Bank sferasında risk menecmentinə təsir edən amillərin optimallaşdırılması
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Valyuta riski. Bu risklərin məzmununu aktivlərin yaranması prosesində xarici dövlətlərin valyutasından istifadə edərək müxtəlif resurs mənbələrinin cəlb edilməsi zamanı yaranan risklər təşkil edir. Real valyuta kursuna ölkənin iqtisadi inkişaf xüsusiyyətləri və tendensiyaları xüsusi təsir göstərir. Bununla yanaşı, valyuta tənzimlənməsi ilə əlaqədar həyata keçirilən siyasətin bu dəyişikliklər ilə əlaqədar xüsusi siyasi məqamlar və sosial gərginliyin səviyyəsi də təsir göstərə bilər. Valyuta riskinə müvafiq olaraq onun əsas tərkib hissəsini qeyd etmək zəruri hesab edilir. Bunlar aşağıdakılardan ibarətdir: 1.
Konvertasiya riski.
Mübadilə əməliyyatları zamanı müəyyən
məhdudiyyətlərlə əlaqədar konvertasiya riskləri yarana bilər. 2.
Mübadilə kursunun dəyişkən xüsusiyyəti. Bu zaman mübadilə kursunun dəyişməsi nəticəsində valyutalar arasında fərqlər və xarici valyutaya vəsait qoyuluşunun dəyərdən düşməsi kimi risklərin formalaşa bilər. 3.
Açıq valyuta mövqeyi riski. Kommersiya banklarından onların valyuta aktivləri və bankların xarici valyuta üzrə öhdəliklərin parametrləri arasında balansın pozulması, uyğunsuzluqlar zamanı formalaşan risk növüdür. Bazar riski. Bu risk xüsusilə kommersiya banklarından müxtəlif faiz dərəcəsi kapitalın qiymətlərindəki dəyişmələr zamanı bazar dəyərinin dəyişməsinə səbəb ola biləcək, itkilərə uyğun formalaşan risk növüdür. Bazar riskinin mənbəyindən asılı olaraq müxtəlif kateqoriyaları vardır ki, onlara nəzər salaq.
Faiz dərəcəsi riski. Faizlərin dəyişilməsi vasitəsilə yaranan riskdir və bu risk mənbəyi, hər şeydən öncə maliyyə alətlərinə təsir göstərir. 19
Kapital riski. Bir müxtəlif qiymətli kağızların və kapitalın qiymətlərindəki dəyişikliklərlə əlaqədar formalaşan risk növü olub, hər şeydən öncə kapital portfelinə təsir göstərir.
risk növü olub valyuta üzrə yerləşdirilən alətlərin portfelinə təsir göstərir.
Əmtəə-mal riski . Bu risk növü, əmtəə qiymətlərindəki dəyişiklik isə əsasən yaranan risklərə aid edilir. Bu riskin təsir göstərdiyi portfellər əsasən müxtəlif fyuçers və forvard müqavilələri vasitəsilə formalaşan risklərdən ibarət ola bilər.Bu risklər müxtəlif aktiv və passivlərin balans arxası hesabatların dəyərinə təsir edən bazar amillərinin mümkün təsiri ilə şərtləndirilir. Bir sıra hallarda bazar riski anlayışına qiymət riski anlayışına bərabər səviyyədə dəyərləndirirlər. Bu, xüsusilə valyuta və faiz dərəcələrinin dəyişməsi riskinin qiymət riski kimi bərabərhüquqlu şəkildə qruplaşdırılması zamanı daha çox baş verir. Bu zaman bazar riskinin tərkib hissəsi kimi qiymət riski çıxış edir. Kommersiya banklarında yarana biləcək bazar riskinin dəqiq müəyyən edilməsi balans uçotunun tətbiq edilən qaydalar da öz təsirini göstərir. Xüsusilə də maliyyə institutları və balans maddələrinin dəyər qiymətini təyin edən zaman yarana biləcək bazar riskini daha aydın şəkildə görmək mümkün olur. Kommersiya banklarının bazar riskinin meylli olmaqla bir sıra səbəblərə görə baş verir. Birincisi bankın balansından qiymətli kağızlar portfelinin dəyişməsi riski vasitəsilə yaranar. Belə olduqda isə Bank tərəfindən emissiya olunan qiymətli kağızlarının dəyərinin enməsi nəticəsində onların yenidən emissiyası kommersiya bankı tərəfindən əlavə xərclərin formalaşmasına səbəb olur.
