Azərbaycan respublikasinin ümumtəHSİl məKTƏBLƏRİ ÜÇÜn biologiya fəNNİ kurikulumu

 

59 

nəticələri ümumiləşdirir. 

 

dəyişikliklərə dair hesablamalar. 

qrafiklərin qurulması 

İnsan və onun sağlamlığı 

3.1.1. İnsanı digər məməlilərlə müqayisə edir. 

 

 

İnsanın digər məməlilərlə oxşar və fərqli 

cəhətləri. 

Daxili orqanlar sisteminin müqayisəsi. Morfoloji 

cəhətlərin müqayisəsi 

 

Süd vəzləri, 7 boyun fəqərəsi, diafraqma, 

dişlərin diferensasiyası, eşitmə sümükləri, S-vari 

əyrilik, kəllə qutusunun böyüklüyü, baş 

barmağın digər barmaqlarla qarşılaşması, ayaq 

tağı 

3.1.2. İnsanın ali sinir fəaliyyətini izah edir. 

 

İnsanın sinir sistemini  digər canlılardan 

fərqləndirən əsas əlamətlər. 

İnsanda beyin qabığının xüsusiyyətləri. 

şərti və şərtsiz reflekslər 

Nitq, konkret və mücərrət təfəkkür, emosiya, 

psixika 

3.2.1. Müxtəlif canlıların insan orqanizmində 

törətdiyi xəstəlikləri və onların əlamətlərini 

fərqləndirir.  

 

Virus, bakteriya, göbələk və heyvanların insan 

orqanizmində törətdiyi xəstəliklər 

Xəstəliklərin xüsusiyyətləri, onların 

fərqləndirməsi 

Qrip, polimelit, keçəllik, vərəm, dizenteriya, 

difteriya, qızılca, angina, tetanus, ensefalit, 

səpgili yatalaq, göyöskürək, çiçək, quduzluq, 

QİÇS 

3.2.2. Müalicəvi xassələrinə görə dərman 

bitkilərini qruplaşdırır. 

 

Müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində istifadə 

olunan bitkilərin toplanma qaydalarının 

müəyyənləşdirilməsi 

Bəlğəmgətiricilər, vitaminlər, enerjiyaradıcılar, 

qan-damar sistemini tənzimliyənlər, 

qurdqovucu, həzm sistemi xəstəlikləri 

Canlılar və ətraf mühit 

4.1.1.  Təbiətdə  baş  verən  fiziki,  kimyəvi 

dəyişikliklərin canlılara təsirini izah edir.  

 

Canlıların günün uzunluğuna qarşı 

uyğunlaşmaları. 

İqlim amillərinə digər uyğunlaşmalar 

İşıq, temperatur, rütubət, günün uzunluğu 

Işıqsevən, kölgəyədavamlı, 

soyuğadavamlı,istisevən, quraqlığa davamlı, 

rütubətsevən 

4.2.1. Yerli şəraitdə canlıların qorunmasına dair 

müşahidələr əsasında mülahizərini şərh edir. 

 

Yerli şəraitdə canlıların qorunması. Canlılar 

aləminin davamlı inkişaf naminə qorunması. 

Respublikamızda canlıların qorunması tədbirləri. 

Qoruqlar, yasaqlıqlar, Milli Parklar, Qırmızı 

kitab, təbiət abidələri 

4.2.2.  Respublikanın  flora  və  faunasının 

qorunma yollarını fərqləndirir 

 

 

Heyvanların və bitkilərin azalma səbəblərinin 

müəyyənləşdirilməsi. Onların azalma 

səbəblərinin müxtəlifliyi. 

Ovçuluq, balıqçılıq, meşələrin qırılması, 

eroziyalar, suvarma, meliorasiya 

STANDART 

MƏZMUN 

AÇAR SÖZLƏR 

 

---

 

60 

VIII sinif  

 

Canlıların quruluşu və müxtəlifliyi 

1.1.1. İnsanı öyrənən elm sahələrini (anatomiya, 

fiziologiya, gigiyena, psixologiya) şərh edir və 

kiçik təqdimatlar hazırlayır. 

İnsan orqanizminin öyrənilməsi üçün istifadə 

olunan metodlar 

Orqanizmi öyrənən elm sahələrinə aid 

təqdimatların hazırlanması 

Anatomiya, fiziologiya, gigiyena, psixologiya, 

ekoloji fiziologiya  

1.1.2. İnsan orqanizminin təşkil səviyyələrini 

təsvir edir.  

 

Hüceyrə, onun quruluşu. 

Toxuma və orqanlar. Toxumanın 4 əsas tipi. 

Daxili orqanlar. Orqanlar sistemi 

Hüceyrə, toxuma, orqan, orqanlar sistemi, 

orqanizm, sitoplazma, nüvə, nüvəcik, 

hüceyrənin membranı, nüvə memranı, torlu 

şəbəkə, mitoxondrilər, ribosomlar, hüceyrə 

mərkəzi, epitel toxuması, birləşdirici toxuma, 

əzələ toxuması, sinir toxuması, traxeya, qan 

damarları, ürək, ağciyərlər, diafraqma, qaraciyər, 

mədə, mədəaltı vəzi, böyrəklər, sidik axarı, . 

1.1.3. Canlıların quruluşunu öyrənmək üçün 

təcrübələr aparır və nəticələrini şərh edir. 

