Azərbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ

 

56 

Lakin  müsbət  dəyişikliklərə  baxmayaraq,  Azərbaycanın  qiymətli  kağızlar 

bazarının  bu  göstəriciləri  ümumdünya  göstəricilərindən,  xüsusilə  də  inkişaf  etmiş 

ölkələrin müvafiq göstəricilərindən geri qalır. Bu çatışmazlıqların aradan qaldırılması 

üçün isə bir sıra konkret və məqsədyönlü kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi çox 

vacibdir.  Hazırda  ölkəmizin  qiymətli  kağızlar  bazarı  öz  amorfluğu  (formasızlıq)  ilə 

səciyyələnir.  Yəni,  ilkin  və  təkrar  birja  bazarları  arasında  fərq  kifayət  qədər 

müəyyənləşməyib. 

Bu  məqsədlə  fond  birjasında  struktur  dəyişikliklərinin  həyata  keçirilməsinə 

ehtiyac  var.  Yaddan  çıxarmaq  olmaz  ki,  birja  təkrar  bazardır.  Dünya  təcrübəsindən 

göründüyü  kimi,  inkişaf  etmiş  ölkələrdə  birjalar  iqtisadiyyatın  "barometri" 

funksiyasını yerinə yetirir. Azərbaycan iqtisadiyyatında həm iri səhmdar-korporativ, 

həm  də  kiçik  səhmdar  sektorların  yaranması  zamanı  fond  birjasının  tərkibində  bir 

neçə bazarın formalaşması ehtimalı istisna olunmamalıdır. Güclü və böyük şirkət və 

müəssisələrin  səhmləri  birjanın  əsas  bazarında  dövr,  orta  və  kiçik  müəssisələrin 

qiymətli kağızları isə aşağı rəqabətqabiliyyətliliyi səbəbindən II və hətta III dərəcəli 

bazarlarda iştirak edəcək. Respublikamızın fond bazarında belə strukturun indiyədək 

mövcud  olmamasının  əsas  səbəbi  qiymətli  kağızlar  buraxılışı  dövriyyəsinin  aşağı 

olması, eyni zamanda, Qərb ölkələrinin qiymətli kağızları ilə müqayisə etsək görərik 

ki onların müxtəlif sinifləndirmə və modifikasiya imkanları yoxdur. 

Azərbaycanda  qiymətli  kağızlar  bazarının  inkişaf  etdirilməsinin  əsas 

şərtlərindən  biri  yerli  şirkətlərin  ticarət  markalarının  bir  brend  kimi 

formalaşdırılmasıdır.  Çünki  məhz  fond  bazarında  öz  səhmlərini  yerləşdirən  emitent 

brendə  inam  investorlardan  ucuz  maliyyə  vəsaitləri  cəlb  edə  bilər  və  bu  da,  öz 

növbəsində, ümumilikdə fond bazarının dövriyyəsinin artmasına gətirib çıxarar. Eyni 

zamanda,  dünya  təcrübəsində  olduğu  kimi,  güclü  ticarət  markasına  sahib  olan 

şirkətlərin  səhmləri  adi  şirkətlərdən  fərqli  olaraq  birja  tərəfindən  daha  baha 

qiymətləndirilər ki, bu da, öz növbəsində, səhm bazarının kapitallaşmasının artmasına 

səbəb  olar.  Belə  olan  tərzdə  kiçik  investorların  borc  qiymətli  kağızlara  maraqları 

artar, institusional investorların maraqları qarşılarına qoyduqları strateji vəzifələrdən 

---

 

57 

əhəmiyyətli  dərəcədə  asılı  olar.  Ümumiyyətlə,  onlar  üçün  brend  şirkətlərin  idarə 

edilməsində  iştirak  və  bununla  da  gələcəkdə  məzənnə  artımı  nəticəsində  qiymətli 

kağızların yenidən satışından mənfəət əldə etmək vacib amilə çevrilər. 

Qiymətli  kağızlar  bazarının  inkişafının  başqa  amili  isə  korporativ  idarəetmə 

sisteminin beynəlxalq standartlara uyğun inkişaf etdirilməsidir. Ölkəmizdə korporativ 

idarəetmənin  tətbiq  olunması  beynəlxalq  təşkilatlarla  aparılan  danışıqlar  zamanı 

həmişə  prioritet  mövzu  hesab  edilib.  Çünki  bu  gün  müasir  bazar  iqtisadiyyatı 

şəraitində  keyfiyyətli  idarəetmə  sisteminin  mövcudluğu  investorun  diqqətini  çəkən 

əsas  amillərdən  biridir.  Ölkədə  korporativ  idarəetmənin  yaxşılaşdırılması 

istiqamətində bir sıra işlər  görülmüş, qanunvericilik bazası inkişaf etdirilmiş, dövlət 

təşkilatlarının  tənzimləyici  funksiyaları  təkmilləşdirilmişdir.  Bu  sahədə  Qiymətli 

Kağızlar  üzrə  Dövlət  Komitəsi  tərəfindən  bir  sıra  normativ  aktlar  qəbul  edilmişdir. 

