270
mənimsəyirlər, onlar həm də riyaziyyatdan, fizikadan və digər fən-
lərdən öyrəndikləri nəzəri biliklərin yeni tətbiq sahəsini görür, bu
tətbiqin imkan və yollarını mənimsəyirlər. Bununla da, həyata
hazırlanan X-XI sinif şagirdlərinin məktəb illərindən aldıqları bilik
və bacarıqların praktikaya tətbiqi imkanları genişlənir və onların
həyatiliyinə inamları xeyli artır.
Fənlərarası əlaqə yaratmaq prinsipinin gənclərin çağırışaqə-
dərki hazırlığı (ibtidai hərbi hazırlıq) məşğələlərində müntəzəm
tətbiqinin münasib imkanları genişdir.
Tədqiqat zamanı yenilməz şəkildə isbat olunmuşdur ki, ibtidai
hərbi hazırlıq kursunun tədrisini digər ümumtəhsil fənləri ilə əlaqəli
təşkil edərkən çalışmalar üzərində şagirdləri işlətməyin müstəsna
əhəmiyyəti olur. Riyaziyyat, fizika və kimya məzmunlu hərbi
çalışmalar üzərində işləyən şagirdlər bir tərəfdən ümumtəhsil fənləri
üzrə müvafiq qanunları, qaydaları, teoremləri xatırlamalı və məhz
həmin qanunlar, qaydalar, teoremlər əsasında hərbi məzmunlu
çalışmaları icra etməli olurlar. Praktik çalışmalar hərbi anlayışların
şagirdlərdə formalaşması üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Riyaziy-
yat və ya fizika fənnindən şagirdlərin aldıqları nəzəri materiallar
hərbi məzmunlu praktik işlərin elmi əsaslarını dərindən başa düş-
məkdə, praktik işlər isə hərbi biliklərin möhkəmlənməsi və dərinləş-
dirilməsində onlara kömək göstərir.
Tədqiqatdan aydın olur ki, gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı
(ibtidai hərbi hazırlıq) kursunun tədrisinin digər ümumtəhsil fənləri
ilə ələqələndirməkdə müvəffəqiyyət qazanmaq üçün bir sıra peda-
qoji şərtlər nəzərə alınmalıdır. Fənlərarası əlaqə yaratmağın əhəmiy-
yəti və zəruriliyinin hərbi rəhbərlər tərəfindən nəzərə alınması,
ümumtəhsil fənlərinə aid tədris proqramları və dərsliklərindən hərbi
rəhbərlərin hali olması, gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (ibtidai
hərbi hazırlıq) kursundan hansı mövzuları digər ümumtəhsil fən-
lərinin hansı mövzuları ilə əlaqələndirməyin mümkün olduğunu
hərbi rəhbərin əvvəlcədən bilməsi və s. bu cür şərtlərdəndir.
Müəyyənləşdirə bilmişik ki, gənclərin çağırışaqədərki hazır-
lığı (ibtidai hərbi hazırlıq) kursunun digər ümumtəhsil fənləri ilə
271
əlaqəli tədrisi bir sıra mərhələlərdən keçir: Fənlərarası əlaqə yarat-
mağa psixoloji cəhətdən şagirdlərin hazırlanması; gənclərin çağırı-
şaqədərki hazırlığı (ibtidai hərbi hazırlıq) kursunda qarşıdakı
məşğələnin mövzusunun öyrənilməsini hansı ümumtəhsil fənninin
hansı mövzusu ilə əlaqələndirməyin mümkün olduğunun şagirdlərlə
birlikdə müəyyənləşdirilməsi; həmin mövzu üzrə şagirdlərin möv-
cud bilik səviyyəsinin üzə çıxarılması; lazım gəldikdə müvafiq bilik
və bacarıqların xatırlanması; fənlərarası əlaqənin əməli olaraq yara-
dılması; müvafiq bilik və bacarıqların əməli çalışmalarda tətbiqi.
Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (İbtidai hərbi hazırlıq)
kursunu digər ümumtəhsil fənləri ilə əlaqələndirən zaman izah, su-
al-cavab, müqayisə, problemli situasiya kimi təlimin üsul və tərzlə-
rindən geniş istifadə edən hərbi rəhbər müxtəlif məzmunlu sxemlər,
cədvəllər, diaqramlar, xəritələr, maketlər, çalışmalar üzərində şa-
girdlərin müstəqil işlərini də təşkil edir.
Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (İbtidai hərbi hazırlıq)
kursunun tədrisi digər ümumtəhsil fənləri ilə əlaqələndirilən zaman
təşkil olunan müstəqil işlərin uğurunu təyin edən başlıca şərtlərdən
birisi tapşırıq üzərində işləyərkən icra etdiyi hər bir əməli sözlə,
izahatla şagirdin müşayiət etməsidir. Bu yolla işləyərkən şagirdin ne-
cə düşündüyü barədə hərbi müəllim məlumat əldə edə bilir. Bununla
da, hərbi rəhbər şagirdin fəaliyyətinə korrektəedici müdaxilə etmək
imkanı qazanır. Onun fəaliyyətini düzgün istiqamətə yönəldə bilir.
Uzun müddət məktəblərdə apardığımız tədqiqatdan və peda-
qoji ədəbiyyatın araşdırılmasından bir sıra təkliflər irəli gəlir:
1. Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (İbtidai hərbi hazırlıq)
məşğələlərinin keçirilməsi zamanı hərbi anlayışlarla əlaqələndiril-
məsi mümkün olan fizikaya, riyaziyyata, kimyaya və s. fənlərə aid
olan anlayışları və onları əlaqələndirməyin formalarını hərbi rəhbər
əvvəlcədən müəyyənləşdirsin. İstifadə olunacaq fizika və ya riyazi
anlayışlar hərbi rəhbər üçün qaranlıq və çətin olarsa, onda hərbi
rəhbər müvafiq olaraq fizika və yaxud riyaziyyat müəlliminə müra-
ciət edib lazımi məsləhətlər alsın. Hərbi materialların izahında
istifadə olunacaq digər fənlərə aid anlayışların təhrif olunması bu
272
anlayışlardan düzgün və səmərəli istifadəni xeyli çətinləşdirir. Odur
ki, hərbi rəhbərlə digər ümumtəhsil fənlərindən dərs deyən
müəllimlər arasında müntəzəm əlaqə yaradılması zəruridir.
2. Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (İbtidai hərbi hazırlıq)
məşğələlərində fizika, riyaziyyat və s. fənlərə aid bilik bacarıq və
vərdişlərdən istifadə təcrübəsinə dair metodik vəsaitlərin hazırlanma-
sı və bu vəsaitlərin nəşr olunaraq respublikanın məktəblərində fəaliy-
yət göstərən hərbi rəhbərlərin istifadəsinə verilməsi təşkil edilməlidir.
3. Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (İbtidai hərbi hazırlıq)
məşğələlərində ümumtəhsil fənlərinə aid biliklərdən istifadə sahə-
sində ortaya çıxan çətinliklərin aradan qaldırılması məqsədi ilə hər-
bi rəhbərlərin təkmilləşdirmə institutlarında xüsusi kursları təşkil
olunsun.
4. Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (İbtidai hərbi hazırlıq)
kursunun tədrisi metodikasını təkmilləşdirərkən, bu kursun məşğə-
lələrində şagirdlərin ümumtəhsil fənləri üzrə biliklərindən həm
ümumi və həm də xüsusi metodik məsələləri nəzərə alınsın.
5. Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (İbtidai hərbi hazırlıq)
kursu üzrə tədris proqramı təkmilləşdirilərkən həmin proqramın
izahat vərəqində fənlərarası əlaqənin ümumi pedaqoji əhəmiyyət
kəsb edən istiqamətləri göstərilsin.
6. Şagirdlərin kimya, bədən tərbiyəsi və tarix fənlərinə dair
biliklərindən gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (ibtidai hərbi hazır-
lıq) məşğələlərində istifadə imkanları və yolları xüsusi tədqiq edil-
sin. Belə bir tədqiqatın aparılması gənclərin çağırışaqədərki hazırlı-
ğı (ibtidai hərbi hazırlıq) kursunun digər ümumtəhsil fənləri ilə əla-
qəli öyrənilməsi problemlərinin tam həlli üçün əhəmiyyətli olardı.
273
ƏDƏBĠYYAT
1.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin bəyanatı.- “Azərbaycan”
qəzeti, 12 noyabr 2011-ci il, № 249 (5939).
2.
Əliyev H.Ə. Qətiyyətin təntənəsi (sənədli xronika). Bakı, 1995.
3.
Qaralov Z.İ. Fizika qanunlarının tədrisi. Bakı, Elm, 1997.
4.
Qaralov Z.İ. Tərbiyə: prinsiplər, məzmun, metodika. 3 cilddə.
Bakı, Pedaqogika, 2003.
5.
Abbasov A.N. Pedaqogika. Orta ixtisas məktəbləri üçün dərs
vəsaiti. Bakı, Mütərcim, 2010.
6.
