Bank sferasında risk menecmentinə təsir edən amillərin optimallaşdırılması
II FƏSİL.RİSK MENECMENTİNİN BANK SFERASINDA TƏTBİQ
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
| II FƏSİL.RİSK MENECMENTİNİN BANK SFERASINDA TƏTBİQ
İSTİQAMƏTLƏRİ 2.1. Risk menecmentinin banks sferasında tətbiq istiqamətləri Risk menecmenti korporativ idarəetmə mədəniyyətinin əsas tərkib hissəsi kimi çıxış edir. Risk menecmentinin əsas məqsədi bank sferasından və bankın fəaliyyətində risklərin idarə edilməsi işinin prinsiplərini, təşkili, vəzifə və öhdəliklərini, eləcə də risklərin strateji və gündəlik idarə edilməsi kimi məsələləri müəyyənləşdirməkdir. Risk menecmentini, müasir dövrdə rentabelliyin əsas mənbəyi kimi ifadə edə bilərik. Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası bank sektorunda risk menecmentinin inkişaf statusu üzrə qiymətləndirmə apararaq, risk perspektivini tam dəqiqləşdirir. Riskin başvermə ehtimalı yarandığı halda , yaxud çatışmazlıqlar və maneələr olduqda, onların aradan qaldırılması ilə bağlı mühüm tədbirlər yerinə yetirilir. Bununla belə risk menecmenti mexanizmlərinin tam tətbiqi kifayət qədər vaxt tələb edir. İnfrastruktur və maliyyə bazarlarının tez inkişaf etdiyi və bu münasibətlərin dərinləşdiyi bir şəraitdə risk menecment fəaliyyətlərinin də sistemli şəkildə tətbiqi zəruri hala çevrilmişdir. Digər bir tərəfdən isə risklərin idarəedilməsi prosesinin səmərəli və operativ şəkildə həyata keçirilməsi üçün dəqiq informasiya bazası olmalıdır. Sadaladığımız məsələlərlə yanaşı, ölkəmizdə fəaliyyət göstərən kommersiya bankların institusional və texnoloji inkişafının tam şəkildə yekunlaşmasa da, risk menecmenti bölməsinin bankın digər bölmələri ilə lazımi səviyyədə inteqrasiya olunmaması bank sferasından risklərin idarə edilməsini mürəkkəbləşdirən amillərdən hesab edilir. Risk menecmenti sistemində digər çatışmazlıqlardan biri də bu sfera üzrə yüksək ixtisaslı kadrların çatışmazlığıdır. Müasir dövrdə hər bir bankın başlıca diqqət yetirməli olduğu əsas bölmələrindən biri də məhz risk menecmenti bölməsidir. Risklərin düzgün şəkildə qiymətləndirilməsi, bankların fəaliyyəti zamanı ödəmə qabiliyyətinin kəskin zəifləməsinə, bank resurslarının itirilməsinə, planlaşdırılmış gəlirlərin əldə olunmamasına səbəb ola bilər. Belə halların baş verməməsi baxımından banklar
31
bütün fəaliyyət istiqamətləri üzrə mövcud potensial riskləri əvvəlcədən müəyyən etməli və onların yaranma səbəblərini aşkar edərək təhlil etmək bacarığına malik olmalıdırlar. Bank sferasında risk menecmentinin tətbiqi xüsusiyyətləri, zamanla baş verə biləcək itkiləri müəyyənləşdirərək onların kompensasiya edilə bilən alternativ variantlarının aşkar edilməsi risk menecmentin əsas vəzifələrindən hesab edilir. [10, səh.86] Risk menecmenti xüsusi diqqət tələb edən bir sahədir. Xüsusilə son illərdə bu istiqamətdə çox əhəmiyyətli layihələr həyata keçirilmişdir. Dünyada baş verən qlobal maliyyə böhranı isə risk sferası üzrə layihələrinin əhəmiyyətini daha da artırmışdır. Buna müvafiq olaraq qeyd edə bilərik ki, ölkəmizdə risk menecmentinin hansısa model üzərində qurulması olduqca aktual hesab edilir. Belə ki, inkişaf etmiş ölkələrdə tətbiq edilən risk menecment modelinin MDB məkanında olduğu kimi tədqiqi mümkün deyil. Lakin buna baxmayaraq, bu gün ölkəmizdə olan risk menecmentinin qurulacaq modeli daha çox inteqrasiya olunmuş, eləcə də, kəskin dəyişiklikləri əhatə edən bir model olmalıdır. Bu istiqamət üzrə adekvat və işlək prosedurların formalaşdırılması, risk