Azərbaycan respublikasi təHSİl naz
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
26
hüququna malik müxtəlif növ adi səhmlər buraxırlar. Belə səhmlər məhdudiyyətli səhmlər adlanır. -İmtiyazlı səhmlər. Bu səhmlər səhmdar cəmiyyətinin təsərrüfat fəaliyyətindən asılı olmayaraq səhmdarlara səhmin nominal dəyərinin sabit faizi şəklində dividend almaq hüququnu verən səhmdir. İmtiyazlı səhm öz sahibinə aşağıdakı hüquqları verir : səhmdar cəmiyyətinin ləğvindən sonra qalan əmlak hissəsini almaqda başqa səhmdarlara nisbətən üstünlük hüququ; Belə ki, imtiyazlı səhmlərə görə dividendlər adi səhmlərə görə dividendlərdən əvvəl ödənilir. Qeyd edək ki, imtiyazlı səhmlərə görə dividendlərin ödənilməsi qaydası səhmdar cəmiyyətin nizamnaməsində göstərilir; səhmdar cəmiyyəti ləğv edilərkən ləğvetmə dəyərindən pay almaq hüququ bütün kreditorlarla hesablaşdıqdan sonra yerdə qalan əmlakdan pay almağa görə imtiyazlı səhm sahibləri adi səhm sahiblərinə nisbətən üstün hüquqa malikdir. Qeyd edək ki, səhmdar cəmiyyətin nizamnaməsində hər bir imtiyazlı səhmə görə ödəniləcək ləğvetmə dəyəri (hər bir imtiyazlı səhmə mütənasib faizlə və ya pul məbləğində) göstərilməlidir. Əgər səhmdar cəmiyyəti ləğv edilərkən yerdə qalan əmlak imtiyazlı səhmlərə görə ləğvetmə dəyərini ödəməyə kifayət etmirsə, onda bu əmlak imtiyazlı səhmlər arasında bərabər şəkildə bölünür; səhmdar cəmiyyətinin təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsindən asılı olmayaraq, imtiyazlı səhm sahiblərinə, bir qayda olaraq, səhmin nominal dəyərinin sabit faiz şəklində gəlir almaq. Aşağıdakı hallar istisna olunmaqla, imtiyazlı səhmlər öz sahiblərinə cəmiyyətin işlərinin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ vermir: • səhmdar cəmiyyətinin yenidən təşkil edilməsi; • səhmdar cəmiyyətinin ləğv edilməsi; • səhmdara məxsus olan imtiyazlı səhm növü üzrə hüquqlarını məhdudlaşdıran dəyişiklik və əlavələrin nizamnamədə edilməsi. Bunlardan başqa səhmlər Emitentə görə - korporativ və qeyri səhmdar tipli müəsissələrin səhmlərinə, dönərliyinə görə - dönərli səhmlər (konvertə olunan, digər növ qiymətli kağızlara uyğun proporsiyalarda dəyişdirilə bilən), qeyri dönərli səhmlərə bölünür (konvertə olunmayan, digər növ qiymətli kağızlara mübadilə 27
olunmayan). Dönərli səhmlər müxtəlif istiqrazlara və əksinə dəyişdirilə bilər. İmtiyazlı səhmlər sadə səhmlərə və əksinə mübadilə edə bilər. Sahiblik qaydasına görə - Adlı səhmlər (səhmin sertifikatında səhmdarın adı və soyadı göstərilir, bu cür səhmlərin alqı-satqı sövdələşmələri emitentdə rəsmiləşdirilməlidir ), təqdimatlı səhmlər (sertifikatda səhmdarın adı göstərilmir və bu cür səhmlərin alqı-satqı əməliyyatları emitentdə rəsmiləşdirilir).
Müəssisələrin öz maliyyə ehtiyacını ödəmək məqsədi ilə öz səhmlərini satması səhm maliyyələşməsi, istiqrazların satılması ilə əldə olunan maliyyə vəsaiti isə borc maliyyələşməsi adlanır. Beləki, səhm və istiqraz maliyyələşməsi bir-birindən fərqlənir. Səhm öz sahibinə şirkətin bir hissəsinə sahib olma hüququ verir, istiqraz sahibi isə şirkətin debitoruna çevrilir. Digər bir fərq, əldə olunan gəlirlərdir ki, əgər şirkətin gəliri çox olarsa, səhm üzrə gəlir də çox olar. İstiqraz sahibi isə yalnız əvvəlcədən müəyyən olunmuş faiz almaq hüququna malikdir. Ancaq şirkət hansısa maliyyə çətinliyi baş verərsə, səhm sahiblərindən əvvəl istiqraz sahiblərinə olan borclar ödənilir. Belə ki, səhmdən gəlir əldə edilməsi çox olsa da, risk səviyyəsi də yüksəkdir.
