Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ
Yüklə 16,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
24 yır. Bu məsələ ilə əlaqədar prof. Z.İ.Qaralov yazır: “Fənlərarası əla- qə prinsipinə görə bütün orta məktəb kursları əlaqəli tədris olunma- lıdır ki, şagirdlərin bilik və bacarıqlarında tamlıq və ümumilik ol- sun. Lakin əlaqələrin xarakteri, elmi mahiyyəti, bu əlaqələri təmin etməyin mexanizmi tam öyrənilmədiyindən əlaqə imkanlarından bütövlükdə istifadə edilmir” (3, s.236). Fənlərarası əlaqə haqqında çıxış edən müəlliflər yekdilliklə bunun didaktik əhəmiyyətini qeyd edirlər. Məsələn, A.V.Usova yazır: “Fənlərarası əlaqənin əhəmiyyə- tini biz, hər şeydən əvvəl, tədrisin elmi səviyyəsini yüksəltməkdə, şagirdlərin dialektik təfəkkürünü inkişaf etdirməkdə, onlarda elmi dünyagörüşünü formalaşdırmaqda, bilik, bacarıq və vərdişlərin geniş bir surətdə köçürülməsi üçün şərait yaratmaqda görürük” (21, s.24). V.N.Fyodorova yazır: “Fənlərarası əlaqə təlimin elmiliyi və müvafiqliyinə, şagirdlərin idrak fəaliyyətinin gücləndirilməsinə, məktəblilərin bilik, bacarıq və vərdişlərinin keyfiyyətini yaxşılaşdır- mağa xidmət edir, şagirdlərin elmi-metodik görüşlərini və inamla- rını təkmilləşdirir və inkişaf etdirir” (21, s.8). V.M.Korotov yazır: “Fənlərarası əlaqənin tətbiqi təlim və tər- biyənin effektliyini yüksəltməyə imkan verir, bilik, bacarıq və vər- dişlərin hərtərəfli tətbiqini və möhkəmləndirilməsini təmin edir... şagird əməyinin səmərəliliyini yüksəldir (23, s.127). Fənlərarası əlaqənin əhəmiyyətinə dair müxtəlif müəlliflərdən iqtibas edilmiş rəylərin düzgün olmasına şübhə edilmir. Onları ço- xaltmaq da olardı (94). Bütün bu rəylər, eyni zamanda, ənənəvi di- daktik prinsipləri də səciyyələndirir. Məhz ona görə də, əksər ən- ənəvi prinsiplər kimi fənlərarası əlaqə də təlimin elmi-nəzəri səviy- yəsini yüksəltməyə xidmət edirsə, o zaman bunu təlim prinsipləri kateqoriyasına daxil etməməyin səbəbi aydın olmur. Bizim fikri- mizcə, fənlərarası əlaqənin bu kateqoriya sırasına daxil edilməsinə tam əsas vardır. Onu da deməliyik ki, müasir pedaqogikada və nəzəri metodi- kada təlimin müasir səviyyəsi baxımından didaktik prinsiplərin tər- kibini yenidən gözdən keçirmənin vaxtı çoxdan çatmışdır. Məsələn, prof. Z.İ.Qaralov çox haqlı olaraq göstərir ki, “təlim və tərbiyənin 25 həyatla, müasir quruculuğumuzla əlaqəsi”ni bəzi didaktların konser- vatizm əlaməti olaraq təlim prinsipləri sırasına daxil etməmələrinin səbəbi qaranlıqda qalır. “Biliyin sistemliliyi bir tərəfdən hər bir fən- nin tədrisi ilə, digər tərəfdən bu fənlər arasında möhkəm qarşılıqlı əlaqənin yaradılması ilə təmin edilir. Tədris fənlərinin qarşılıqlı surətdə əlaqələndirilməsi tədrisdə ehkamçılığın aradan qaldırılması- na, qanunların şüurlu mənimsənilməsinə səbəb olur” (3, s.259). Didaktikaya həsr edilmiş əsər müəllifləri (məsələn, Skatkin M.N. və b.) bu barədə doğru hərəkət etdiklərini sübut etmək üçün təlim prin- sipləri sırasında “sistematiklik və praktika ilə əlaqə” prinsipinin ol- duğunu göstərirlər (10, s.132). Lakin bunu kifayət hesab etmək çətindir. Ona görə ki, “təlimin praktika ilə əlaqəsi”, “təlim və tərbi- yənin həyatla, müasir quruculuğumuzla əlaqəsi” müadil deyildir. İkinci anlayış birinciyə nisbətən çox genişdir. Ona görə ki, bu vacib prinsipi “sistematiklik” prinsipinə yardımçı rolda göstərmək düzgün deyildir. Fənlərarası əlaqəni məharətlə tətbiq edən respublikanın