Bəxtiyar tuncay

A, B, C, Ç, Ц, D, E, Ə, F, G, Ğ, H, X, İ, I, J, K, Q, L, M, N, NQ, O, Ö, P, R, S, Ş, T, U, Ü, V, Y, Z.

Lüğət maddələrinin başlığı isimlər, sifətlər, saylar, əvəzliklər, fellər, zərflər, bağlayıcılar, nidalar, ədatlar, ara sözləri, qoşmalar” və səs təqlidi sözlərdən oluşmaqdadır. Bu səbəbdən də lazım gəldikdə (məsələn, ayrı-ayrı nitq hissəlrinə aid olan omonimləri bir-birindən frqləndirmək üçün) baş sözlərdən sonra onun hansı nitq hissəsinə aid olduğu diqqətə çatdırılır və bu məqsədlə aşağıdakı qısaltmalardan (qısaldılmış işarələrdən) istifadə edilir:

ism. - isim,

sif. - sifət,

say. - say,

əvz. - əvəzlik,

fel. - fel,

zrf. - zərf,

bğl. - bağlayıcı,

nid. - nida,

ədt. -ədat,

a. s. -ara söz,

s. t. -səs təqlidi sözlər,

qoş. – qoşma.

Məsələn;

axıl ism. - ağıl,

altımış say. - altmış,

biçməx fel. – biçmək və s.

Sözlükdə işlədilmiş digər qısaltmalar bunlardır:

aram. – aramicə,

azərb. – Azərbaycan türkcəsi

ər. - ərəbcə,

f. ism. – feli isim,

f. sif. – feli sifət,

frs. – farsca,

x. ism. – xüsusi isim,

qoş. - qoşma

lat. – latınca,

məc. – məcazi mənada,

miqd. s. – miqdar sayı,

ort. frs. – orta farsca,

sıra s. – sıra sayı,

slv – slavyan dillərində,

vulq. – vulqar söz,

yəh. – yəhudicə,

yun. –yunanca.

Sözlüyə daxil edilmiş alınma sözlər aşağıdakı qaydada təqdim edilir:

a) Alınma sözlərin qarşısında mötərizədə həmin sözün hansı dildən alındığı qeyd edilir:

rəsul ism. (ər) – rəsul, peyğəmbər

Xaysəriya x. ism. (tür) – Qeysəriyyə

b) Tərkibi əcnəbi dillərə aid olan mürəkkəb sözlər aşağdakı qaydada verilir:

adam-hayvan ism. (adam ər. + hayvan ər) – “canlılar”, “canlı varlıqlar” anlamında işlədilən ifadə (adamlar və heyvanlar);

c) Kök sözlər və onların qəbul etdikləri şəkilçilər eyni maddədə verilir. Bu zaman şəkilçilər mötərizədə göstərilir. Məsələn:

ağırlan ~ (-ma, -masn, -malıx, -manqız, -dm, -dı, -dıx, -dılar, -madı, -ipmen, -masbiz, -iyirmen, -yırlar, -qaymen, -qay, -qaysız, -maqay, -maqaysız, -maqay edi, -sa, -qan, -qanqa, -qanma);

ç) Əcnəbi sözün mənşəyi məlum olmadıqda və ya mübahisəli olduqda sual işarəsindən (?) istifadə edilir;

d) Sözlərin sinonimlərini bildirmək və onların varlığına işarə etmək üçün “Bax:” işarəsindən istifadə edilir və ardınca həmin sinonim və ya sinonimlər yazılır. Məsələn;

al l sif.– qırmızı rəng, işıq spektrinin yeddi rəngindən biri.

xırmzı Bax: al

e) Ayrı-ayrı mətnlərdə cüzi fonetik fərqlərlə yazılmış sözlərin doğru olanlarını göstərmək üçün səhv olanların maddəsində də eyni işarədən istifadə edilir. Məsələn;

xrmızı Bax: xırmızı;