 

Qan təzyiqinin ölçülməsi. 

Ağciyərlərin həyat tutumunun 

müəyyənləşdirilməsi. 

Nəbz vurğularının sayılması. Həzmin 

mərhələlərinin qruplaşdırılması 

Finondoskop, spirometr, saniyəölçən tanometr 

1.1.4. Canlıların nəsil ağacını tərtib edir. 

 

İnsan təkamülün ən son pilləsidir. Antropogenez 

Canlıların sadədən mürəkkəbə doğru inkişafı. 

Şəcərə ağacı 

Xordalılar tipi, məməlilər sinfi, primatlar 

dəstəsi, birhüceyrəlilər, qamçılılar, 

çoxhüceyrəlilər, onurğasızlar, şəcərə 

ağacı,morfoloji, embrioloji və paleontoloji 

məlumatlar 

Bioloji proseslər 

2.1.1.İnsan orqanizmində baş verən bioloji 

prosesləri izah edir. 

 

Maddələr mübadiləsinin xüsusiyyətləri. 

Tənəffüs zamanı qazlar mübadiləsi. Həzmin 

getməsi. Sorulma mexanizmi. 

Böyümə. Çoxalma 

 biosintez-parçalanma , böyümə, çoxalma, 

qıcıqlanma, ifrazat, tənəffüs, həzm 

2.1.2. Zərərli vərdişlərin insan orqanizminə 

mənfi təsirini izah edir. 

Zərərli vərdişlər. Düzgün qidalanmamanın 

orqanizmə təsiri 

Düzgün qidalanmama, piylənmə, qida rejimi, 

nikotin, alkoqol, narkotiklər 

---

 

61 

2.1.3.İnsan orqanizmində baş verən bioloji 

proseslərə dair təcrübələr və riyazi hesablamalar 

aparır, nəticələrini ümumiləşdirir. 

Tənəffüs, qida normaları, enerji mübadiləsi, üzvi 

maddələrin mübadiləsi, ifrazata dair məsələ həlli 

 Qida normaları, tənəffüs, enerji mübadiləsi, 

ifrazata dair məsələ, çalışma, dioqram və qrafik 

İnsan və onun sağlamlığı. 

3.1.1. İnsanın formalaşmasında əməyin rolunu 

izah edir. 

Əmək sosial amildir.  

Əmək şəraitinin yaradılması. Zehni əmək. 

Əmək, əmək qabiliyyəti, əmək şəraiti, fiziki 

hərəkətlərin orqanizmə təsiri 

3.1.2.İnstinkt, düşüncəli fəaliyyət və  təfəkkürü 

fərqləndirir. 

Ali sinir fəaliyyətinin xüsusiyyətləri 

İnstinkt, düşüncəli fəaliyyət, təfəkkür, nitq, yuxu 

3.2.1. Sağlamlığın qorunması qaydalarını izah 

edir. 

 

Sağlamlığın qorunmasında qoruyucu amillərin 

və vasitələrin rolu. 

Orqanizmin müdafiə refleksləri.  

Qoruyucu amillər, qan, limfa, hüceyrəarası 

maye, qoruyucu vasitələr, orqanizmin müdafiə 

refleksləri, gün rejimi 

3.2.2. Xəstəliklər, zədələnmələr zamanı ilkin 

yardım göstərir 

Tənəffüsün pozulması . 

Dəridə əmələ gələn zədələnmələr. 

Zəhərlənmələr zamanı ilk yardım. 

Qanaxmanın növləri.  

Qrip, polimelit, vərəm, anemiya, talasemiya, 

hemofiliya, konyuktivit, qurd xəstəlikləri, 

günvurma, istivurma, donvurma, yanıqlar, süni 

tənəffüs, zəhərlənmələr, sümük sınıqları... 

Canlılar və ətraf mühit 

4.1.1.Mühit amillərini və onun insan 

orqanizminə təsirini izah edir.  

 

Abiotik, biotik, antropogen amillərin təsiri. 

Qeyri əlverişli mühit amillərinin orqanizmə 

təsiri. 

İşıq, rütubət, külək, torpaq, bakteriya, virus, 

göbələk 

4.2.1.Ətraf mühitin çirklənməsi və mühafizəsinə 

dair mülahizələrini şərh edir. 

Ekoloji çirklənmə 

Kimyəvi və fiziki çirklənmələr, təbii 

çirklənmələr  

4.2.2. Ətraf aləm və onun mühafizəsinə dair 

təqdimat hazırlayır. 

Məişət çirkliliyinin dağıdıcı təsiri.Tullantısız 

texnologiya 

Yaşıllıqların artırılnması, metal, yanacaq 

tullantıları 

STANDART 

MƏZMUN 

AÇAR SÖZLƏR 

 

IX sinif  

 

Canlıların quruluşu və müxtəlifliyi 

1.1.1. Canlıları öyrənən  elm sahələri (sitologiya, 

histologiya, biokimya) barədə məlumat toplayır 

və təqimatlar hazırlayır. 

Genetika, sitologiya, histalogiya, biokimya 

sahəsində öyrənilənlərin əhəmiyyəti. 

Təqdimatların hazırlanması qaydaları 

Gen , xromosom, hüceyrə, toxuma, zülallar, 

amin turşuları, yağlar, karbohidratlar, lipidlər, 

vitaminlər 

---