Bank sferasında risk menecmentinə təsir edən amillərin optimallaşdırılması
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Sxem
𝟏 1
1 İqtisadi risk nəzəriyyələri və meyarları [ 6, səh.17] İqtisadi risk nəzəriyyələri
Klassik Neoklassik
Təkmilləşdirilmiş neoklassik gözlənilən itkilər üzrə qərarların qəbulu gözlənilən mənfəətdən kənarlaşmalar üzrə qərarların qəbulu
gözlənilən kənarlaşmalar və mənfəətin miqdarı üzrə qərarların qəbulu
11
Risk anlayışından bəhs edərkən, bank risklərinin də məzmununa nəzər salmaq mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Hər şeydən öncə qeyd etməliyik ki, bir tədqiqat obyekti kimi bank riskləri yalnız müasir dövrə aid deyil. Bank risklərinin bankların fəaliyyətindəki rolu hələ qədim zamanlardan tədqiqatçılar tərəfindən təhlil edilmişdir. Belə ki, məşhur rus iqtisadçısı N.X.Bunqe öz tədqiqatlarında bank risklərindən bəhs etmiş və ümumilikdə qeyd etmişdir ki, öhdəliklərin düzgün və səlis icra edilməsi risklərin azaldılmasında çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Xüsusilə də rəqabətin kəskinləşdiyi bir dövrdə banklar risk amilinə daha çox diqqət yetirirlər. Bu baxımdan daha bank sferasında meydana gələn risklərin azaldılması və aradan qaldırılması ilə əlaqədar fəaliyyəti və ideyalarına bank elmində və bank təcrübəsində mühüm ehtiyac vardır. İqtisadi fəaliyyət kateqoriyası hesab edilən bank fəaliyyətində subyektlər arasında qarşılıqlı münasibətlərdə risk qanuni olaraq daima mövcuddur. Belə ki, bu sferada istənilən iqtisadi əməliyyatların yerinə yetirilməsi zamanı gözlənilməz hallar formalaşa bilər. Bu əlverişsiz hallar zamanı baş verən hadisələrin mənfi gedişatının qarşısının alınması, fəaliyyətin düzgün tənzimlənməsi və meydana çıxa biləcək mənfi nəticələrin aradan qaldırılması məqsədilə banklarda yarana biləcək risklərin qarşısını əvvəlcədən almalı və onların mənfi nəticələrindən bankın fəaliyyətinə təsirini daim diqqət mərkəzində saxlamalıdırlar. Terminologiya baxımından risk anlayışının təhlükə zamanı baş verə biləcək itkilər kimi də xarakterizə olunduğunu artıq bilirik. Maliyyə kredit baxımından bank riski daha çox kredit mütəxəssisləri tərəfindən icra edilən bank əməliyyatlarının xüsusiyyətlərindən irəli gələn itkilərin təhlükəsi kimi şərh edilir. Belə ki , A.A.Xundriyev Bank risk haqqında söyləmişdir : “Risk arzuolunmayan hadisələrin nəticəsində meydana gələn mümkün itki və təhlükələrdir”. İ.O.Krolli isə qeyd etmişdir ki, risk bankın öz vəsaitlərinin bir hissəsini itirməsi gözlənilən gəlirlərin əldə edilməsi ehtimalı ilə əlaqədar maliyyə əməliyyatlarının həyata keçirilməsi zamanı yaranan əlavə xərclərdir. Sevruk riski bank riskinin və bank fəaliyyətinin nəticələrinin qeyri müəyyənliyi və uğursuz fəaliyyəti nəticəsində meydana gələn əlverişsiz şəraiti kimi ifadə etmişdir.