ə) Hər ikisi türk, yəni alban mənşəli olan sinonim sözlərin izahı yalnız Sözlükdə daha əvvəlki yerdə işlənmiş sözün yer aldığı maddədə verilir. Bu qayda sinonimlərindən biri əcnəbi, digəri isə türk mənşəli olan sözlərə tətbiq edilmir və üstünlük sıra yerindən asılı olmayaraq, türkmənşəli, yəni təmiz alban sözlərinin yerləşdiyi maddəyə verilir;

f) Omonim sözlər, yəni eyni cür yazılan, fəqət fərqli mənalar verən sözləri bir-birindən ayırmaq üçün onların sağ tərəfində rum rəqəmləri yazılır. Məsələn;

şiş l ism. – şiş, bədənin hər hansı bir yerində olan qabarıq sahə.

şiş ll ism. – şiş, manqalda şişlik kabab bişirərkən doğranmış ət parçalarının taxıldığı ucu iti, nazik milli türk kulinariya aləti. Bax: şişlik.

g) Sözlərin izahından sonra onun işləndiyi hər hansı bir mətndən bir və ya bir neçə nümunə və onların Azərbaycan türkcəsinə tərcüməsi təqdim edilir. Nümunələr nisbətən kiçik, fəqət qalın şriftlə, onların tərcümələri isə kiçik və normal şriftlə göstərilir. Məsələn;

kahana ism. (yəh. koxen, ər. kahin) – kahin, xaxam, yəhudi din adamı: Ayttı Biy Biyimə menim: Oltur sağıma menim, çax xoyıyım duşmanqlarınqnı seninq basxıc ayaxlarınqa seninq... Ant iç Biy da dügül dağı poşman bolsar ki, sensen kahana menqilik yergəsindən Melkisetegninq. Rəbb bəyimə dedi: Sağ tərəfimdə otur, düşmənlərini sənin ayaqların altına salacağam... And içdi Rəbb və Melkisedekin əbədi kahin olmasına görə peşiman olmadı.

h) Hər hansı bir sözün bir neçə fərqli mənası varsa, o zaman həmin mənalar bir-birindən aşağıdakı qaydada rəqəmlərlə ayrılır və bu mənalardan hər hansı birinə uyğun gələn qeyri-alban mənşəli qıpçaq sözləri varsa, həmin sözlərin işləndiyi mənbələrin qısaldılmış adları müqabil qrafada göstərilir. Məsələn;

alma l (nınq, -nı, -lar, -larnınq, -larnı) ism. - 1.alma Meyvə adı (BV, CC, DM, GT, İM, KFT, Kİ, KK, TA, TZ); 2. almacıq. Gözün alt , yanaqların üst tərəfindəki sümüklü çıxıntı; 3. kürə

BİBLİYAYA DAXİL OLAN KİTABLARA AİD QISALTNALAR
(ƏHDİ-ƏTİQƏ DAXİL OLAN KİTABLAR)
Yar. (1-50) Yaradılış kitabı.

Yaradılış. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 28-84.

Çıx. (1- 40) – Çıxış.

Çıxış. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 85 - 131.

Lev. (1 – 27) – Levilər kitabı.

Levilər. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 132 - 163.

Say. (1 – 36) – Saylar.

Saylar. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 164 - 210.

Qan. (1 - 34) – Qanunun təkrarı kitabı.

Qanunun təkrarı kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 211 - 255.

Yeş. (1 - 24) – Yeşua peyğəmbərin kitabı.

Yeşua peyğəmbərin kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 256 - 283.

Hak. (1 - 21) – Hakimlər kitabı.

Hakimlər kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 284 - 309.

Rut. (1 – 4) – Rut kitabı.

Rut kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 310 - 313.

Sam. l. (1 – 31) – Birinci Samuel kitabı.

Birinci Samuel kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 314 - 347.

Sam. ll. (1 – 24) – İkinci Samuel kitabı.

İkinci Samuel kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 348 - 377.

Pad. l. (1 - 22) – Birinci padşahlar kitabı.

Birinci padşahlar kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 378 - 411.

Pad. ll. (1 - 25) – İkinci padşahlar kitabı.

