Azərbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ

 

28 

Qiymətli  kağızlar  bazarı  təbiətən  maliyyə  bazarının  mühüm  hissəsi  olmaqla 

orada  müxtəlif  qiymətli  kağızların  tədavülü  və  alqı-satqısı  əməliyyatlarında  iştirak 

edir.  Bütün  qiymətli  kağızlar  maliyyə  kapitalından  asılı  olmayaraq  iqtisadi  şəraitin 

real vəziyyəti ilə əlaqədar meydana gəldiyi üçün o, maliyyə bazarında sərbəst hərəkət 

edir. Qiymətli kağızlar pulla ifadə olunan maliyyə vəsaiti kimi fond bazarına sərbəst 

surətdə  daxil  olur  və  onun  bu  cəhəti  maliyyə  bazarının  mövcud  vəziyyəti  ilə 

tənzimlənir.  Fond  bazarı  iştirakçıları  tərəfindən  qiymətli  kağızlar  tələb  və  təklif 

qanunlarının  birbaşa  hegemonluğu  şəraitində  reallaşdırılır.  Qiymətli  kağızlar 

bazarının digər hissəsi, dövlət  zəmanətli, lakin özünün nisbətən kiçik həcminə görə 

xüsusi çəkiyə malik olmadığından dövriyyəsi daha çox çevik olan qiymətli kağızların 

tərkibində daxil olmaqla bazar əməliyyatlarında iştirak edir. 

Qiymətli  kağızın  müstəqil  tədiyyə  aləti  kimi  çıxış  etmək  xüsusiyyətlərinə 

aşağıdakılar daxildir 

1)

 

Onun bazarda alınıb-satılması,  

2)

 

həmçinin digər əmtəələrin tədavülünü asanlaşdırmaq 

3)

 

. Likividlik  

4)

 

Bazar  qiymətinin  az  miqdarda  dəyişməsi  və  az  satış  xərcləri  ilə  alınıb-

satılması 

 Risk qiymətli kağızlar bazarında vacib rol oyanır.Ona qoyulan investisiyalarla bağlı 

olan  və  onlara  zəruri  olaraq  ona  aid  olan,  bazar  konyukturasının  dəyışməsi 

nəticəsində  itki  vermək  ehtimalı  risk  adlanır.  Onuda  bildirim  ki  qiymətli  kağızların 

gəlirliyi artdıqca onların risk səviyyələri də artır. Bu asılılığı qrafikdə aşağıdakı kimi 

əks etdirmək olar: 

 

 

 

 

 

 

---

 

29 

 

          risk 

 

                                                 4              3                   2                               1 

 

 

 

                                                                                                              Gəlir 

 

1-

 

dövlət  qiymətli  kağızları;  2-şirkətlərin  istiqrazları;  3-səhmlər;  4-törəmə 

qiymətli kağızlar. 

    Qiymətli  kağızlar  xüsusi  əmtəədir.Bu  özünü  tədavül  etmədə  və  likividlikdə  

aydın  şəkildə  göstərir.Məhz  buna  görə  də  o  öz  bazarına  malikdir.  Bu  bazarın 

iştirakçılar  heyəti,  iş  qaydaları,  fəaliyyət  qaydaları  özünəməxsus  təşkili  və  s. 

mövcuddur.  Qiymətli  kağızlar  bazarı  maliyyə  bazarının  səmərəli  fəaliyyət  göstərən 

başlıca  atributlarından  biridir  və  iqtisadiyyatın  ayrı-ayrı  sahələrinə  maliyyə 

vəsaitlərinin  operativ  şəkildə  axınını  təmin  edən  və  investisiyaları  aktivləşdirən  bir 

sahədir.  

Qiymətli  kağızlar  bazarının  öz  vəzifələri  mövcuddur.Onları  ümumi  bazar 

qismində (adətən hər bir bazara aid olan xüsusiyyətləri nəzərə olmaqla) və məxsusi 

olaraq konkret bazar şəraitində digər qiymətli kağızlar bazarından həmişə fərqləndir-

mək tələb olunur. 

