Bilimlendiriw ministrligi

 
 
 
 
JUWMAQLAW
Joqarıda aytıp ótkenimizdey, hár qanday bayramdı durıs shólkemlestirw 
rejissyordıń kόz qarası, dúńya qarası, onıń mártebesi hám shólkemlestiriwshilik 
qabiletiniń dárejesine baylanıslı. 
Bayramlar haqqındaǵı pán «ertologiya» - (grekshe «erto» bayram hám «logos» 
úyreniw) dep ataladı.
Usı tarawdı úyreniw boyınsha Rossiyada I.Snegirov, I.Saxarov, 

---

38 
F.Buslayev, A.Afanasev, Ye.Anichkov sıyaqlı alımlar tariyx, filologiya hám 
filosofiya, K.A.Mardjanov, D.M.Genkin, I.M.Tumanov hám basqalar qánigelik 
boyınsha izlengen.
Shıǵıs danıshpanları Firdavsiy, Farabiy, Beruniy, Ibn Sina, Mahmud Qoshǵariy, 
Alisher Nawayı, Babur, Ogahiy, Behbudiy, Fitrat sıyaqlı alım, ulamalar bayramlar 
hám onı shólkemlestiriw haqqında, bayramlardıń sociallıq turmıstaǵı ornı hám roli 
haqqında túrli kóz qarasta bolǵan hám pikirler, talqılawların miyras etip qaldırǵan. 
Bayram yamasa tamashanı shólkemlestiriwde bir shólkemlestiriwshiniń ózi 
tabısqa erise almaydı. Bayram shólkemlestiriwshisiniń tiykarǵı wazıypası sonnan 
ibarat, ol óz átirapına pikiri tereń, dúńya qarası keń, óz tarawın jaqsı biletuǵın, óz 
jumısına juwapkershilik penen qaraytuǵın, shólkemlestiriwshi (rejissyor)niń pikiri, 
ideyası, joqarı maqseti, kόz qarasın ańlap alatuǵın, túsinetuǵın dóretiwshiler 
ansamblin toplap alıwı kerek. 
Mádeniy ilajlardı shólkemlestiriwde bayramlardı mádeniy ilajlardıń belgili bir 
bólegi sıpatında úyreniw, usı tarawdıń ámeliy hám teoriyalıq táreplerin ózlestiriw 
arqalı, bayram hám tamashalardı shólkemlestiriw, bayramlarǵa tiyisli bolǵan 
dereklerdi talıqlaw, ulıwmalastırıw tiykarında payda boldı. Solay eken, biz 
«bayram», «tamasha», «ilaj» túsiniklerin bir-birinen ajratıp túsinip alıwımız kerek. 
Bayram degende, turmıstaǵı áhmiyetli waqıya, sáneni kóterińki ruxta, quwanıshlı 
túrde nıshanlaw túsiniledi, yaǵnıy «bayram» túrkshe sózden alınǵan bolıp, toy, 
máresim, quwanısh degen maǵananı ańlatadı. 
Tamasha-tamashagóydiń 
kóz aldında kórsetiletuǵın, joqarı dárejedegi 
kórkemlilik tárepten bezetilgen, effektli atqarıwshılıq usıllarınan sheberlik penen 
paydalanılǵan, tamashagóy kórip, estetikalıq zawıq alatuǵın hám usı ilajda tikkeley 
qatnasıwshıǵa aylanatuǵın mádeniy ilaj esaplanadı. 
Ilaj bolsa áne usı bayram hám tamashalardı túrlishe shólkemlestiriliwi aytıladı. 
Ilaj belgili sánege, belgili bir temaǵa hám basqa temalarǵa arnalǵan bolıwı múmkin. 
Biraq bul úsh túsinikti bir-birinen ajratpatıp túsiniwgede boladı, sebebi bul túsinik 
birin - biri tolıqtırıp turadı. 
Házirgi kúnde tómendegi bayramlar tiykarǵı ulıwma xalıqlıq bayramlar 
esaplanıp, jurtımız xalqı tárepinen keń belgilenip kelinbekte. Bular: 1-yanvar (Jańa 