Azərbaycanda korporativ idarəetmə layihəsi Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası (IFC) 

tərəfindən İsveçrənin İqtisadi Məsələlər üzrə Dövlət Katibliyinin (SECO) dəstəyi ilə 

həyata keçirilir. 

Azərbaycanda korporativ idarəetmənin inkişaf etdirilməsində bank sistemi əsas 

rol oynayır. Bundan başqa, səmərəli korporativ idarəetmə səhmdarlar və menecerlər 

arasında yeni qarşılıqlı əlaqə prinsiplərinin qurulması işinin bünövrəsini təşkil edir ki, 

bu da investisiya yatırılmış kapitalın rentabelliyini artırır. Beynəlxalq təcrübə göstərir 

ki, investorların dörddə üç hissəsi bu və ya digər müəssisəyə investisiya qoymaq üçün 

qərar  qəbul  edərkən  müəssisənin  maliyyə  göstəricilərindən  də  çox  direktorlar 

şurasının fəaliyyətinə böyük önəm verirlər. 

Bütün  bunlarla  yanaşı,  qiymətli  kağızlar  bazarında  yeni  maliyyə  alətləri  yer 

tapmalıdır. 

Belə olan halda birincisi, dövlət borc qiymətli kağızlarının növləri genişlənər və 

nəticədə yaxın gələcəkdə aşağıdakılar baş verər: 

-  müəyyən  olunmuş  infrastruktur  proqram  və  layihələrin  maliyyələşdirilməsi 

məqsədilə  infrastruktur  istiqrazlarının  buraxılışı.  Belə  ki,  bir  çox  infrastruktur 

layihələri bütövlükdə dövlət büdcəsi hesabına həyata keçirmək məqsədəuyğun deyil. 

---

 

58 

Bu  baxımdan  istiqrazlar  buraxmaqla  infrastruktur  layihəsinə  investorların  cəlb 

edilməsi məqsədəuyğundur. Dünya təcrübəsində infrastruktur istiqrazların əsasən iki 

korporativ infrastruktur və məqsədli bələdiyyə istiqrazları növü vardır. 

Ölkə  iqtisadiyyatının  ahəngdar  fəaliyyətinin  təşkilində  və  əhalinin 

dinamikliyinin  təmin  edilməsində  nəqliyyat  mühüm  infrastruktur  sahədir.  Bu 

baxımdan  "Azərbaycan  Respublikasında  nəqliyyat  sisteminin  inkişafına  dair  (2006-

2015-ci 

illər) 

Dövlət 

Proqramı"nın 

qəbul 

edilməsi 

və 

proqramın 

maliyyələşdirliməsində xarici investisiyalar qoyuluşu xüsusilə diqqəti cəlb edir. 

Bununla  yanaşı,  bu  gün  respublikamızda  idmana  göstərilən  xüsusi  qayğı 

nəticəsində Azərbaycan Milli Olimpiya Komitəsi tərəfindən tikinti-quruculuq böyük 

vüsət alıb. Bu iki amili nəzərə alaraq, fikrimizcə, ölkənin nəqliyyat infrastrukturunun 

yaxşılaşdırılması  və  gələcəkdə  Azərbaycanda  böyük  idman  yarışlarının  keçirilməsi 

ilə bağlı müxtəlif layihələrin maliyyələşdirilməsində infrastruktur istiqraz modelinin 

tətbiq  edilməsi  məqsədəuyğun  olardı.  Bu  isə  həm  də  qiymətli  kağızlar  bazarının 

inkişafına və əhalinin fərdi investor kimi formalaşmasına müsbət təsir göstərərdi. 

Digər  mühüm  məsələ  daşınmaz  əmlakla  təmin  edilmiş  təminatlı  ipoteka 

istiqrazlarının buraxılışıdır. Təkrar ipoteka kreditlərinin ən böyük bazarı olan ABŞ-da 

ipoteka agentlikləri daşınmaz əmlakın təminatı əsasında qiymətli kağız buraxaraq öz 

borc  öhdəliklərini  investorlara  satır  və  satışdan  əldə  edilən  vəsaitlər  banklar 

tərəfindən verilmiş ipoteka kreditlərinin yenidən maliyyələşdirilməsinə yönəldilir. Bu 

gün  Azərbaycanda  həmin  funksiyanı  Prezidentin  fərmanı  ilə  yaradılmış  və  Cənubi 

Qafqazda  ilk  dəfə  olaraq  ipoteka  kreditlərinin  yenidən  maliyyələşdirilməsini  həyata 

keçirən  Mərkəzi  Bankın  nəzdində  Azərbaycan  İpoteka  Fondu  yerinə  yetirir.  Bu 

məqsədlə 2009-cu il mayın 29-da Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən 

İpoteka  Fondunun  təmin  edilmiş  istiqrazlarının  emissiya  prospekti  qeydiyyata 

alınmışdır.  İpoteka  qiymətli  kağızlar  bazarının  inkişaf  etməsi  isə,  öz  növbəsində, 

respublikamızda  qiymətli  kağızların  həm  ilkin,  həm  də  təkrar  bazarının  inkişafına 

müsbət təsir göstərəcək. 

---