Qiymətli  kağızlar  bazarının  yerləşdiyi  ərazidən  və  təyinatdan  asılı  olmayaraq 

maliyyə bazarının vəzifələrinə   aiddir: 

1.

 

Bazar  fəaliyyətinin  təşkili  və  idarə  edilməsi  qaydalarının  tənzimlənməsi, 

mübahisələrin həlli, nəzarətin təşkili və aparılması 

2.

 

Qiymətlərin  təyin  olunma  xüsusiyyətləri  və  bazar  qiymətlərin  formalaşması 

və onların daimi hərəkəti istiqamətləri. 

---

 

30 

3.

 

Məlumatların  qəbulu  və  ötürülməsinin  məqsəd  və  vəzifələri  bazar 

iştirakçılarının lazımi məlumatlarla təmin formaları 

4.

 

Kommersiya  əməliyyatlarınnın  aparılmasıın  əsas  vəzifələri  və  əldə  olunan 

gəlir-mənfəət kütləsi. 

Qiymətli kağızlar bazarında bu və ya digər səbəbdən yaranmış vəziyyəti nəzarət 

altında saxlamaq məqsədilə əsas vəzifələrinin yenidən bölüşdürülməsi  vasitəsilə apa-

rılır. Bu da əsasən aşağıdakı amillərin reallığından irəli gəlir: 

a)

 

maliyyə  vəsaitlərinin  daha  çevik  bazar  fəaliyyətinə  malik  sahələri  üzrə 

bölüşdürülməsi;  

b)

 

əhaliyə  məxsus  əmanətlərin  qeyri-istehsal  sahələrinin  təşkilinə  və 

genişlənməsinə cəlb olunması; 

c)

 

dövlət  büdcəsinin  cari  xərclərində  yaranmış  vəsait  çatışmamazlığının, 

dövriyyəyə əlavə pul kütləsi buraxmadan maliyyə vəsaitlərilə təmin olunması; 

d)

 

 qiymət və maliyyə risklərinin sığortalama funksiyası (redijirovlaşdırma). Bu 

funksiya qiymətli kağızlar bazarına qeyri-ixtiyari daxil olmuş müxtəlif dərəcəli (fyu-

çers  və  opision  müqavilələri)  qiymətli  kağızların  daxil  olmasının  tənzimlənməsi  və 

digər əməliyyatların yerinə yetirməsi üçün daha zəruridir. 

Qiymətli  kağızlar  bazarında  kommersiya  əməliyyatların  aparılması  olduqca 

vacib olmaqla fəaliyyətdə olan bütün maliyyə bazarları haqqında dəqiqləşdirilmiş və 

düzgün məlumatların yığılması  üçün çox vacibdir. Fond bazarının iştirakçılarını ilk 

növbədə  maliyyədə  yaranan  vəziyyəti  əmanətçilər  iqtisadi  cəhətdən  dürüst  olan 

təhlillərə  əsaslanmaqla  məlumatlandırır  və  sərmaye  sahiblərinə  öz  kapitallarını 

yerləşdirmək üçün məqsədəuyğun istiqamət verir. Həmin məlumatlar maliyyə bazarı 

iştirakçıları  tərəfindən  baza  kimi  qəbul  olunmaqla  qiymətli  kağızların  kursunun 

müəyyənləşdirilməsində geniş istifadə olunur. 

Məsələn,  hər  hansı  bir  müəssisənin  səhmlərinin  qiy-məti  qalxır,  bu  bir  qayda 

olaraq həmin müəssisənin yaxın və gələcək dövrlərdə təsərrüfat fəaliyyətinin inkişaf 

perspektivlərindən  bazar  iştirakçılarına  məlumat  verir.  Digər  iqtisadi  təhlillər 

aparmaqla  fond  bazarının  və  ümumiyyətlə  bütövlükdə  mövcud  iqtisadi  durumun 

---