İkincisi bazar riskinin yaranmaq meyllərindən biri isə bazar dəyərinin qiymətləndirilməsinə uyğun olaraq maliyyə kapitalının ümumi dəyərinin müəyyənləşdirilməsidir. Bu, xüsusilə, əsas fondların dəyər qiymətinin yenidən qiymətləndirilməsi şəklində icra edilir və bu zaman cari bazar qiymətini müxtəlif cür əks etdirir. Bankların, bazar riskinin meyllik xüsusiyyəti daha çox 20
kredit həmin aktların icrası çərçivəsində meydana çıxır. Buna müvafiq olaraq, ümumilikdə kommersiya banklarının bazar riskinin formalaşması ilə əlaqədar bu riskin qiymətləndirilməsi, müasir dövrdə beynəlxalq miqyasda fəaliyyət göstərən banklar üçün xüsusi aktuallığa malikdir. Funksional risklər daha çox hər hansı bir xidmətlərinin yaranması və göstərilməsi prosesləri zamanı formalaşır. Buna müvafiq olaraq qeyd edə bilərik ki, kommersiya banklarının fəaliyyəti ümumilikdə funksional riski olduqca meyllidir. Bu riskləri daha çox hər hansı bank xidmətlərin yaradılması və göstərilməsi zamanı maliyyə təsərrüfat prosesinə vaxtı vaxtında nəzarət edilməməsi və kifayət qədər informasiyanın toplanaraq təhlil edilməməsi zamanı formalaşır. Kommersiya banklarında digər risk növlərindən fərqli olaraq, funksiyanın riskin miqyasını müəyyənləşdirmək olduqca mürəkkəbdir. Lakin bununla yanaşı, funksional risklər meydana çıxan zaman müvafiq olaraq, kommersiya banklarının bu risklərin minimumlaşdırılması ilə əlaqədar və daha çox sənəd dövriyyəsinin təkmilləşdirilməsi, daxili auditin inkişafı və daxili metodların işlənib hazırlanması vasitəsilə riski minimuma endirməyə səy göstərirlər. Effektivtivsizlik riski.Bu risk daha çox kommersiya banklarında bankın məsrəfləri arasında yaranan uyğunsuzluq vasitəsilə meydana gəlir. Bank sferasında zərərli məsrəflərin idarə olunması olduqca mürəkkəbdir. Xüsusilə də əməliyyat məsrəflərinin qeyri -abit olduğunu nəzərə alaraq qeyd edə bilərik ki, mühasibat uçotunun hesabat planında əməliyyat məsrəflərinin bankın faiz dərəcələri daxil olur. Bu zaman isə əməliyyat məsrəfləri faiz xərcləri müqavimət göstərir. Əməliyyat məsrəfləri isə bank əməliyyatları ilə əlaqədar vəsait itkisi deməkdir. Kommersiya banklar da işçi qüvvəsinin məvacibi bir sıra əməliyyatların icra edilməsi nəticəsində inzibati xərclərə aid edilir. Bütün bunları nəzərə alaraq qeyd etməliyik ki, risklərin idarə olunması prosesini icra edən kommersiya bankları bir sıra hallarda gəlir, məsrəf bankın balans arxası hesabatlarda olan vəsaitlərdən istifadəsini tətbiq edirlər. 21
Ödəniş qabiliyyətinin olmaması riski . Bu riski digər risklərdən, törəmə şəklində kommersiya banklarında risk kateqoriyasına daxil olur. Bu risk daha çox bankın öz kapitalından yüksək olan toplanmış itkilərin və zərərin ümumi miqdarının bankın öhdəliyini icra edə bilməməsi vasitəsilə əlaqədar yaranar. Likvidiyin kifayət qədər olmaması və Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası müxbir hesablarda formalaşan debet saldosu ilə ifadə olunan ödəniş qabiliyyətinin enməsi vasitəsilə yaranır. Kommersiya bankından ödəniş qabiliyyətinin olmaması əslində onun iflas etməsi məzmununu daşıyar. Bu zaman isə mənfi şəxsi kapital göstərir ki, ümumilikdə, bu zaman kreditorlara olan məbləği ödəməyə vəsaiti çatmır. Belə olduqda isə həmin kommersiya bankının iflası prosesi başlamış hesab edilir. Kommersiya banklarının fəaliyyətinin dayandırılması və onun bu əməliyyatları həyata keçirməsinə dair lisenziyasının geri alınması ilə əlaqədar məsələlər qanunvericiliyə uyğun şəkildə yerinə yetirilir. Strateji risk. Bu kommersiya banklarında strateji idarəetmə zamanı formalaşan səhvlərlə əlaqədar yarana biləcək itkiləri əks etdirir. Xüsusilə də kommersiya banklarından risklərin idarəedilməsi prosesində atılan yanlış addımları, resurslarla əmin olunması prosesində yalnışlıqlar strateji riskin yaranmasına səbəb olur. Fond riski. Bu kommersiya banklarından qiymətli kağızlara olan tələb və təklifin dəyişilməsi ilə əlaqədar yaranan risk növüdür. Fond riskinin xüsusilə də qiymətli kağızlarla aparılan əməliyyatlar zamanı baş verən maliyyə itkiləri və gəlirliliyin azalması nəticəsində formalaşır. Fond riskləri daimi və müvəqqəti ola bilər. Daimi riskləri daha çox qiymətli kağızlar üzrə aparılan əməliyyatlar zamanı investorun bu kağızlara yatırdığı əmanətləri ilə üzləşmədən realizə edə bilməməsi səbəbindən qiymətli kağızlar kursunun aşağı düşməsi nəticəsində yaranır. İnflyasiya riski. Kommersiya bankından hərtərəfli təsir göstərən riskləridir. İnflyasiyanın mənfi təsiri kimi banklarda aktivlərin qiymətdən düşməsini misal göstərə bilərik. Belə ki, kommersiya banklarının əhaliyə 22
verdiyi kreditin müəyyən zamandan sonra dəyərsizləşdiyi pul vasitəsi ilə geri qaytarırlar.
Texnoloji risk. Bu risk kommersiya banklarının fəaliyyətində texnologiyanın istifadəsi ilə əlaqədar yaranan risk növüdür. İş fəaliyyəti zamanı texnoloji avadanlıqlarda baş verən hər hansı nasazlıq müəyyən zaman kəsiyində kommersiya banklarında bir sıra itkilərin yaranmasına səbəb ola bilər. Əməliyyat riski. Əməiyyat riskləri daha çox kommersiya banklarında daxili prosesləri, sistemləri və ümumilikdə kənar hadisələrin baş verməsi yaranan risk növüdür. Bu risklərin idarə edilməsi bankların həyata keçirdiyi riskin idarə olunması siyasətinin tərkib hissəsi hesab edilərək 2 hissəyə ayrılır.
Xarici faktorlar vasitəsilə baş verə biləcək əməliyyat riskləri ;
Daxili faktorlar vasitəsilə baş verə biləcək əməliyyat riskləri.
|