Bilig 49. sayı

bilig
, Bahar / 2009, sayı 49 
 
222 
yorumlarıyla ikmal etmekte, 70’li yıllarda ortaya konan proje doğrultusunda 
edebiyat, folklor, tarih ve etnografyayla ilgili basılması öngörülen pek çok 
çalışmayı da bir araya getirmektedir. 
Kitabı yayına hazırlayan G. F. Blagova ve D. M. Nasilov’un emeği sadece 
Samoyloviç’in çalışmalarını bir araya getirmekten ibaret değildir. 
Samoyloviç’in bugüne dek yayımlanmamış arşiv çalışmalarını da yayımla-
mışlar ve dipnotlarla açıklamışlardır. Leksikologiya başlığını taşıyan kısımda 
Balkar Türkçesindeki ay adlarıyla ilgili arşiv çalışması, ilk defa bu kitapta G. 
F. Blagova tarafından yayına hazırlanmıştır. Kitabın ikinci bölümünde bir 
arşiv çalışması  da  D.  M.  Nasilov  tarafından yayına hazırlanmıştır. D. M. 
Nasilov, kitabın dilbilimle ilgili birinci bölümünü, G. F. Blagova ise Türk 
Edebiyatını konu alan ikinci bölümü derleyip düzenlemiştir. Yayına hazırla-
yanlar, kitabın son kısımlarına  F.  D.  Aşnin tarafından hazırlanan ve 
Samoyloviç’in tüm eserlerini içeren bir bibliografyayı ve L. V. Dmitriyeva’nın 
Samoyloviç’in yayımlanmamış eserleriyle ilgili tespitlerini içeren bir yazısını 
da ekleyerek eseri zenginleştirmişlerdir. G. F. Blagova ve D. M. Nasilov ayrı-
ca Samoyloviç’in toplam 20 çalışması hakkında kitabın son kısmında (976-
997) yorum ve haşiyeler eklemişlerdir. Kitabın, ince işçilik gerektiren kısımları 
da yayına hazırlayanlar tarafından tamamlanmıştır. Bunlar, kitaptaki bütün 
kısaltmalar, atıf yapılan bütün eserlerin kaynakçası, isim indeksi ve Türkçe 
eserlerin indeksi gibi kısımlardır. 
Kitabın, G. F. Blagova ve D. M. Nasilov’un yazılarına ayrılan ilk 
kısımları 
Kitapta ilk olarak yayına hazırlayanların yazdıkları bir giriş kısmı bulunmak-
tadır (3-12). Bu kısımda, kitabın hazırlanma gerekçesi ve yayına hazırlama 
süreci hakkında bilgiler verilmektedir. 
Kitabın ikinci kısmı (13-50) G.F. Blagova tarafından yazılan Samoyloviç 
biyografisidir ve “Türkolog bilim adamı ve dilbilimci, Orta-Asya Türk edebi-
yatı tarihinin ve edebi dillerin tarihinin araştırıcısı olarak A. N. Samoyloviç” 
başlığını taşımaktadır. Bu kısım, Blagova’nın bilim adamı biyografisi yazma-
daki ustalığını ve araştırmacı yönünü göstermektedir.  
Blagova’nın biyografi yazısından bazı yerleri Türkiyeli Türkologlarla paylaş-
mak yerinde olacaktır. 1880 yılında doğan A. N. Samoyloviç, Rus 
Türkolojisinin yüksek profilli Türkologlarından biridir. Araştırma alanları Türk 
dilbilimi, edebiyat bilimi, Orta-Asya Türk edebiyatı, edebiyat tarihi ve etnog-
rafyadır. Samoyloviç ayrıca runik anıtlar, Eski Uygur metinleri ve yarlıklar 