menecmentin əsasını təşkil edir. Məhz buna görə risklərin idarəolunması prosesində xüsusi ilə kredit verilməsi ilə əlaqədar kredit riskləri üzrə tələblərin yenilənməsi, stress testləşdirmə və tövsiyələrin hazırlanmasında risk menecmentin tələblərinə uyğun əməliyyat sisteminə keçid çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir. [19, səh.106] Sadaladığımız məsələlərlə müvafiq olaraq bir sıra banklar beynəlxalq səviyyəli məsləhətçilərin köməyi vasitəsilə müasir risk menecmenti sistemlərinə üstünlük verirlər və bu sistemlər Mərkəzi Bank tərəfindən dəstəklənir. Növbəti addım isə bu sistem üzrə yüksək ixtisaslı kadrların vətəndaşlara xidməti ilə əlaqədardır. Lakin bütün bunlar-risklərin idarə edilməsi bank sferasında bir sıra sahələrlə qarşılıqlı əlaqəlidir. Belə ki, yeni informasiya sistemləri, risklərin idarə edilməsi prosesində çox mühüm rol oynayır. Xüsusilə də risklərin idarə edilməsi zamanı məlumatların saxlanması və yenilənməsi üzrə inzibatçılıq səlahiyyətlərinin təyin edilməsi zəruri hesab edilir. Texniki strukturu və eləcə də bankda 32
informasiyanın tamlığının və sistemin təhlükəsizliyinin tələb olunan səviyyədə olmasına risk menecmenti sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsi kimi çıxış edir. Bankın inkişaf strategiyasının əsaslandırılmasında və idarə olunmasından, risklərin minimuma endirilməsi, çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Xüsusilə də kommersiya banklarından bütün strateji hədəflərin düzgün seçilməməsi bankın işgüzar nüfuzuna, bazardakı mövqeyinə zərər yetirir. Buna görə də risklərin idarəedilməsi zamanı maliyyə itkilərinə səbəb olan ümumi inkişaf strategiyasından və ayrı-ayrı strateji qərarların qarşısının alınması, minimuma endirilməsi bankın müştərilər, hökumət, yerli özünüidarəetmə orqanları və bank ittifaqları qarşısında nüfuzunun qorunması, eləcə də bank əməliyyatlarının idarə edilməsi sisteminin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və bu istiqamətdə səmərəliliyin artırılması səhmdarların və əmanətçilərin qanuni maraqlarının təminatı kimi çıxış edir. Bank risklərinin idarəedilməsi, bankın fəaliyyət sferasına uyğun səmərəli korporativ idarəetmə modelinin qurulmasından, eləcə də işgüzar nüfuzunun qorunması və öz fəaliyyətinin istənilən mərhələsində maraqların toqquşmasının istisna edilməsi və peşəkarlıq standartlarına əməl edilməsini təmin etməlidir. Risklərin idarə olunmasının, səmərəli sisteminin qurulmasının əsas şərti kimi aşağıdakı amillər çıxış edir: 1.
bankın müştərilərə eləcə də tənzimləyici nəzarət orqanlarına təqdim edilən məlumatlarının doğruluğuna nəzarət edilməsi; 2.
verməməyə istiqamətlənən sistemin işlənib hazırlanması; 3.
qərarların qəbul edilməsində kollegiallıq prinsipinə riayət edilməsi; 4.
normativ və
operativ informasiya bazasının yaradılması və təkmilləşdirilməsi. Bank risklərin idarəedilməsi sisteminin təkmilləşdirilməsi, kommersiya banklarında baş verə biləcək itkilərin qarşısının alınması məqsədilə cari və sonrakı tədbirlərin icra edilməsi istiqamətinin aşkar edilməsi, təhlili və qiymətləndirilməsi kimi məsələlərin hərtərəfli araşdırılmasını özündə əks etdirir. Sadaladığımız bu tədbirlər sisteminin səmərəliliyin yüksəldilməsi, riskdən yaranan itkilər, onların
33
həcmi, yaranma səbəbləri, ödənilməsi üsulları və bununla bağlı həyata keçirilən tədbirləri əhatə edir. Risk menecmentinə təsir edən amillər obyektiv(xarici) və subyektiv(daxili) olmaqla 2 yerə bölünür.Xarici amillərə aşağıdakıları aid edə bilərik : 1.
