Azərbaycan respublikasinin ümumtəHSİl məKTƏBLƏRİ ÜÇÜn biologiya fəNNİ kurikulumu

 

56 

2.4. Biologiya fənninin məzmun standartlarının şərhi

1

   

 

 

STANDART 

MƏZMUN 

AÇAR SÖZLƏR 

VI sinif  

 

Canlıların quruluşu və müxtəlifliyi 

1.1.1. Canlılar aləmini öyrənən elm sahələrini 

fərqləndirir. 

 

Müxtəlif canlıların fərqləndirilməsi 

Canlılar aləmini öyrənən elm sahələri. 

Botanika bitkilər haqqında elmdir. 

Zoologiya heyvanlar haqqında elmdir. 

Bitkilər, heyvanlar, bakteriyalar, göbələklər. 

Botanika .Zoologiya 

1.1.2.Canlıların quruluşunu təsvir edir. 

 

Orqanizmin quruluş səviyyələrinin 

fərqləndirilməsi. 

Prokariot və eukariotların quruluşu və onların 

xarakterik xüsusiyyətləri 

Hüceyrə, toxuma, orqan, orqanlar sistemi, 

orqanizm 

Prokariot, eukariot, 

təkhüceyrəlilər,çoxhüceyrəlilər  

1.1.3.Canlıların quruluşunu öyrənmək üçün 

lazım  olan əsas laboratoriya avadanlıqlarını 

fərqləndirir. 

 

Böyüdücü cihazlar, onların quruluşunun şərhi. 

Laboratoriya avadanlıqlarının canlıların 

quruluşunun öyrənilməsində əhəmiyyəti. 

Lupa, linza, mikroskop, ştativ, tubus, okulyar, 

obyektiv, güzgü, əşya stolu, sıxıcı, 

hərəkətetdirici vint 

1.1.4.Canlıların təsnifatının rol və əhəmiyyətini 

izah edir. 

 

Bitki və heyvanlar aləminin müxtəlifliyi və 

qruplaşdırılmasının əhəmiyyəti. Canliların 

təsnifatı, təsnifatın əsas prinsipləri, sistematika.  

Canlıları sistemləşdirilməsi. Aristotel, Karl 

Linney, Çarlz Darvin 

Bioloji proseslər 

2.1.1.Bioloji proseslərin 

xüsusiyyətlərini 

sadalayır. 

 

  

Bioloji proseslər canlıları cansızlardan 

fərqləndirir. 

Bioloji proseslər canlıların yaşama səbəbidir. 

Maddələr mübadiləsi, qidalanma, tənəffüs, 

böyümə, çoxalma, qıcıqlanma 

                                                        

1

 Məzmun standartalrının şərhinə aid verilmiş izahlar və aşar sözlər ancaq tövsiyə xarakteri daşıyır. Siniflər üzrə şagirdlərin inkişaf səviyyəsinə və marağına uyğun olaraq 

müvafiq dəyişikliklər və əlavələr etməklə onlara yaradıcı yanaşmaq məqsədəuyğun hesab edilir. 

---

 

57 

2.1.2. Maddələr mübadiləsinin pozulma hallarını 

izah edir. 

 

Canlı və cansız təbiət arasında maddələr 

mübadiləsinin əlaqəsi, maddələr mübadiləsinin 

pozulması, maddələr mübadiləsinin pozulma 

səbəbləri 

Qidalanma, tənəffüs, gigiyena 

2.1.3. Bioloji proseslərə dair sadə təcrübələr və  

hesablamalar aparır. 

 

Fotosintezin gedişi zamanı nişastanın 

toplanması. Bitkilərdə suyun buxarlanması. 

İbtidailərdə qıcıqlanma 

İşıq, xlorofil, karbon qazı, oksigen, fotosintez, 

sınaq şüşələri, amöb, infuzor tərlik, duz 

kristalları 

İnsan və onun sağlamlığı. 

3.1.1.Canlıların təsnifat sistemində insanın 

yerini müəyyənləşdirir. 

 

Təsnifat sistemində insanın yerinin 

müəyyənləşdirilməsi üçün məməlilərlə,  xüsusən  

primatlar dəstəsinin nümayəndələri ilə 

müqayisəsi 

Xordalılar tipi-məməlilər sinfi-primatlar dəstəsi 

3.1.2. İnsanı sosialoji varlıq kimi digər 

canlılardan  fərqləndirir. 

 

İnsanın bir sosial varlıq kimi digər canlılardan- 

sosial varlıqlardan (arı, qarışqa, dəvəquşu) 

fərqləndirilməsi 

Nitq, təfəkkür, əmək, ictimai həyat tərzi 

3.2.1. Bitki və heyvanların insan sağlamlığında 

rolunu izah edir. 

 

 

Zəhərli bitkilər, onların yaratdığı zəhərlənmələr 

Vitaminlərlə zəngin olan qida məhsulları. 

Heyvanların insan orqanizmində yaratdığı 

xəstəliklər.  