İkinci padşahlar kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 342 - 445.

Sal. l. (1 - 29) – Birinci salnamələr kitabı.

Birinci salnamələr kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 346 - 477.

Sal. ll. (1 - 36) – İkinci salnamələr kitabı.

İkinci salnamələr kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 378 - 514.

Ezr. (1 – 10) – Ezra kitabı.

Ezra kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 515 - 526.

Neh. (1 - 13) – Nehemiya kitabı.

Nehemiya kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 527 - 542.

Est. (1 - 10) – Ester kitabı.

Ester kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 543 - 551.

Əyy. (1 - 42) – Həzrət Əyyubun (ə) kitabı.

Əyyub kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 551 - 607.

Məz (1 – 150) – Həzrət Davuda (ə) endirilən və dörd səmavi kitabdan biri hesab edilən “Zəbur”a daxil olan məzmurlardan hər hansı biri. Zəbur. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 607-766.

Məs. (1 - 31) – Həzrət Süleymanın (ə) məsəlləri.

Süleymanın məsəlləri. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 766-824.

Vaiz. (1 - 12) – Vaiz kitabı.

Vaiz kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 824 - 839.

Nəğ. (1 - 8) – Nəğmələr nəğməsi kitabı.

Nəğmələr nəğməsi kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 840 - 849.

Yeş. (1 - 66) – Yeşaya peyğəmbərin kitabı.

Yeşaya peyğəmbərin kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 850 - 962.

Yer. (1 - 52) – Yeremiya peyğəmbərin kitabı.

Yeremiya peyğəmbərin kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 962 - 1072.

Mər. (1 - 5) – Mərsiyələr kitabı.

Mərsiyələr kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1059 - 1071.

Yez. (1 - 48) – Yezekil peyğəmbərin kitabı.

Yezekil peyğəmbərin kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1072 - 1134.

Dan. (1 - 12) - Həzrət Daniyal (ə) peyğəmbərin kitabı.

Daniyal peyğəmbərin kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1134 – 1150.

Huş. (1 - 14) - Huşə peyğəmbərin kitabı.

Huşə peyğəmbərin kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1150 - 1170.

Yoe. (1 - 3) - Yoel peyğəmbərin kitabı.

Yoel peyğəmbərin kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1170 - 1178.

Amo. (1 - 9). - Amos Peyğəmbərin kitabı.

Amos Peyğəmbərin kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1178 - 1189.

Avd. (1) – Avdiya peyğəmbərin kitab.

Avdiya peyğəmbərin kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1189 - 1193.

Mik. (1 - 7) - Mikeya peyğəmbərin kitabı.

Mikeya peyğəmbərin kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1193 - 1205.

Nah. (1 - 3) - Nahum peyğəmbərin kitabı.

Nahum peyğəmbərin kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1205 - 1210.

Hab. (1 - 3) – Habaquq peyğəmbərin kitabı.

Habaquq peyğəmbərin kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1210 - 1218.

Haq. (1 - 2) – Haqqay peyğəmbərin kitabı.

Haqqay peyğəmbərin kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1218 - 1227.

Zək. (1 - 14) – Həzrət Zəkəriyyə (ə) Peyğəmbərin kitabı.

Zəkəriyyə Peyğəmbərin kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1227 - 1234.

Mal. (1 - 4) – Malaki Peyğəmbərin kitabı.

Malaki Peyğəmbərin kitabı. Bibliya. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1234 - 1242.
(ƏHDİ-CƏDİDƏ DAXİL OLAN KİTABLAR)

Mat. (1 - 28) - Matta “İncil”i.

Mattanın nəql etdiyi Müjdə. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1242 - 1293.

Mark. (1 - 16) – Mark “İncil”i.

Markın nəql etdiyi Müjdə. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1293 - 1323.

Luk. (1 - 24) – Luka “İncil”i.

Lukanın nəql etdiyi Müjdə. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1323 - 1372.

Yəh. (1 - 21) – Yəhya “İncil”i.

Yəhyanın nəql etdiyi Müjdə. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1372 - 1203.