---

Bacanlı, Yayın Değerlendirme / Review 
 
223 
konusunda da çalışmıştır. 1929 yılında Sovyet Bilimler Akademisi üyesi olan 
Samoyloviç 1934’ten 1937’ye kadar fiilen, öldürüldüğü tarih olan 13 Şubat 
1938’e kadar da resmen Bilimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü’nün müdür-
lüğünü yürütmüştür (13). 
Stalinli yıllar Sovyet rejiminin en baskıcı yıllarıdır ve asılsız ithamlarla ölüme 
veya Sibirya’daki kamplara gönderilen milyonlarca insan gibi Samoyloviç de 
1937 Ekim’inde “Japonya hesabına casusluk” yaptığı suçlamasıyla tutukla-
nır. 13 Şubat 1938’de yapılan 15 dakikalık kapalı duruşmada ‘kurşuna dizi-
lerek öldürülmesine’ karar verilir ve infaz aynı gün gerçekleştirilir. Parlak bir 
bilim adamı olan Samoyloviç, hayattan insafsızca koparılır. İdam kararında 
şunlar yazmaktadır: “Samoyloviç, Pantürkist olan Radloff ve diğerlerinin 
tesiriyle Türk halkları araştırmaları üzerine çalışarak Pantürkizm fikirlerine 
sahip olmuştur”. Stalin’in ölümünden 3 yıl sonra 1956 yılında Samoyloviç’e 
şeref ve itibarı iade edilir. 1963’ten itibaren yayımlanmamış çalışmaları F. D. 
Aşnin tarafından yayımlanmaya başlar. 1978 yılında Leningrad’da düzenle-
nen VI. Türkoloji Konferansı Samoyloviç’e ithaf edilir (13, 49). 
Öğrencilik yıllarından başlayarak Türkmenistan’ı ve tüm Orta-Asya’nın yanı 
sıra Türkiye’yi de birkaç defa ziyaret eden ve farklı coğrafyalardaki günlük 
konuşma Türkçesine hâkimiyetiyle ün kazanan Samoyloviç, önce hocası 
Melioranskiy’den sonra da Radloff’tan dersler almıştır. Bu yüzden 
Samoyloviç, Rus Türkolojisi çevrelerinde Radloff ekolünün temsilcilerinden 
biri olarak kabul edilir. Samoyloviç, hayatı boyunca eserlerinde Türk ve 
Türkçe kelimeleri için Rusçadaki ‘turetskiy’ terimini kullanır. Bilindiği gibi bu 
kelime günümüz Rusçasında sadece Türkiye Türkçesi ve Türklerini karşıla-
yan bir içeriğe sahiptir. Ancak Samoyloviç eserlerinde, Türkî anlamına gelen 
Tyurkskiy (İng. Turkic) terimini nadiren kullanmıştır (13-50). 
Biyografiyi okudukça Blagova’nın bilim adamı portresi araştırmalarındaki 
derinliği ve genişliği daha fazla hissedilmektedir. Blagova, Samoyloviç’in 
biyografisini  İsmail Gaspıralı, P. M. Melioranskiy, V. V. Barthold, S. E. 
Malov, N. İ . Aşmarin ve V. A. Gordlevskiy’le olan mektuplaşmalardan ve 
Samoyloviç’in şahsî notlarından aldığı pasajlarla desteklemiştir. 
Kitabın, Samoyloviç’in makale ve kitaplarına ayrılan bölümleri 
Eserin Samoyloviç’in makalelerine ayrılan kısmı birbiriyle ilişkili, birbirinin 
devamı niteliğinde olanlar da dâhil olmak üzere 59 ayrı çalışmanın yer aldığı 
iki bölümden oluşur. Kitabın birinci bölümü (53-332) “Türk Dilbilimi – 
Tyurkskoye Yazıkoznaniye” başlığıyla adlandırılmıştır. Bu bölümde yine alt 

---

bilig
, Bahar / 2009, sayı 49 
 
224 
başlıklar halinde gruplandırılan toplam 34 makale yer almaktadır. Kitabın ikinci 
bölümü (335-948) “Türk Edebiyatları Tarihi ve Edebi Dillerin Tarihi – İstoriya 
Tyurkskix Literatur i İstoriya Literaturnıh Yazıkov” başlığıyla verilmiştir. 
Birinci bölümün ilk kısmı “Genel meseleler – Obşçiye voprosı” başlığıyla 
adlandırılmış ve buraya Samoyloviç’in fonetik özellikleri temelinde Türk 
dillerinin tasnifini ve onların genel özelliklerine yönelik görüşlerini içeren 
makaleler ile 19. asırda Rusça yazılmış Türk dilleri gramerleri, hocası P. M. 
Melioranskiy ve Wilhelm Thomsen’i anlattığı makaleler dâhil edilmiştir. 
İkinci kısım “Runik ve diğer yazılı anıtlar – Runiçeskiye i drugiye pismennıye 
pamyatniki” başlığını taşımaktadır. Bu bölümde runik, Uygur, Arap harfli 
eski Türkçe metinlerle Codex Cumanicus’un yorumlandığı makaleler yer 
almaktadır. 
Üçüncü kısım “Sözlük bilimi - Leksikologiya” başlığını taşımaktadır. Bu kı-
sımda iki temel konu ön plana çıkmaktadır. Bunlardan birincisi akrabalık 
ilişkileri terminolojisiyle, ikincisi ise çeşitli Türk halklarının takvim algısıyla 
ilgilidir. Birinci konu çerçevesinde cinsiyet farklılıklarının dile yansıması ve 
çeşitli Türk dillerindeki tabu kelimeler ele alınmaktadır. Bu kısımda yer alan 
makalelerden olan “Türk dillerinde zengin ve fakir – Bogatıy i bednıy v 
Tyurkskix Yazıkax” başlıklı uzun çalışma, Samoyloviç’in Türk dillerinin söz-
lüksel zenginliğine ve anlamca birbirine yakın onlarca sözcüğün nüanslarına 
vakıf oluşunu ve dilsel duyarlılığını göstermesi bakımından dikkate değerdir. 
Kitabın ikinci bölümü “Türk Edebiyatları Tarihi ve Edebi Dillerin Tarihi – 
İstoriya Tyurkskix Literatur i İstoriya Literaturnıh Yazıkov” başlığını taşır. Bu 
bölümde iki el yazması eserin tıpkıbasım, inceleme ve tercümelerinin yer 
aldığı iki kitabın da dâhil edildiği toplam 25 çalışma yer almaktadır. 
İkinci bölüm dört kısımdan meydana gelmektedir. Birinci kısım “XVI-XIX. 
yüzyıllarda tarihî manzumeler – İstoriçeskiye poemı XVI i XIX vekov” başlığı-
nı taşımaktadır. Bu kısımda Melioranskiy’nin bitirmeye ömrünün yetmediği 
ve öğrencisi Samoyloviç tarafından tamamlanan “Muhammed Salih’in 
Şeybani-name” adlı eserine dair bir makale ve Samoyloviç’in anne ve baba-
sına ithafen yazdığı bir kitap olan “Kniga Razskazov o Bitvah Tekintsev - 
Tekelerin Uruş  Kıssa Kitabı (Tekelerin Cenk Hikâyelerine Dair Kitap)” adlı 
eseri yer almaktadır. Kitabında Samoyloviç, tarihî yazma ve bölümleri hak-
kındaki bilimsel araştırmalarına, eserin tıpkıbasımına, tercümesine ve kendi 
şahsî şerhlerine yer vermiştir. 

---