12
Müxtəlif mütəxəssislər tərəfindən risk anlayışına verilən təriflərin birtərəfli yanaşmaları nəzərə alaraq qeyd edə bilərik ki, sonradan mütəxəssislər risk anlayışının çoxaspektli olduğunu nəzərə alaraq, müxtəlif fəaliyyət sferaları üzrə “sahibkarlıq riski”, “işgüzar riski” kimi anlayışlardan istifadə etmişlər. Lakin bütün bunlarla yanaşı, yunan müəllifləri arasında risk verilən tərifi haqqında vahid bir fikir mövcud deyil. Ümumilikdə bank risklərinin mahiyyətini, bu formada qeyd edə bilərik ki, bank riskləri gözlənən gəlirlərin əldə edilməməsi, qeyri müəyyənlik itkilərin baş verməsi ehtimalı kimi şərh edilir. Bununla yanaşı, bank riski xüsusi fəaliyyət növü kimi meydana çıxır. Belə ki, bank bir tərəfdən müştəri ilə müxtəlif əməliyyatların icrası zamanı , digər tərəfdən özünə məxsus olmayan resursları müvəqqəti istifadəyə verən bir subyekt kimi çıxış edir. Bu isə bankların öz öhdəliklərinə götürdüyü riski 2 dəfə artırır. Bank sferasında bank risklərinin mövcudluğunun əsas xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu riskləri ictimai məhsulun dövriyyəsini əks etdirməklə ödəniş dövriyyəsində mübadilə prosesində özünü göstərir. Bank riskləri həm də sosial mənşəli proseslərdir. Belə ki, bankda baş verən hər hansı bir əlverişsiz vəziyyətdə sadəcə banka deyil, bu bankın müştərilərinə eləcə də bankda pul vəsaitlərini yerləşdirən fiziki və hüquqi şəxslərə də təsir edir. Onlar da öz növbəsində itkilərə məruz qalırlar. Bu baxımdan qeyd edə bilərik ki, digər sahələrdən fərqli olaraq, bank sferasında meydana gələn itkilər və bank böhranları daha ağır nəticələrə səbəb olur. Sadaladığımız bu məsələlərlə əlaqədar bank sferasında ilk öncə kreditorların borc alanların maraqlarının təmin edilməsi ilə əlaqədar sistemin gücləndirilməsi istiqamətində fəaliyyətinə diqqət yetirmək lazımdır. İstər bank sferasında istərsə də istənilən sahədə risklərin yaranma mənbələri mövcuddur. Belə ki, müxtəlif ədəbiyyatlarda risklərin daha çox ya subyektiv ya da obyektiv xarakterli olduğu haqqında mülahizələr mövcuddur. Buna müvafiq olaraq qeyd edə bilərik ki, riskin obyektiv formada mövcudluğu, sosial iqtisadiyyatın subyektləri şəklində çıxış edən bir çox təbii, sosial və texnoloji proseslərin mövcudluğu imkanını bir şərt kimi qarşıya qoyur. İstənilən sahə üzrə
13
risklərin təhlil edilməsi, onların yaranma mənbələrini müəyyən etməyə imkan verir ki, bunlar aşağıdakılardan ibarətdir :
təsadüfilik. Bank sferası və digər sahələrdə gözlənilən nəticələrin baş verməsinin qabaqcadan müəyyən etmənin qeyri mümkün olduğu şəraitdə formalaşan riskləri əks etdirir.
mübahisəli ideyaların mövcudluğu zamanı maraqların toqquşması . Bu daha çox rəqabətin kəskin olduğu bir şəraitdə mübahisəli iddiaların qəbulu və bunun vasitəsilə meydana çıxan mənfi nəticələr zamanı yaranır.
öz özünə baş verən yaxud daxili səbəblərdən törəyən risklər. Bununla yanaşı qeyd etməliyik ki, qərar qəbul edərkən müəyyən səviyyədə riskə hazır olmaq və əlaqədar qərarların qəbulunda, həm stimullaşdırıcı, həm də müdafiə xarakterli risklər mühüm rol oynayır. Bu isə özünü riskin funksiyalarında əks etdirir ki, onlar aşağıdakılardan ibarətdir: [6, səh.18]
Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|