Həv. (1 - 28) – Həvvarilərin işləri.

Həvvarilərin işləri. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1203 -1444.

Rom. (1 - 16) – Müqəddəs həvvari Pavelin Romalılara məktubu.

Paulun Romalılara məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1444 - 1464.

1 Kor. (1 - 16) – Müqəddəs həvvari Pavelin Korinflilərə l məktubu.

Paulun Korinflilərə birinci məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1464 - 1482.

1l Kor. (1 – 13) – Müqəddəs həvvari Pavelin Korinflilərə ll məktubu.

Paulun Korinflilərə ikinci məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1482 - 1493.

Qal. (1 - 6) - Müqəddəs həvvari Pavelin Qalatiyalılara məktubu.

Paulun Qalatiyalılara məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1493 - 1500.

Efes. (1 - 6) – Müqəddəs həvvari Pavelin Efeslilərə məktubu.

Paulun Efeslilərə məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1500 - 1506.

Filip. (1 - 4) – Müqəddəs həvvari Pavelin Filipililərə məktubu.

Paulun Filipililərə məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1506 - 1511.

Kol. (1 - 4) – Müqəddəs həvvari Pavelin Koloselilərə məktubu.

Paulun Koloselilərə məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1511 - 1516.

l Sal. (1 - 5) – Müqəddəs həvvari Pavelin Selaniklilərə l məktubu.

Paulun Saloniklilərə birinci məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1516 - 1520.

ll Sal. (1 - 3) – Müqəddəs həvvari Pavelin Selaniklilərə ll məktubu.

Paulun Saloniklilərə ikinci məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1520 - 1522.

l Tim. (1 - 6) – Müqəddəs həvvari Pavelin Timoteyə l məktubu.

Paulun Timoteyə birinci məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1522 - 1527.

ll Tim. (1 - 4) – Müqəddəs həvvari Pavelin Timoteyə ll məktubu.

Paulun Timoteyə ikinci məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1527 - 1531.

Tit. (1 - 3) – Müqəddəs həvvari Pavelin Titə məktubu.

Paulun Titə məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1531 - 1534.

Filim. (1) – Müqəddəs həvvari Pavelin Filimona məktubu.

Paulun Titə məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1534 - 1535.

İbr. (1 - 13) – Müqəddəs həvvari Pavelin ibranilərə (yəhudilərə) məktubu.

Paulun ibranilərə məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1535 1551.

Yaq. (1 - 5) – Yaqubun məktubu.

Yaqubun məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1551 - 1556.

l Pet. (1 - 5) – Peterin l məktubu.

Peterin birinci məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1556 - 1562.

ll Pet. (1 - 3) – Peterin ll məktubu.

Peterin ikinci məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1562 - 1565.

l Yəh.. (1) – Yəhyanın l məktubu.

Yəhyanın birinci məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1565 - 1570.

ll Yəh.. (1) – Yəhyanın ll məktubu.

Yəhyanın ikinci məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1570 - 1571.

lll Yəh.. (1) – Yəhyanın lll məktubu.

Yəhyanın üçüncü məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1571 - 1572.

Yəhuda.. (1) – Yəhudanın məktubu.

Yəhudanın məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1572 - 1574.

Vəhy. (1 - 22) – Vəhylər kitabı.

