Bank sferasında risk menecmentinə təsir edən amillərin optimallaşdırılması
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
REFERAT
Bank sistemi müasir dövrdə hər bir ölkənin milli təsərrüfatının ən vacib ünsürlərindən biri hesab edilir. Banklar bir çox ölkələrində iqtisadiyyatın inkişafında əvəzsiz rol oynayır. Tarixi dövr ərzində bankların yaranmasının zərurəti insanların nağd pul resurslarına olan ehtiyacı ilə əlaqədar formalaşmışdır. Belə olduqda isə kommersiya bankları pul resurslarına tələbatın ödənilməsi ilə əlaqədar müxtəlif əməliyyatların yerinə yetirilməsi və ya tarixi dövr ərzində əhalinin sərbəst pul vəsaitlərinin toplanması kimi məqsədləri özündə əks etdirmişdir. Müasir dövrdə bankların çoxşaxəli fəaliyyətini nəzərə alaraq qeyd edə bilərik ki, onlar sadəcə pul dövriyyəsinin təşkili ilə deyil, iqtisadiyyatın müxtəlif sferalar üzrə kreditləşmə əməliyyatını icra edilməsi ilə məşğul olurlar.Bu əməliyyatlara nəzər yetirərək qeyd edə bilərik ki, bank sferasında risklərin idarə edilməsi çox mühüm məsələlərdən hesab edir. Belə ki, kommersiya banklarının fəaliyyətinin uğurlu fəaliyyəti risklərin idarə olunması prosesindən asılı olaraq dəyişilir. Bank sferasında müxtəlif əməliyyatlar üzrə baş verə biləcək riskləri əvvəlcədən nəzərə almaq və bunun vasitəsilə baş verə biləcək itkilərin aradan qaldırılması bankların normal fəaliyyətinin əsas tərkib hissəsi hesab edilir. Xüsusilə də bankların müflisləşməsi ilə bağlı aparılan tədqiqatlara əsasən qeyd edə bilərik ki, bu prosesin əsas səbəbləri bank aktivlərinin aşağı olmasında bankların effektiv idarə olunmaması ilə bağlıdır. Bu proses isə birbaşa olaraq bank sferasında risklərin idarə edilməsi ilə qarşılıqlı əlaqəlidir. Bank sistemində ən yüksək inkişaf etmiş kredit siyasətinin təşkil edilməsidir, portfelin düzgün idarəedilməsi Bank sferasında risklərin idarə edilməsi və baş verə biləcək risklərin azaldılması baxımından çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Risk anlayışından bəhs edərkən, bank risklərinin də məzmununa nəzər salmaq mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Hər şeydən öncə qeyd etməliyik ki, bir tədqiqat obyekti kimi bank risklərə yalnız müasir dövrə aid deyil. Bank risklərinin bankların fəaliyyətindəki rolu hələ qədim zamanlardan tədqiqatçılar tərəfindən 74
təhlil edilmişdir. Belə ki, məşhur rus iqtisadçısı N.X.Bunqe öz tədqiqatlarında bank risklərindən bəhs etmiş və ümumilikdə qeyd etmişdir ki, öhdəliklərin düzgün və səlis və icra edilməsi risklərin azaldılmasından çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Xüsusilə də rəqabətin kəskinləşdiyi bir dövrdə banklar risk amilinə daha çox diqqət yetirirlər. Bu baxımdan daha bank sferasında meydana gələn risklərin azaldılması və aradan qaldırılması ilə əlaqədar fəaliyyəti və ideyalarına bank elmində və bank təcrübəsində mühüm ehtiyac vardır. İqtisadi fəaliyyət kateqoriyası hesab edilən bank fəaliyyətində subyektlər arasında qarşılıqlı münasibətlərdə risk qanuni daima mövcuddur. Belə ki, bu sferada istənilən iqtisadi əməliyyatların yerinə yetirilməsi zamanı gözlənilməz hallar formalaşa bilər. Bu əlverişsiz hallar zamanı baş verən hadisələrin mənfi gedişatının qarşısını alınması və fəaliyyətin düzgün tənzimlənməsi və meydana çıxa biləcək mənfi nəticələrin aradan qaldırılması məqsədilə bankların yarana biləcək risklərin qarşısına əvvəlcədən almalı və onların mənfi nəticələrindən bankın fəaliyyətinə təsirini daim diqqət mərkəzində saxlamalıdırlar. Bank riskləri həm də sosial mənşəli proseslərdir. Belə ki, bankda baş verən hər hansı bir əlverişsiz vəziyyətd, sadəcə, banka deyil, bu bankın müştərilərinə, eləcə də bankda pul vəsaitlərini yerləşdirən fiziki və hüquqi şəxslərə də təsir edir, onlar da öz növbəsində itkilərə məruz qalırlar. Bu baxımdan qeyd edə bilərik ki, digər sahələrdən fərqli olaraq, bank sferasında meydana gələn itkilər və bank böhranları daha ağır nəticələrə səbəb olur. Sadaladığımız bu məsələlərlə əlaqədar bank sferasında ilk öncə həm kreditorların borc alanların maraqlarının təmin edilməsi ilə əlaqədar sistemin gücləndirilməsi istiqamətində fəaliyyəti diqqət yetirmək lazımdır. Hal-hazırda ənayecə inkişaf etmiş bir sıra ölkələrdə risklərin idarə edilməsi istiqamətində xüsusi menecment tədbirləri modellərlə işlənib hazırlanır. Hətta bu nöqteyi nəzərdən bir sıra şirkətlərin risk menecment üzrə xüsusi mütəxəssislər hazırlanır və belə bir ştat da müəyyənləşdirilir. Bu zaman risk menecment üzrə hazırlanan mütəxəssisləri müəssisə və təşkilatlardan, son dərəcə yüksək formada olan iqtisadi təhlil etməyi və yüksək imtiyazlı bacarığına malik olmalıdırlar. Belə
