Bilime Yön Veren Müslüman Bilim Adamları

65

Fenoterapi

---

66

Fenoterapi

 Oktay Sinanoğlu, (d. 25 Şubat 1935, Bari - İtalya) Türk kuram-

sal kimyacı ve moleküler biyolog.

 

Babasının(Nüzhet Haşim Sinanoğlu) bir başkonsolos ola-

rak görev yapmış olduğu Bari’de doğdu. 1939 yılında İtalya’da 

II. Dünya Savaşı’nın başlamasının ardından ailesiyle Türkiye’ye 

döndü. Oktay Sinanoğlu, sonradan TED Koleji olan Ankara 

Yenişehir Lisesi’ne 1953 yılında burslu öğrenci olarak girdi ve 

okulu birincilikle bitirdi. Okulun bursuyla kimya okumak üze-

re ABD’ye gitti. 1956’da ABD Kaliforniya Üniversitesi Berkeley 

Kimya Mühendisliği’ni birincilikle bitirdi.

 

1957’de Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nü sekiz ayda 

bitirerek yüksek kimya mühendisi oldu. “Alfred Sloan” ödülü-

nü aldı. 1959’da Kaliforniya Üniversitesi Berkeley’de kuramsal 

kimya doktorasını tamamladı. 1960’ta Yale Üniversitesi’nde 

öğretim üyesi (asistan profesör) oldu.

  1960-61 yıllarında atom ve moleküllerin çok-elektronlu 

kuramı ile “Doçent” oldu. 1963’te 50 yıldır çözülemeyen bir 

matematik kuramını bilim dünyasına kazandırarak 26 yaşında 

“tam profesör” unvanını aldı. 20. yüzyılda Yale Üniversitesi’nde 

bu sanı kazanan en genç öğretim üyesidir 

[1]

.

 

1962 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi mütevelli he-

yeti yalnız Oktay Sinanoğlu’na mahsus olmak üzere kendisine 

Danışman Profesör ünvanını verdi. Yale Üniversitesi’nde ikinci 

bir kürsüye daha profesör olarak atandı. 1973’de Almanya’nın 

en yüksek “Aleksander von Humboldt Bilim Ödülü”nü ilk ka-

zanan kişi oldu. 1975’de Japonya’nın “Uluslararası Seçkin Bi-

limci Ödülü”nü kazandı; yine 1975 yılında özel kanunla Oktay 

Sinanoğlu’na ilk ve tek Türkiye Cumhuriyeti Profesörü unvanı 

verildi. 1976’da Japonya’ya Türkiye Cumhuriyeti Özel Elçisi 

olarak gönderildi. Kendisi Türk-Japon kültür, bilim ve eğitim 

ilişkilerinin temellerini atmıştır. Amerika Bilim ve Sanat Aka-

demisinin ilk ve tek Türk üyesidir. Meksika hükümeti tarafın-

dan yüksek Bilim Ödülü “Elena Moshinsky” ile ödüllendirildi.

 

Dünyada yeni kurulmaya başlayan moleküler biyoloji da-

lının ilk profesörlerinden biri oldu. DNA sarmalının çözelti 

içinde o biçimde nasıl durduğuna açıklama getirdi. Dünyanın 

pek çok yerinde buluşları ve kuramları ile ilgili konferanslar 

verdi.

 

1980’li yıllarda çalışmalarını kimya biliminin basit bir şe-

kilde öğretilmesine yönelik bir kuramsal çerçeve üzerinde yo-

[1] http://www.yale.edu/opa/arc-ybc/ybc/v26.n2.news.07.html 

YALE Üniversitesi bülteni 

ğunlaştırdı. Ancak 1988’de yayımlanan çalışmaları akademik 

dünyada ilgi görmedi. 1993’te Yale Üniversitesi’ndeki profe-

sörlük görevlerinden erken sayılabilecek bir yaşta emekliye 

ayrıldı. Aynı yıl Türkiye’ye dönerek Yıldız Teknik Üniversitesi 

Fen-Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü’nde profesörlüğe atan-

dı. 2002 yılında bu görevden de emekliye ayrıldı.

Türkiye’de bulunduğu dönemde çalışmalarını daha çok Türk 

ulusal kimliği ve Türk diliyle ilgili milliyetçi görüşlerini yayma-

ya adadı. Eğitim dilinin resmi dil olması gerektiğini ve yabancı 

dilin takviyeli olarak öğretilmesinin gerektiğini savunmakta-

dır. Matematiksel yapısından dolayı Türkçenin en iyi bilim dili 

olduğunu söylemektedir

[2]

.

Yaşamı boyunca Kuantum Mekaniği’ne birçok katkıda bulun-

muş bir bilim adamıdır. P.A.M.Dirac’in de üzerinde uğraştığı 

ancak çözümleyemediği bir problemi, “Kuantum mekaniğinde 

Hilbert uzayının topolojisi ve içerdiği yüksek simetrileri çöz-

dü. 

[3]

 Böylece Kimya bilimini bu topolojik inceleme ile sağlam 

bir temele oturttu.

Tüm akademik çalışmaları içinde en önemli 5 kuramı şöyledir:

* Many Electron Th

  eory of Atoms and Molecules (1961) – 

Atom ve moleküllerin çok elektronlu kuramı

[4]

.

* Solvophobic Th

  eory (1964) – Çözgen-iter kuramı 

[5]

.

* Network Th

  eory (1974) – Kimyasal tepkime mekanizmaları 

kuramı

[6]

.

* Microthermodynamics (1981) – Mikrotermodinamik

* Valency Interaction Formula Th

  eory (1983) – Değerlik kabu-

ğu etkileşim kuramı

[7]

.