Yəhyaya nazil olan vəhy. Northern Azerbaijani Translation, by Bible SocietyAzerbaijan, s. 1574 - 1599.
SÖZLÜKDƏ VERİLƏN ALBAN (QIPÇAQ_QARQAR) SÖZLƏRİNİN İŞLƏNDİYİ ALBANDİLLİ ƏLYAZMALAR HAQQINDA QISA MƏLUMAT
Hazırda Avropanın bir çox ölkəsində, eləcə də Ermənistanda albanlara aid çox sayda əlyazma qorunmaqdadır. Onların böyük əksəriyyəti XIV – XV əsrlərdə bugünkü Ukrayna və Polşa ərazisinə köçmüş albanların nəsillərinin əsasən XVI əsrdə ərsəyə gətirdikləri ədəbi, fəlsəfi nümunələr və tərcümə əsərləridir. Fəqət onların içərisində Qafqaz Albaniyasında, yəni Azərbaycanda yaradılan və sonradan üzü dəfələrlə köçürülərək çoxaldılan ədəbi – fəlsəfi əsərlərə, müxtəlif dua mətnlərinə, müqəddəs kitablardan alban dilinə edilmiş tərcümə əsərlərinə də rast gəlinməkdədir. Bir çox əsərin isə kim tərəfindən və nə zaman ərsəyə gətirildiyini müəyyən etmək çətindir.
Avstriya
Avstriyadakı əlyazmalar Vyanada yerləşən Erməni Mxitaristləri Təşkilatında və eyni şəhərdə yerləşən Avstriya Milli Kitabxanasında saxlanılır. Avstriya Milli Kitabxanasında “Cod. Arm. 3” şifrəsi altında qorunmaqda olan 106 səhifəlik erməni – alban (qıpçaq – qarqar) dili lüğətinin nə zaman və kim tərəfindən qələmə alındığı məlum deyil. Lüğət əlifba sırası ilə tərtib edilmişdir. Əlyazmaya sonradan

onu satın almış (1669–cu ildə) Nerses Holub oğlu tərəfindən alban dilində aşağıdakı qeyd əlavə edilmişdir:

“Men, der Nerses Holub oğlu, aldım satun bu parkkirkni pan Bağçə şvagerimdən, der Asducѕadur oğlu, pevnı sumaqğ tvağan 1087 junvar 10 tş, xaysın ol Olax veliyatına alayje satun alıp edi 6 levkovıy talərgə.”(Mən keşiş Nerses Holub oğlu bu lüğəti 1638–ci ilin yanvar ayınn 10-da bacanağımdan - keşiş Asuacsadurun oğlu Bağçadan müəyyən bir məbləğə satın aldım. O da öz növbəsində onu 6 levkovıy talar məbləğinə Olax vilayətində (Moldovada?) almışdı).

Əlyazmanın mətni tərcüməsi ilə birlikdə E.Tryjarski tərəfindən nəşr edilib:

Tryjarski E.Dictionnaire armeno-kiptchak d’aprestrois manuscrits des collections viennoises. Warszawa, 1968-1972. T. 1, f. 1-4.
***

Eyni kitabxanada “Cod. Arm. 13” şifrəsi altında qorunmaqda olan əlyazma 1580–ci ildə Ukraynann Lvov şəhərində qələmə alınıb. 213 səhifədən ibarətdir. Həzrət Davudun “Zəbur”unun alban dilindəki variantıdır. Belə hesab edilir ki, Lusiq həm də “Zəbur”un tərcüməçisidir. Əsli tapılmayıb. Eyni tərcümənin digər surətlərinə Venesiyada qorunmaqda olan digər əlyazmalarda da rastlanmışdır. Əsər müxtəlif dövrlərdə parçalar və ya tam şəkildə bir neçə dəfə nəşr edilmişdir:

Kraelitz-Greifenhorst F. von. Sprachprobe eines armenischtatarischen Dialektes in Polen // Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes. 1912. Bd. 26. S. 307-324;

Tryjarski E. A Fragment of the Apochryphal Psalm 151 in its Armeno-Kipchak Version // Journal of Semitic Studies. 1983. V. 28, f. 2. 297-302 pp;

[Garkavets A., Khurshudian E.] Armenian-Qypchaq Psalter written by deacon Lussig from Lviv / Ed. by A. Garkavets, E. Khurshudian. Almaty: Desht-i Qypchaq, 2001. 656 pp;

Dubinska Z. Z badan nad psalterzami ormianskimi w jezyku kipczackim // Przeglad Orientalistyczny. 1961. T. 2 (38). Str. 203-214.