75
ki, riskləri idarə edən şəxslər müəssisə və təşkilatlardan bir sıra digər sferalar üzrə fəaliyyət göstərən mütəxəssislərdən, öz biliyi ilə fərqlənməli və baş verə biləcək hər hansı itkilərdən sığortalanmaq məqsədilə mütəmadi olaraq risk siyasətini həyata keçirməlidirlər. Bu zaman isə risklərin proqnozlaşdırılması prosesində ən səmərəli seçim metodologiyası və konsepsiyası çox mühüm rol oynayır. Bu dediklərimizlə yanaşı, müəssisə və təşkilatların, hər şeydən əvvəl onların fəaliyyət göstərdiyi sfera üzrə məqsədləri, missiyası, fəaliyyət istiqaməti və bu sahədə yarana biləcək risklərin meydana çıxması səviyyəsi təhlil edilməlidir. Bu zaman bütün iqtisadi, texniki, texnoloji məsələlərin təhlili edilməli, baş verə biləcək itkilərlə əldə ediləcək gəlirlər və bunların həcmi araşdırılmalıdır. Banklarda risklərin idarə edilməsi və xüsusi ilə kredit risklərin idarəedilməsi, risk menecment fəaliyyətinin mühüm tərkib hissəsi hesab edilir. Bunun əsas səbəbi ondan ibarətdir ki, kredit risklərinin debüt olunmayan faiz ödənişləri ödəyə bilməməsi və yaxud kredit məbləğinin qatıla bilməməsi problemi ümumilikdə bu prosesin idarə edilməsi və qaydaya salması ilə əlaqədardır. Bu problem isə ümumilikdə bankın fəaliyyətinə və eləcə də banklarda pul vəsaitlərinin normal hərəkəti və ilkinliyi kimi bu çətin bir məsələnin yaranmasına gətirib çıxarır. Bankların fəaliyyətində kreditlərin qaytarılması deyil, onların qrafik üzrə müəyyən olunmuş qaydada geri ödənilməməsi də onların fəaliyyətinə mənfi təsir göstərir. Çünki bütün bu problemlərin yaranmaması üçün hər bir bank kreditlərin və verilməsi zamanı nəzərdə tutduğu gəlir əldə etmək üçün düzgün və obyektiv qərarlar qəbul etməlidir. Belə olduqda isə kreditləşmə prosesi sinergetik bütövlükdə bir sistemli vəhdətini halına gələ bilər. Sadaladığımız bu amillərə görə də kredit risklərinin idarə edilməsi, nəinki bütövlükdə ümumilikdə, cari əməliyyatlar və kreditlər üzrə təhlil edilməli və proqnozlaşdırılmalıdır. İstər bankı sferasında istərsə də istənilən sahədə risklərin yaranma mənbələri mövcuddur. Belə ki, müxtəlif ədəbiyyatlarda risklərin daha çox ya subyektiv və obyektiv subyektiv xarakterli olduğu haqqında mülahizələr mövcuddur. Buna müvafiq olaraq qeyd edə bilərik ki, riskin obyektiv formada mövcudluğu, sosial 76
iqtisadiyyatın subyektləri şəklində çıxış edən bir çox təbii, sosial və texnoloji proseslərin mövcudluğu imkanını bir şərt kimi qarşıya qoyur. Risklərin idarə olunması sistemi dedikdə əsasən bank fəaliyyətində aşkar edilən qeyri müəyyənliklərin məcmusu başa düşürdük. Bu qeyri müəyyənlik aradan qaldırması ilə əlaqədardır banklar riskdən qorunma mexanizmlərinin tətbiq edərək risklərin minimumlaşdırılması tədbirlərini həyata keçirirlər. Banklarda risklərin idarə edilməsi siyasəti bir sıra məqsədləri özündə əks etdirir ki, bunlar aşağıdakılardan ibarətdir :
müəyyən olunmuş səviyyədən artıq riskləri öz üzərinə götürməyən bank imicinin formalaşdırılması ;
edilməsi ;
bankın yalnız özünün biznes həcminə adekvat olan riskləri öz üzərinə götürməsi ; Müəyyən edilmiş məqsədlərə uyğun olaraq, risklərin idarə edilməsi siyasəti bir sıra vəzifələri yerinə yetirir ki, bunlar aşağıdakılardan ibarətdir 5.
bankın inkişaf strategiyasının həyata keçirilməsi ilə bağlı tədbirlərin təşkil edilməsi; 6.
7.
uzunmüddətli dövr üçün bankın həddindən artıq riskə məruz qalmasının qarşısının alınması ; 8.
bankların aktiv passiv əməliyyatların idarə edilməsi üzrə səmərəli sistemin formalaşdırılması ; Risklərin idarə edilməsi, ümumilikdə ölkəmizdə bankların fəaliyyətinə uyğun olaraq risklərin müəyyən edilməsi, qiymətləndirilməsi və bununla bağlı risk limitlərinin təyin edilməsi ilə bağlı məsələləri özündə əks etdirir. Riskin idarə edilməsi funksiyası Müşahidə Şurası səviyyəsindən işçilərin səviyyəsinə kimi bank daxilində da ümumilikdə aşağı istiqamətdə yuxarıya doğru təyin edilən vəzifə və səlahiyyətlərinin strukturunu özündə birlədirir. Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|