Mehdizadə M.M. Ümumtəhsil məktəblərində təlim-tərbiyə pro-
sesinin təkmilləşdirilməsi yolları. Bakı, Maarif, 1982.
7.
Muradxanov M.Ə. Ali məktəbdə mühazirə. Bakı, Azərnəşr,
1976.
8.
Tağıyev Ş.T. İbtidai hərbi hazırlıq kursunun ümumtəhsil fən-
lərilə əlaqəli tədrisi problemləri. (Monoqrafiya). Bakı, Azərnəşr, 1996.
9.
Большая Советская Энциклопедия, II изд., т.3, М., 1975.
10.
Дидактика средней школы. Под ред.М.А.Данилова и
М.Н.Скаткина. М., Просвещение, 1975.
11.
Зверев И.Д. Взаимная связь учебных предметов. М., Знание,
1977.
12.
Зверев И.Д. Межпредметные связи как педагогическая
проблема. Советская педагогика, 1947, № 12.
13.
Коменский Я.А. Избранные педагогические сочинения. М.,
Учпедгиз, 1955.
14.
Макаренко А.С. Избранные педагогические сочинения. М.,
Учпедгиз, 1957, т.4.
15.
Максимова В.Н. Межпредметные связи и совершенство-
вание процесса обучения. М., Просвещение, 1984.
16.
Mehrabov A.O. Azərbaycan təhsilinin müasir problemləri.
Bakı, Mütərcim, 2007.
17.
Mərdanov M.C. Azərbaycan təhsili yeni inkişaf mərhələsində.
Bakı, Çaşıoğlu, 2009.
18.
Muxtarova N. Məktəblilərdə milli şüur və milli ləyaqətin tərbi-
yə edilməsi. Bakı, 1992.
274
19.
Межпредметные связи в преподавании основ наук в школе.
Тезисы Всесоюз. конф. 11-12 октября 1973, Вып.I, Челябинск, 1973.
20.
Межпредметные связи в процессе обучения (Сб.статей).
Рязань, 1976.
21.
Межпредметные связи в учебном процессе (Тематический
сборник). М., Просвещение, 1974.
22.
Межпредметные связи на уроках начальной военной
подготовки. Таллин, журн. “НЫУКОГУДЕ КООЛЬ (Советская шко-
ла)”, 1983, № 2.
23.
“Народное образование” ж., М., 1976, № 4.
24.
Педагогическая энциклопедия, в 4-х томах. М., 1964-68, т.1.
25.
Педагогический словарь в двух томах. И., 1960, т.1.
26.
Рубинштейн С.Л. Бытие и сознание. М., Москва, 1957.
27.
Усова А.В. Межпредметные связи как необходимое дидак-
тическое условие повышения научного уровня преподавания основ
наук в школе. В. кн. Совершенствование процессе обучениря физики
в средней школе. Свердловск, 1973.
28.
Ушинский К.Д. Собрание сочинений. М., Учпедгиз, 1950.
29.
Федорова В.Н., Крюшкин Д.М. Межпредметные связи на
материал естественно научных дисциплин средней школы. М.: Педа-
гогика, 1972.
30.
Ağayev Ə.Ə., Rzayeva Y.T., Hüseynova T.M., Vahabova T.Ə.
Sosial pedaqogika. Bakı, ADPU, 2008.
31.
Ağayev Ə.Ə., Talıbov Y.P., Eminov A.İ., İsayev İ.N. Peda-
qogika. Bakı, Adiloğlu, 2010.
32.
Alverdiyev İ.C. Pedaqoji universitetlərdə kimyanın tədrisində
hərbi biliklərin verilməsi. Ped.elm.nam. ... dissertasiya. Gəncə, 2002.
33.
Alverdiyev İ.C. Kimyadan müstəgil işlərin təşkilində tələbələrə
hərbi-vətənpərvərlik hisslərinin aşılanması (Monoqrafiya). Gəncə, 2009.
34.
Əliyev R.İ. Psixologiya. Bakı, Nurlan, 2008.
35.
Əliyev R.İ. Tərbiyə psixologiyası. Bakı, Nurlan, 2006.
36.
Əliyev İ.İ. Azərbaycan etnopedaqogikası. Bakı, Elm və təhsil,
2009.
37.
Математика в бою. М., Воениздат, 1965.
38.
Ануреев И., Татарченко А. Применение математических
методов в военном деле. М., Воениздат, 1967.
39.
Абчук В.В. Математика и современная война. В кн. Мате-
матика в бою. М. Воениздат, 1965.
275
40.
Сборник документов и материалов по начальной военной
подготовке. М., Просвещение, 1982.
41.