Əlyazmada yeni alban dilində bu kolofonlar da yer alır:

“Yazdırğan sarnağan bilə birləngəylər yazuçı bilə da anqlğaylar Tenqri alnına menqi uçmaxına, amen. Tvağan 1029.”(Bunu yazmağı buyuran da, oxuyan da yazanla birlikdə əbədi Cənnətdə Tanrı tərəfindən daim yad edilsin! Amin!)

“Yazıxlı Lusiq sarğavaknı anqgaysen, necə sarnasanq, bir «Atamız ki, köktəsen» bilə.”(Hər oxuduğunuzda günahkar Lusiqi də “Atamız bizim ki, göydəsən” duası ilə birlikdə yad edin). “Men, Lusiq sarğavak, yazdım, sarnağan yazuçı bilə anqlğay Krisdosnunq alnına.”(Mən, dyakon Lusiq qələmə aldım. Qoy Məsihin nəzərləri yazanla birlikdə oxuyanın da üstündən əskik olmasın).

“Yazıxlı Lusikni anqğın”(Günahkar Lusiqi anın).

“Lusiq sarğavaknı anqğın”(Dyakon Lusiqi anın).

“Yazdırğan sarnağan bilə yazuçı bilə birləngəy, Krisdosnunq yarğu könünə anqılgaylar bir yerdə” (Qoy sifarişçinin, mirzənin və oxuyanın adları Məşhər günü Məsihin yadına düşsün).

***

Vyanadakı Erməni Mxitaristləri Təşkilatında saxlanılan 84 №- li əlyazma daha qədim əlyazmanın 1613–cü ildə Zadiq Boqdan oğlu tərəfindən üzü köçürülmüş variantıdır ki, bu haqda erməni dilində yazılmış kolofon məlumat verir. Əlyazmada iki fərqli erməni - alban (qıpçaq – qarqar) lüğəti yer alır. Eyni mətnə bəzi Venesiya və Lvov əlyazmalarında da rastlanmışdır. Lüğət əsasən qrammatik terminləri əhatə edir. Orijinalın nə zaman, harada və kim tərəfindən tərtib edildiyi məlum deyil. 178 səhifədən ibarətdir. 155 və 178–ci səhifələr boşdur. Əlyazmanın mətni bir neçə dəfə dərc edilib:

Dashian Ja. Catalog der armenischen Handschriften in der Mechitaristen Bibliothek zu Wien.– Wien. 1895.

Tryjarski E. Dictionnaire armeno-kiptchak d’aprestrois manuscrits des collections viennoises. Warszawa, 1968-1972. T. 1, f. 1-4.

***

Eyni yerdə saxlanılan 143 №-li əlyazma. Yarandığı yer və tarix məlum deyil. Daha qədim əlyazmadan üzünü köçürən mirzənin Mığırdiç Lazar oğlu olduğu məlumdur. Bu aşağıdakı kolofondan görünməkdədir:

“Da yazıxlı yazuçnı Mığırdiçni Lazar oğlun ari alğışınqdan unutmagın“ (Öz

müqəddəs dualarında günahkar mirzə Mğırdiç Lazar oğlunu da xatırlatmağı unutma).

283 səhifədən ibarətdir. 122–ci səhifə boşdur. Əvvəlli və sonu yoxdur. 1– 256–cı səhifələr alban dilində yazılmış müxtəlif duaları əhatə edir. 257– 283–cü səhifələr bakirə qadın, müqəddəs Mariyananın (Marqaritanın) həyatından bəhs edən hekayədir. Əlyazma 1989–cu ildə E. Tryjaski tərəfindən ingilis dilinə tərcüməsi ilə birlikdə nəşr edilib:

Tryjarski E. The Story of Holy Mariane in the Kipchak Language of the Polish Armenians // Journal of Turkish Studies, v. 13.– Harvard University, 1989.– 205-236 pp.).
***

Eyni təşkilat. 311 №-li əlyazma. 301 səhifəlik erməni – alban (qıpçaq – qarqar) lüğəti. Yazılma yeri, vaxtı və mirzə məlum deyil. 1-12 və 301–ci səhifələr təmizdir. Əlyazmanın əvvəlində onun sahiblərindən biri olmuş şəxsə aid kolofon yer alır:

“Der Yovanes Mikolayoviç Ivaşko oğlundan xalgan manqa bu bitik” (Bu kitab mənə İvaşkonun oğlu keşiş Yovanes Mikolayoviçdən qalıb).

