolları qanday?
   

2-tapsırma: Diapazon, tembr, diksiya hám ritmge tiyisli túsindirmelerdi durıs jaylastırıń.

1. 
   dawıs kólemi bolıp, onıń shegarası eń joqarı hám tómen sesler menen belgilenedi. Onıń qısqarıwı sóylewdiń bir tempte bolıp qalıwına sebep boladı. Bir tempte sóylew informaciyanı túsiniwdi tómenletedi, uyqını keltiredi;
   
2. 
   anıq sóylew. Sózlerdiń aytılıwınıń anıqlıǵı oqıtıwshı sóylewiniń oqıwshılar tárepinen durıs túsiniliwin támiyinleydi;
   
3. 
   seslerdiń ózgesheligi, jaǵımlılıǵı hám tásirsheńligi;
   
4. 
   ayırım sóz hám buwınlardıń aytılıw múddeti hám toqtaw, sóylewdiń náwbet penen óz ornında isletiliwi. 
   

PAYDALANÍLǴAN ÁDEBIYATLAR

1. 
   Omonov X. , Xo‘jayev N. , Madyarova S. A. , Eshchonov E. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. Darslik T. : IQTISOD MOLIYA, 2009 yil
   
2. 
   Ro'ziyeva D. I. , Tolipov O'. Q. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. Darslik T. INNOVASIYA ZIYO, 2019 yil
   
3. 
   Xoliqov A. A. Pedagogik mahorat. Darslik T. : IQTISOD MOLIYA, 2011. yil
   
4. 
   Mahmudov N. O’qituvchi nutqi madaniyati / Talabalar uchun darslik. – Toshkent: Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2007. yil
   
5. 
   Qudratov. T. Nutq madaniyati asoslari. T: O’qituvchi, 1993 yil