Скаткин М.Н. Формализм в знаниях у учащихся и пути их
устранения. Советская педагогика, 1945, №10.
42.
Занков Л.В. Наглядность и активизация учащихся в обуче-
нии. М., Учпедгиз, 1962.
43.
Швидченко К.Е., Лахин А.Ф. Учебно-методическое посо-
бие по начальной военной подготовке. М., Просвещение, 1972.
44.
Куприн А.М., Коваленко А.Н., Морозов А.М. Методикa то-
пографиической подготовке. М., Воениздат, 1975.
45.
Махмутов М.И. Организация проблемного обучения в шко-
ле. М., Просвещение, 1977.
46.
Kazımov N.M. Məktəbdə müqayisə üzərində işin nəzəriyyəsi və
təcrübəsi. Bakı, Maarif, 1972.
47.
Kazımov N.M. Məktəb pedaqogikası. Bakı, OKA ofset, 2009.
48.
Kazımov N.M. Tərbiyənin elmi pedaqoji əsasları. Bakı, Maarif,
1993.
49.
Kazımov N.M. Müqayisə fikri fəaliyyətin əsasıdır. Bakı,
Azərnəşr, 1966.
50.
Kazımov N.M. Müqayisənin nəzəri və əməli problemləri (Ağlın
sönməz məşəli). Bakı, OKA ofset, 2005.
51.
Ümumtəhsil məktəblərinin X-XI sinifləri üçün Gənclərin
çağırışaqədərki hazırlığı fənnindən PROQRAM. (Uyğun dərsliklər, s.188-
189, s.219-221).
52.
Программа начальной подготовки учащихся общеобразова-
тельно-технического образования. М., Воениздат,1975.
53.
Программа начальной военной подготовки молодежи. М.,
Воениздат, 1981.
54.
Программа допризывной подготовки юношей (оборонно-
физкультурная). М., Воениздат, 1991.
55.
Qasımova L.N., Mahmudova R.M. Pedaqogika: mühazirə kur-
su. Bakı, BDU-nun nəşri, 2003.
56.
Bəylərov Q.B. Orta məktəb fizika kursunun ibtidai hərbi hazır-
lıq fənni ilə əlaqəli tədrisi problemi. Ped.elm.nam... dissertasiya. Bakı,
2005.
57.
Sadıqov F.B. Pedaqogika: ali məktəblər üçün dərs vəsaiti. Bakı,
Adiloğlu, 2009.
58.
Начальная военная подготовка. Учебник, М., Воениздат, 1982.
276
59.
Учебное пособие по начальной военной подготовке. М.,
ДОСААФ, 1973.
60.
Ocaqov H.O. Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı. 10-cu sinif
üçün dərslik. Bakı, Azpoliqraf, 2007.
61.
Ocaqov H.O. Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı. 11-ci sinif
üçün dərslik. Bakı, Azpoliqraf, 2007.
62.
Ocaqov H.O. və b. İbtidai hərbi hazırlıq. Ümumtəhsil məktəb-
lərinin 10-11-ci sinifləri üçün dərslik. Bakı, Maarif, 2003.
63.
Riyaziyyat: 5-ci sinif üçün dərslik. Bakı, Maarif, 1984.
64.
Abbaszadə A.Q. Fizika təlimində hərbi texnika elementləri.
Bakı, "Azərnəşr". 1942. I və II hissə.
65.
Pobedinski B.Q. Hərbi topoqrafiyanın əsas məsələlərinin öyrə-
nilməsinə orta məktəb rəsmxət və matematika kursunun tətbiqi. Bakı,
Azərnəşr, 1942.
66.
Ибрагимбейли А.А. Методика военной подготовки уча-
щихсн. Баку, Азернешр, 1944.
67.
Hüseynzadə R.İ. Qədim və erkən orta əsrlərdə Azərbaycanda
tərbiyə, təhsil və pedaqoji fikir. Bakı, Nurlan, 2007.
68.
Фяталиев Х.Г. Теория и практика военно-патриотического
воспитания в средней общеобразовательной школе. Автореф. на соис. уч.
степ. доктора пед.наук, Тбилиси, 1986; Теория и практика военно-пат-
риотичсского воспитания в средней общеобразовательной школе.
Баку, Маариф, 1992.
69.
İmanov A.S. Məktəblilərin ordu sırasına hazırlanmasında mək-
təblə ailənin əlbir işinin məzmunu və formaları (ped. elmlər nam. dis.
Bakı, 1993); Ağayev M.H. Yuxarı sinif şagirdlərinin hərbi-vətənpərvərlik
tərbiyəsi (ped. elm.nam.dis. Bakı, 1981); Mustafayeva J.Ə. Şagirdlərin
vətənpərvərlik tərbiyəsində xalq pedaqokikası materiallarından istifadə
(ped.elm.nam.dis. Bakı, 1992).