[2] http://amacad.org/publications/BookofMembers/ChapterS.pdf

American Academy of Arts & Sciences Academy Members, 1780-2010

[3] Atatürk ve Türk Bilim Dili - Prof.Dr.Oktay SİNANOĞLU -1971 

[4] Computational Chemistry Yazar: Jerzy Leszczynski

[5] Proc Natl Acad Sci U S A. 1961 August 

[6] interscience.wiley.com

[7] quantum-chemistry-history.com

Asrın Dehası

Oktay Sinanoğlu

---

67

Fenoterapi

3./9. yüzyılın ilk yarısında yaşamış Benü Müsâ («Musa’nın 

Oğulları») olarak bilinen Müsâ b. Şâkir’in üç oğlu (Muham-

med, Ahmed ve el-Hasan), Kitâb el-Hiyel 

[1]

1 isimli kitapların- 

da yüzüncü düzenek olarak, nesneleri sulardan kaldırmaya 

yarayan bir alet tarif etmektedirler. Şöyle diyorlar: «Sarkıtıl-

dığında denizden maddeyi (cevher) ve kuyulara düşmüş veya 

[1] Ed. Ahmad Y. al-Hasan, Halep 1981, s. 376-379; İngilizce tere. Donald R. Hill: 

Th

  e Book of Ingenious Devices, Dordrecht v.d. 1979, s. 242-243.

ırmaklarda veya denizlerde batmış olan nes-

neleri çıkaran bir aletin nasıl imal edileceğini 

göstermek istedik. Bunun için [içi boş] bir si-

lindirin birbirinin aynı olan her iki yarısını, abjz 

ve whde, imal ederiz; bir yan diğer yarıyı ağırlık 

bakımından birazcık geçerse, söz konusu amaç 

için daha iyidir, yani bir yarının diğer yarıyı içi-

ne alması (yeyip yutması) ve [ikincisinin] onun 

içine birazcık girmesi için.

İki silindirden herbiri, bir arşın veya daha uzun 

olmalıdır ... Aralarında küçük bir aralık bulun-

maması için, silindir yarılarından bilisi diğerine 

göre düzenlenir (yarılır,. Daha soma, bunlara iki 

menteşe (nermözecetöri) takılır, ...» 

[2]

.

Düzenek dışarıdan takılmış zincirlerle suya sar-

kıtıldığında, kavrayan silindir açılır. Zemine geldiğinde silindir 

ortaya takılmış bir zincirle tekrar yukarı doğru çekilir. Böylece, 

silindir kapanır ve kavladığı nesneleri kıskaca alır.

[2] Tercüme E. Wiedemann (cüzi değişikliklerle) in: Apparate aus dem Werk fi ’1-

Hijal der Benû Mûsâ (Zur Technik bei den Arabern, 7), in: Sitzungsberichte der 

Physikalisch- medizinisehen Sozietât (Erlangen) 38/1906/341-348, öze- İlikle s. 

343-345 (Tekrarbasmı: Aufsatze zur arabischen Wissemchaft sgeschichte, cilt 1, s. 

306-313, özellikle s. 308-310).

Muhtelif Aparatlar

Düzenek

Nesneleri Sudan

Kaldırmak İçin

(Çeneli Ekskavatör)

Modelimiz: Pirinç silindir,

Uzunluk: 50 cm.

iki menteşeyle açılıp 

kapanabilir. Pirinç zincirler.

(Envanter No: E 1.05)

3./9. yüzyılın ortalarında Benü Müsâ (MuhammedAh-

med ve el-Hasan b. Müsâ b. Şâkir), Kitâb el-Hiyel isimli 

kitaplarında

[1]

 şiddetli rüzgarda bile sönmeyen bir lam-

ba

[2]

 tarif etmişlerdir.

Modelimiz, Benû Musa’nın tarifl erine, verdikleri resme 

ve E. Wiedemann ve D. Hill’in yorumlarına dayanarak 

oluşturulmuştur. İçinde lambanın bulunduğu yanın 

silindir, bir ayaklık içerisine kolaylıkla döndürülebilir 

olarak yerleştirilmiştir. Buna sabitlenen pirinç bayrak, 

hava hareketleri esnasında kapalı tarafl a birlikte rüzga-

ra doğru dönmesini sağlar, böylelikle ışık hava cereyanı 

tarafından söndürülemez. Bayrağın hafif hava cereyam-

nda da dönebilmesi için, yatakların kolay hareketliliği 

çok önemli bir rol oynamaktadır.

[1] Ed. Alınıad Y. al-Hasan, Halep 1981. özellikle s. 372-373.

[2] Wiedemann, Eilhard: Über Lampen und Uhren (Beitıâge zur 

Geschichte der Naturwissenschaft 

en. XII), in: Sitzungsberichte 

der Physikalisch-medizinischen Sozietat (Erİangen) 39/1907/200-

225, özellikle s. 204-205 (Tekrarbasım: Aufsatze zur arabisehen 

Wissenschaft sgesehichte, cilt 1, s. 351-376, özellikle s. 355-356); Th

 e 

Book of Ingenious Devices (Kitâb al-Hiyal) by the Banû (sons of) Müsâ 

bin Shökir. Translated and annotated by Don- aid R. Hill, Dordrecht, 

Boston, Londra 1979, s. 238-239.

Şiddetli Rüzgarda da Sönmeyen 

Bir Lamba

Modelimiz: Pirinç,

yükseklik: 63 cm.

(Envanter No: E 1.16)

Çizim Benu Musa’dan, 

Kitâb el-Hiyel 

(yazma Berlin, or. quart. 739).

---