Şirkətlər öz səhmlərini satdıqdan sonra bu səhmlər səhm birjalarında sərbəst şəkildə alınıb satıla bilər. Dünyadakı ən böyük səhm birjaları “Nyu York Fond Birjası”, “Amerika Fond Birjası”, “NASDAQ” hesab olunsa da, dünyanın bir çox ölkələrində səhm birjaları mövcuddur və bu birjalarda yerli şirkətlərin səhmləri alınıb satılır. Səhm bazarında səhmlərin qiyməti onu buraxan şirkətin səhmlərinə olan tələb və təklif əsasında müəyyən olunur. Səhmlər şirkətin gələcək mənfəətliliyi haqqında düşüncələri əks etdirdiyi üçün, səhmlərə olan tələbə birbaşa təsir edir. Əgər alıcılar şirkətin gələcəyi barədə müsbət fikirdə olarlarsa, şirkətin səhmlərinə tələb artar və səhmlərin qiyməti qalxar və yaxud əksinə şirkətin gələcəkdə mənfəətinin azalması gözlənilərsə səhmlərin də qiymətində azalma müşahidə olunar. Səhmlərin qiyməti barədə dəqiq məlumat əldə etmək üçün isə gündəlik nəşr olunan səhm cədvəllərinə nəzarət yetirmək lazımdır. Bu cədvəllərdə minlərlə şirkətin səhmlərinin ən son alqı- satqı əməliyyatları haqqında məlumat verilir. Bu cədvəllərdə adətən aşağıdakı 28
məlumatlar və rəqəmlər göstərilir: "52 həftə yuxarı" və "52 həftə aşağı" başlığı altında verilmiş sütunda hər bir xüsusi səhmin son 52 həftə ərzində müvafiq olaraq malik olduğu ən yüksək və ən aşağı qiyməti göstərilir. Bu qiymətlər səhmlərin indiki vəziyyətini son bir il ərzində səhmin qiymətinin dinamikası ilə müqayisə etməyə imkan verir. Səhmlərdən əldə edilən vəsait isə şirkətin maliyyələşməsinin alternativ mənbəyi kimi mühüm rol oynayır və şirkətdə maliyyələşmənin 20-30 faizi səhmlərin payına düşür. Səhmdar cəmiyyətin maliyyələşmə strukturunda müasir maliyyə aləti İPO (İnitial public offering) çıxış edir. İPO bazarda səhmlərin ilkin yerləşdirilməsidir. Burada əsas məqsəd şirkətin maliyyə ehtiyatının artırılmasıdır. İPO istifadəsi təkcə şirkət üçün deyil, eyni zamanda dövlət üçün də əhəmiyyətlidir. Çünki real sektor üçün investisiyaların cəlb edilməsi iqtisadiyyatda artıma müsbət təsir göstərir. İqtisadiyyatın bu sahəsində inkişaf çox əvvəllərdən başlamış, bugün də sürətlə davam edir.
Səhmdar cəmiyyəti digər təşkilati-hüquqi kommersiya fəaliyyəti formaları qarşısında bir sıra üstünlüklərə malikdir: -Kapitalların birləşməsi prosesinin məhdudiyyətsizliyi. Səhmdar forması heç bir məhdudiyyətsiz əmanətçilərin və onların kapitalının, kiçiklər də daxil olmaqla birləşdirməyə imkan verir. Bu tezliklə əhəmiyyətli vəsaitləri yığmağa, istehsalı genişləndirməyə və böyük istehsalın bütün üstünlüklərinə malik olmağa kömək edir. Qanunla nizamnamə kapitalında və səhmdar cəmiyyətində səhmdar sayında yuxarı hədlər qoyulmur; -Səhmdarın şəxsi riski seçməsi. Bu və ya digər sayda səhm əldə edərək səhmdar riskin onun üçün məqbul ola bilən kapital cəmiyyətinə qoyulan itkinin həddini seçir. Məhdud risk o zaman təzahür edir ki, səhmdarlar cəmiyyətin öhdəliklərinə görə kreditorlar qarşısında məsuliyyət daşımırlar. Səhmdar cəmiyyətinin mülkiyyəti ayrı- ayrı səhmdarların mülkündən ayrılıb. Bankrot zamanı səhmdarlar yalnız onların səhmə qoyduqları kapitalı itirirlər. Belə risk kommersiya təşkilatlarında mövcuddur. Lakin yalnız səhmdar cəmiyyətinin üzvləri bu riskin həddini seçməkdə azaddırlar və istənilən zaman riski məhdudlaşdırmaq və ya ondan əl çəkmək iqtidarındadırlar; Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|