fənn müəllimlərinin və hərbi rəhbərlərin təcrübəsindən də misallar göstə- rə bilərik. Lakin bu heç də o demək deyildir ki, bütövlükdə ayrı-ayrı fənlərin tədrisində hərbi-texniki biliklərin verilməsi, yaxud gənclə- rin çağırışaqədərki hazırlığı fənninin tədrisində ümumtəhsil fənn biliklərindən istifadə qənaətbəxş vəziyyətdədir. Təəssüf ki, məktəb- lərimizin bir qismində problemin həlli böyük maneələrlə rastlaşır. Ona görə yox ki, fənn müəllimləri bu problemlə məşğul olmaq istəmirlər, ona görə ki, bir çoxu bu didaktik prinsipin əhəmiyyəti və mahiyyətini hələ dərindən dərk etmir, onu həyata keçirmək üçün zəruri bilik və təcrübə ilə, üsul və vasitələrlə silahlanmamışlar. Fənn müəllimlərinin başqa bir qrupu isə müvafiq dərslərdə hərbi-texniki biliklərin şagirdlərə öyrədilməsinin əhəmiyyətini dərk etdikləri, təlim prosesində onun az-çox pedaqoji faydasını gördüklə- ri üçün həyata keçirməyə çalışır, lakin bundan kifayət qədər faydalana bilmirlər. Bəzən də səhvə yol verirlər. Belə müəllimlərə kömək etmək didaktikanın vəzifəsidir. 26 Fənlərarası əlaqədən təlim prosesində səmərəli istifadə edil- məsi, həm də bu didaktik prinsipin psixoloji əsaslara istinad edilmə- sini bilməyi tələb edir. İ.P.Pavlov və İ.M.Seçenovun beynin fəaliy- yəti haqqında kəşfi fənlərarası əlaqə prosesində əqli fəaliyyətin psixoloji-fizioloji əsaslarını nəzərə almağa imkan verir. İ.P.Pavlov və İ.M.Seçenovun kəşfi təfəkkür və qavrayışın vəzifələrinin psixo- logiyasını anlamağa əsas verir. Akademik İ.P.Pavlovun ali sinir fəaliyyətinin daxili mexanizmini açması, dinamik stereotip haqqın- da təlimi fənlərarası əlaqənin daxili təbiətini başa düşməyə, əhəmiy- yətini anlamağa imkan verir. İ.P.Pavlov təliminə görə dinamik ste- reotipin meydana gəlməsi baş beyinin qabığının sintetik və analitik fəaliyyətinə əsaslanan şərti reflekslərin uzunmüddətli məşqi nəticə- sində baş verir. O yazmışdır: “Əgər bir nöqteyi-nəzərdən böyük ya- rımşar qabığına hazırkı anda müəyyən fizioloji rola malik saysız- hesabsız ayrı-ayrı məntəqələr kütləsindən ibarət bir mozaika kimi baxmaq mümkün olsa idi, digər nöqteyi-nəzərdən biz onda daim birləşməyə, inteqrasiyaya və birləşmiş fəaliyyətin stereotipliyinə can atan çox mürəkkəb dinamik sistem görərdik” (9). Fənlərarası əlaqənin psixoloji əsaslarını təsəvvürlər və anla- yışların assosiasiyası təşkil edir. Yeni biliklər əvvəl mənimsənilmiş biliklərə istinad edir, onların kökləri üstündə bitir, ona görə də alınan biliklərlə mənimsənilmiş biliklər arasında əlaqə təlim prose- sində labüddür. Deməli, məktəb fənlərinin tədrisi prosesində də fənlərarası əlaqənin zəruriliyi təfəkkürün təbiətindən irəli gəlir, ali sinir fəaliyyətinin psixologiyası və fiziologiyanın obyektiv qanun- ları ilə tənzim edilir. Bu isə, ümumiyyətlə, biliyi mənimsəmə prose- sinin əsasında duran psixoloji qanunauyğunluqlar və xüsusən, təsəv- vürlər və anlayışların assosiasiyası ilə əlaqədardır. Bu barədə irəli sürülən fikirlərə nəzər salaq. Assosiasiya – latınca, birləşdirilən, əla- qələndirilən mənasını verən “associo” sözündən alınmışdır. Psixolo- giyada, sadəcə olaraq, individin xarici mühitdən, real həyatdan siq- nal sistemləri vasitəsilə aldığı təsəvvürlərin əlaqələri – assosiasiya adlanır. Assosiasiya haqqında bu sadə anlayışı dəqiqləşdirib təkmil- ləşdirərək S.L.Rubinşteyn yazır: “Assosiasiya iki təsəvvürün sadəcə Yüklə 16,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|