70.
Методические рекомендации по военной топографии. Баку.
1979.
71.
Мет. рек. по организации и проведению занятий по огневой
подготовки (сост.Е.Г.Рустамов). Баку, МПАз.ССР, 1979.
72.
Учебно-методическое пособие по начальной военной под-
готовке. М., Просвешение, 1982.
73.
Гусак П.А., Рогачев А.М. Начальная военная подготовка:
Справ. пособие, М., Просвешение. 1982.
277
74.
Брысин П.М. Учебно-материальная база начальной военной
подготовки в школе. М., Просвешение, 1984.
75.
Рекомендации по оборудованию и совершенствованию
учебно-материальной базы начальной военной подготовки общеоб-
разовательной школы. М., Воениздат, 1977.
76.
Формы и методы проведения работ по начальной военной
подготовке и военно-патриотическому воспитанию учащихся (Мето-
дические рекомендации). Баку, 1983.
77.
Pyorışkin A.V., Rodina N.A. Fizika (6-7 siniflər üçün dərslik).
Bakı, Maarif, 1983.
78.
Kikoin İ.K., Kikoin A.K. Fizika (8-ci sinif üçün dərslik). Bakı,
Maarif, 1984, rəngli tablo 1a.
79.
“Военное знание” jurnalı, 1986, № 1-5.
80.
Fiziki coğrafiya (7-ci sinif üçün dərslik). Bakı, Maarif, 1983.
81.
Seyidov M.M. Rusca-azərbaycanca izahlı hərbi terminlər lüğəti.
Bakı, Azərnəşr, 1993.
82.
Yusifov M.İ. Azərbaycançılıq. Bakı, Elm və təhsil, 2010.
83.
Kərimov Y.Ş. Pedaqoji tədqiqat metodları. Bakı, 2007.
84.
Kolmoqorov A.N. və b. Həndəsə (7-ci sinif üçün dərs vəsaiti).
Bakı, Maarif, 1979.
85.
Kolmoqorov A.N. və b. Cəbr və analizin başlanğıcı (9-cu sinif
üçün vəsait). Bakı, Maarif,1973.
86.
Шебалин Д.В. Военная топография. M., Воениздат, 1989.
87.
Rəsmxət. Orta ümumtəhsil məktəbləri ücün dərslik (V.N.Vinoq-
radovun redakdəsi ilə). Bakı, Maarif, 1978.
88.
İbrahimov V., Nəbiyev H. Məsələ həlli prosesində şagirdlərin
riyazi mülahizələrinin dərinləşdirilməsi yolları. Fizika və riyaziyyat təd-
risi, 1983, № 2.
89.
Riyaziyyat. 4-cü sinif üçün dərslik. Bakı, Maarif, 1983.
90.
Murquzov M.İ., Abdullayev S.Q., Abdurazaqov R.R., Əliyev N.A.
Fizika. 8-ci sinif. Ümumtəhsil məktəbləri üçün dərslik. I nəşr. Bakı: Bakı
nəşr, 2003, 160 s.
91.
Murquzov M.İ., Abdullayev S.Q., Abdurazaqov R.R., Əliyev N.A.
Fizika. 7-ci sinif. Ümumtəhsil məktəbləri üçün dərslik. I nəşr. Bakı: Bakı -
nəşr, 2003, 165 s.
92.
Murquzov M.İ., Abdullayev S.Q., Abdurazaqov R.R., Əliyev N.A.
Fizika - 9. Dərslik, Bakı: Bakı-nəşr, 2004, 224 s.
278
Tağıyev Şahin Tağı oğlu
Fənlərarası əlaqə və məktəbli-gənclərin
çağırıĢaqədərki hərbi hazırlığı
Monoqrafiya
Бакы – Мцтяръим – 2012
279
Kitab “Mütərcim” Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzində
səhifələnmiş və çap edilmişdir.
Чапа имзаланыб: 05.03.2012
Формат: 60х84 1/16. Гарнитур: Тимес.
Щяъми: 17,5 ч.в. Тираж: 300. Сифариш № 31
Гиймяти мцгавиля иля.
ТЯРЪЦМЯ
ВЯ НЯШРИЙЙАТ-ПОЛИГРАФИЙА
МЯРКЯЗИ
Аз 1014, Бакы, Рясул Рза кцч., 125
596 21 44; 497 06 25; (055) 715 63 99
e-mail: mutarjim@mail.ru
Dostları ilə paylaş: |