Ağ kif göbələyi, maya göbələyi, malyariya 

paraziti, dizenteriya amöbü, leşmaniya, 

tripanasom, solğun əzvay, yalançı yalançı 

tülküqulağı göbələyi, qoturluq gənəsi, qaraciyər 

sorucusu, askarid, bizquyruq, öküz soliteri, 

exinokok 

3.2.2 Dərman bitkilərini fərqləndirir.  

 

Ən çox istifadə olunan dərman bitkiləri. Qida 

üçün yararlı və digər faydalı bitkilər. Dərman 

bitkilərinin əhəmiyyəti və istifadə qaydaları 

Gülxətmi, çobanyastığı, bağayarpağı, yemişan, 

nanə, kəklikotu, səhləb, dəfnə yarpağı, adaçayı, 

itburnu, cökə 

Canlılar və ətraf mühit 

4.1.1.Canlıların ətraf mühitlə və bir-birilə 

əlaqəsini izah edir. 

 

Ekoloji amillərin canlılara təsiri 

İqlim amillərinin  canlılara təsiri. Canlıların 

qarşılıqlı təsiri və əlaqəsi 

İşıq, temperatur, rütubət, torpaq, simbioz 

4.2.1.Canlıların qorunması ilə bağlı topladığı 

məlumatları təqdim edir. 

Bitki və heyvanların mühafizəsinin təşkili, 

canlıların qorunması haqqında qanunlar, Qırmızı 

kitab  

Qoruqlar, yasaqlıqlar, Milli Parklar, “Qırmızı 

kitab” 

---

 

58 

 

4.2.2. Bitki və heyvanlara qulluq qaydalarına 

əməl edir.  

 

Mədəni bitkilərin və ev heyvanlarının 

yetişdirilməsi, gübrələrdən istifadə, vegetativ 

çoxalma, bitkilərin calaq edilməsi, mədəni bitki 

və ev heyvanlarının bəslənməsi 

Bostan, tərəvəz, meyvə bitkiləri, onlara qulluq 

qaydaları, qələm, yaxınlaşdırma və göz calağı. 

Ev heyvanları, ev quşları və onlara qulluq 

qaydaları  

STANDART 

MƏZMUN 

AÇAR SÖZLƏR 

 

VII sinif  

 

Canlıların quruluşu və müxtəlifliyi 

1.1.1.  Canlılar  aləmindən    bəhs  edən  elm 

sahələri  barədə fikirlərini şərh edir. 

 

Botanika və zoologiyanın müasir həyat 

əhəmiyyəti , vəzifələri, məqsədi 

Botane, zoon, heyvanların və bitkilərin 

əhəmiyyəti, sistematika, canlı orqanizmlər, 

orqanizm, hüceyrə qılafı 

1.1.2. 

Canlıların 

müxtəlifliyi 

haqqında 

mülahizələrini şərh edir. 

 

Müxtəlif canlılar arasındakı ümumi və fərqli 

əlamətlər. Bitki və heyvanlar arasında fərqli 

xüsusiyyətlər 

Prokoriot, eukariot, təkhüceyrəli, çoxhüceyrəli.  

avtotrof, heterotrof, vegetativ və generativ 

orqanlar 

1.1.3. Canlıların quruluşunun öyrənilməsində 

laboratoriya avadanlıqlarından  istifadə 

qaydalarına əməl edir. 

 

Böyüdücü cihazlarla işləmə qaydaları ilə 

tanışlıq. Müxtəlif ölçmələrin aparılması. 

Pereparatların hazırlanması 

Pinset, neştər, qayçı, şüşə çubuq, preparat iynəsi, 

spirt lampası, spirt, ştativ, qıf, termometr 

1.1.4. Canlıların sistematik kateqoriyalarını 

fərqləndirir. 

 

Sistematik kateqoriyaların fərqləndirilməsi,  

bitki və heyvan sistematikasındakı fərqlər 

Növ, cins, fəsilə, dəstə, sinif, tip, sıra, şöbə 

Sistematika elmi 

Bioloji proseslər 

2.1.1. Müxtəlif canlılarda gedən həyati 

prosesləri fərqləndirir. 

 

Fotosintezdə kiçik molekullu maddələrdən iri 

molekullu maddələr sintez olunur.  

Biosintez , parçalanma 

Fotosintez ,tənəffüs 

Qidalanma, ifrazat 

2.1.2. Maddələr mübadiləsinin pozulma 

səbəblərini  sadalayır. 

 

Maddələr mübadiləsində  baş verən pozulmalar 

və onların səbəbləri  

Fotosintez, tənəffüs, qidalanma, ifrazat, işığın 

azlığı, suyun çatışmamazlığı  

2.1.3. Bioloji proseslərdə baş verən 

dəyişikliklərə dair hesablamalar aparır və 

Tənəffüüs hərəkətlərinin dəyişmələri. 

Qidalanma və ifrazat proseslərində baş verən 

Karbon qazı, su, işığın, fotosintezin 

məhsuldarlığına təsirinə dair hesablamalar, 

---