---

39 
jıl), 8-mart (Hayal-qızlar kúni), 21-mart (Nawrız bayramı), 9-may (Eslew hám 
qádirlew kúni), 1-sentyabr (Ǵárezsizlik kúni), 1-oktyabr (
Oqitiwshılar hám 
muǵallimler
kúni) hám 8-dekabr (Konstituciya kúni) hámde Oraza hám Qurban 
haytınıń birinshi kúnleri boladı. Bunnan basqa kásiplik, tábiyat, shańaraq bayramları, 
túrli yubiley saltanatları hám basqa bayramlarımız bar bolıp, onda mádeniyat hám 
kórkem óner tarawında xızmet etetuǵın hár qanday xızmetkerge mútájlik seziledi, 
yaǵnıy bul taraw menen shuǵıllanıwshılardúń jıl dawamında jumıs penen bánt 
bolıwınıń guwası bolamız. Ásirese, mádeniyat hám xalıqtıń dem alıw orayı 
xızmetkeri (mádeniy ilajlar shólkemlestiriwshileri) jıl on eki ay mine usı jumıslardı 
orınlaydı. Bulardıń ishinde eń kóp ótkeriletuǵın bul-bayramlarımız esaplanadı. Ilajlar 
bir kúnde ótip ketken jaǵdayda «kórkem óner» dárejesine alıp kelgenge shekem bir 
qansha ter tógilip miynet etiwge tuwrı keledi. Bir bayramdı tayarlaǵansha aylap 
waqıt ketedi. Ilajdıń scenariyin dóretiw, dóretiwshilik jámáátlerin toplaw, 
baslawshılar menen islesiw, saxna kórinislerin tayarlaw, ansambllerdi shaqırıw, 
saxnanı bezew, repeticiyalardı ótkeriw hám basqa shólkemlestiriw isleri 
shólkemlestiriwsin bir minutta bos qoymaydı. Jańa jıldan baslap, Watan qorǵawshılar 
kúni, Alisher Nawayı, Mırza Bobur, Amir Temur, Zulfiyaxanım, Muxammed Yusup 
(t.b)lardıń tuwılǵan kúnleri, Hayal-qızlar, Nawrız bayramları, Kúlki kesheleri, Eslew 
hám qádirlew, Balalar kúni, Xalıq aralıq AIJSna qarsı gúres kúni, Ǵárezsizlik, 
Oqıtıwshılar hám ustazlar, Konstituciya, Til bayramları, Studentler kúni hám 
basqalardı shólkemlestiriw hám ótkeriwde mánawiyat hám kórkem óner tarawı 
xızmetkerlerine úlken bilim, tárbiya hám sheberlik mektebi kerek boladı. 
Bayramlar insannıń kewildegidey dem alıwın shólkemlestiriw, kórkem ónerdiń 
kóplegen túrlerine qızıǵıwshılıǵın arttırıw, olarda óz jurtı, onıń gózzallıǵı, ana 
xalqına bolǵan muhabbatın asırıw, eń tiykarǵısı, olardıń bayram ilajları 
baǵdarlamasında qatnasıwları úlken áhmiyetke iye boladı. Hár bir bayramnıń 
shólkemlestiriwde hám ótkeriwde belgili bir maqset bolıp, ilajdı tayarlawshı 
qánigeler hám shólkemlestiriwshiler tárepinen bayram baǵdarlamaları bir maqset 
sistemasına kiritiledi, bayramda shólkemlestiriletuǵın túrli kórinistegi bárshe ilajlar 
tiykarǵı maqsetke boysındırıladı. Sonday-aq, bul ilajlardıń bárshe túrleri sıyaqlı 

---

40 
bayramnıń ótkeriliwinde óz wazıypası bolıp, álbette tárbiyalıq áhmiyetke iye bolıwı 
kerek. 
Mádeniy ilajlardı shólkemlestiriw ushın qaysı tarawǵa itibar beriwimiz kerek 
degen sorawǵa juwap beriw tiykarında temanı dawam etiw múmkin. 
Eń dáslep ilaj dramaturgiyası, yaǵnıy scenariydi dóretiw;
ekinshiden, ilajdıń kórkem bezeliwi; 
úshinshiden, kórkem ónerdiń bárshe túrlerinen, atap aycaq, muzıka, ayaq oyın, 
teatr hám basqalardan únemli paydalanıw; 
tórtinshiden, ilajlarda kórkem óner jámáátleri, fon toparları, qatnasıwshılar, 
aktyor, qosıq atqarıwshılar menen islesiw;
besinshiden, shólkemlestiriw proceslerdi ámelge asırıw, máselen, kostyumlardı 
tańlaw, texnikalıq qurallardan paydalanıw hám basqa bir qatar sheshiliwi tiyis bolǵan 
jumıslardı ámelge asırıw talap etiledi.
Ózbekstan bayramlarǵa bay mámleket. Házirgi kúnde xalıq aralıq hám 
Respublika boyınsha keń belgilenip atırǵan bayramlarımızdıń joqarı dárejede 
shólkemlestirilip atırǵanlıǵı húkimetimizdiń bayramlar hám olardı shólkemlestiriwge 
bolǵan úlken itibarı bolıp sanaladı. Bul itibar óz ornında hár qanday ilaj 
shólkemlestiriwshisine úlken juwapkershilikti júkleydi. 
Juwmaqlap aytqanda, bayramlarımız jurtımızdıń jetiskenliklerin jáhánge 
maqtanısh etiwde áhmiyetli rol oynaydı.