inflyasiya 2.
bankların faiz dərəcəsinin və kreditləşmə şərtlərinin, vergi dərəcələrinin və gömrük rüsumlarının dəyişilməsi 3.
Risk menecmenti çərçivəsində banklarda risklərin idarə olunması zamanı onların ümumi strategiyası nəzərə almaqla istənilən kateqoriyasını özündə birləşdirən riskin idarə edilməsi siyasəti vasitəsilə müəyyən edilir. Buna müvafiq olaraq qeyd edə bilərik ki, risklərin idarə edilməsi siyasəti ən azı aşağıdakı elementləri özündə birləşdirməlidir.
bankın məruz qala biləcəyi risklərin və onların xüsusiyyətlərinin ətraflı müəyyənləşdirilməsi və hər bir risk növünün idarə edilməsində əsas məqsəd;
edilməsinin əsas prinsipləri;
risklərin idarə edilməsi ilə əlaqədar bankın öz üzərinə götürə biləcəyi risk çəkisi və qəbul edilmiş risklər üzrə zərərlərin mümkün maksimal həcminin müəyyənləşdirilməsi;
riskin idarə edilməsi sisteminin yoxlanılması siyasətinin tətbiqi. Kommersiya banklarında likvidlik riskinin idarə edilməsi isə əsasən bank fəaliyyətinin təhlili sisteminin xarakterindən, burada istifadə olunan göstəricilərin reprezantitivliyindən asılıdır. Sistemin müasir tələblərə cavab verməsi isə bank fəaliyyətini strategiyasını hərtərəfli əsaslandırılması baxımından bu fəaliyyətin statistik təhlili ilə əlaqədar bir sıra göstəricilərin qarşılıqlı şəkildə araşdırılmasını nəzərdə tutur. Göstəricilərə nəzər salaq. 1.
34
2. cari və ani likvidliyi ; 3.
əks etdirən göstəricilər ; 4.
bankın fəaliyyəti zamanı xarici maliyyə mənbələrindən asılılığın azaldılması ilə əlaqədar digər parametrlər ; Banklar öz fəaliyyətində kredit risklərinin idarə edilməsi ilə bağlı məsələləri, bank sistemi üzrə də ən qabaqcıl xarici təcrübədən istifadə edərək tətbiq edir. Bununla yanaşı banklar kreditlərin verilmə qaydalarının hərtərəfli araşdırılması, risklərin idarəedilməsi sistemində bir sıra meyarlar nəzərə alınaraq təkmilləşdirmə üçün xüsusi imkanlar aşkara çıxara bilər. Lakin müasir dövrdə ölkəmizdə fəaliyyət göstərən bir sıra kommersiya bankları kredit risklərini daha optimal idarə etmək məqsədi ilə Scoring-Gradinq sistemindən istifadə edirlər. Bu sistemə müvafiq olaraq, bank kreditlərinin verilməsi zamanı bir sıra yanaşmalardan istifadə olunur. Risklərin idarə edilməsinin əsas xüsusiyyətlərindən biri də risk menecmentinin avtomatlaşdırılması sisteminin formalaşdırılması və təkmilləşdirilməsi, bununla əlaqədar olaraq proqram
təminatının yeniləşdirilməsidir. Dünya maliyyə böhranına qədər kommersiya bankları haqda olan balanslaşdırılmamış likvidlik, xüsusilə daha təhlükəli hesab edilən kredit riski kreditlərin verilməsi zamanı bir sıra məsələləri tələb edirdi. Ondan sonrakı dövrdə isə kreditlərin verilməsi zamanı yarana biləcək kredit risklərinə artıq xüsusi aktuallaşmış risk menecmentinin avtomatlaşdırması imkanlarının reallaşmasına diqqət daha da artmışdır.
Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|