13–cü səhifədəki ermənicə yazılmış kolofondan isə kitabın sonrakı sahibinin Lvov qıpçaqlarının arxiyepiskopu Niqola Torosoviç olduğu məlum olur. Ətraflı məlumat üçün bax:

Dashian Ja. Catalog der armenischen Handschriften in der Mechitaristen Bibliothek zu Wien.– Wien. 1895.
***

Eyni təşkilat. 440 №-li əlyazma. 120 səhifə. Lvov erməni arxiyepiskopluğuna aid yaş kağızları ilə bağlı qeydlər (1636 – 1732– ci illər). Qeydlər erməni, polyak və alban dillərində edilmişdir. Ətraflı məlumat üçün bax:

Dashian Ja. Catalog der armenischen Handschriften in der Mechitaristen Bibliothek zu Wien.– Wien. 1895.
***

Eyni təşkilat. 441 №-li əlyazma. 362 səhifə. Lvovdakı erməni - alban məhkəməsinin erməni, polyak və alban dilində yazılmış sənədləri.

***

Eyni təşkilat. 444 №-li əlyazma. 80–cisi təmiz olmaqla, 80 səhifə. Lvovdakı erməni - alban məhkəməsinin erməni, polyak və alban dilində yazılmış sənədləri.

***

Eyni təşkilat. 446 №-li əlyazma. 177 səhifə. Lvovdakı erməni - alban məhkəməsinin erməni, polyak və alban dilində yazılmış sənədləri.

***

Eyni təşkilat. 447 №-li əlyazma. 470 səhifə. Lvovdakı erməni - alban məhkəməsinin erməni, polyak və alban dilində yazılmış sənədləri.

***

Eyni təşkilat. 452 №-li əlyazma. 140 səhifə. Lvovdakı erməni – alban məhkəməsinin erməni, polyak və alban dilində yazılmış sənədləri.

***

Eyni təşkilat. 468 №-li əlyazma. 140 səhifə. 1575 – 1655–ci illərdə Kamenets – Podolskiy şəhərində qələmə alınıb. Mirzə: Xaçeres Oksent oğlu. Sifarişçi Sərqis Tamğaşının oğlu Krikor. Əlyazmann sahibi: Yaqop Butax oğlu. Üst – üstə 130 vərəqdən ibarətdir.

Əlyazmaya Mxitar Qoşun “Törə bitki”, ona XVI əsrdə əlvə edilmiş 99 orijinal qanun, alban dilinə tərcümə edilmiş 124 maddəlik erməni Qanunnaməsi, Xaçeres Oksent oğlunun yazdığı giriş sözü və alban dilində yazılmış xristian məzmunlu didaktik hekayələr daxildir.
***

Eyni təşkilat. 479, 480, 481 №-li əlyazmalar. Tarix: 1660 – 1661–ci illər. Onlardan birincisində Vardapet Antonun alban dilində 47, ikincisində 31, üçüncüsündə isə 30 moizəsi yer alır. 479 №- li əlyazma 216, 480 №-li əlyazma 239, 481 №-li əlyazma isə 152 vərəqdən ibarətdir.

***

Eyni təşkilat. 525 №-li əlyazma. 1618–ci ildə daha qədim əlyazmalar əsasında tərtib edilib 203 vərəqdən ibarətdir. Bir neçə vərəq çatmır. 146 – 152–ci vərəqlər təmizdir. Burada alban dilində müxtəlif dualar, xristian məzmunlu hekayələ və Bibliya mətnləri toplanıb.

***

Eyni təşkilat. 559 №-li əlyazma. Suçava sakini Donavakın yerli xristian kilsəsinə pul bağışı haqqında sənəd. 1583–cü il.