Azərbaycan respublikasi təHSİl naz
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
14
nəticəsidir. İstehsal fəaliyyətinin miqyası və ticarətin genişlənməsi inkişaf etdikcə həm bütün böyük kapitallara, həm də onların təşkilinin mükəmməl formalarının olmasına obyektiv tələbat meydana gəldi. Əməyin təşkilinin kollektiv forması qədim zamanlardan məlumdur. Səhmdar cəmiyyətlərin inkişafının təşkilatı hüquqi əsası müştərək işlərin aparılma təcrübəsi oldu. Aşağıdakıları müasir səhmdar cəmiyyətlərinin tarixi sələfləri hesab etmək qəbul olunub: -orta əsrlərdə Fransanın unüyütmə yoldaşlığı -Almaniyanın dağ-mədən yoldaşlığı -dəniz yoldaşlığı -ticarət gildiyaları və buna bənzər başqa tikililər. Sahibkarlar birliyinin orta əsrlər formalarının hər biri və onların kapitalı sonrakı təkamül nəticəsində səhmdar cəmiyyətinin müasir konstruksiyasının meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur.
Müasir dövrdə səhmdar cəmiyyətlərin və səhm sahiblərinin hüquqlarının qanunvericiliklə tənzimlənməsi daha da təkmilləşdirilmişdir. Səhm sahibi səhmdar cəmiyyətinin üzvüdür, yəni səhmdar həm də onun mülkiyyətçisidir. Burada səhm sahibi iki qrup hüquqa malikdir: səhm buraxan şəxsin əlaqələrindəki hüquqları, yəni səhmdar cəmiyyətinə münasibətdə hüquqlar, onun səhmi və ya səhmdar hüquqları olan nizamnamə kapitalına; səhmin əlaqələrində hüquqlar qiymətli kagızlar formasında, səhm mülkiyyətçisinin mülkiyyət kimi hüquqlarına. Səhmdarın hüquqları səhmdar cəmiyyətinin nizamnaməsi ilə müəyyən olunur. Səhmdarın hüquqlarına həmçinin aşağıdakılar aiddir: -divident adlanan gəlirin əldə edilməsi hüququ; -səhmdar cəmiyyətlərinin nizamnaməyə əsasən olan formalarında idarəetmədə iştirak hüququ, hər şeydən əvvəl səs hüququnun və ya idarəetmə hüququnun olması; -səhmdar cəmiyyətinin ləğvindən sonra mülkiyyətin bir hissəsinə olan hüquq və ya mövcudluğu başa çatdığı dövrdə mülkiyyətin təşkilatın istirakçıları arasında açıq bölünməsi hüququ; -proporsional surətdə payı olan yeni səhm buraxılışlarının əldə edilməsi hüququ;
15
-səhmdar cəmiyyətinin fəaliyyəti barədə məlumat almaq hüququ. Qiymətli kağız kimi səhm mülkiyyətçisinin hüquqları tamamilə onun digər mal və ya mülkün sahibi kimi hüquqları ilə eynidir. Səhm mülkiyyətçisi qiymətli kağız kimi onun bütün hüquqlarından istifadə edir. Qiymətli kağızın bütün hüquqlarının mahiyyəti mal və mülkünkü kimidir bu onun hətta özgəninkiləşdirilməsinədək tam mülkiyyət hüququdur. Səhm mülkiyyətçisi onunla qanunvericiliklə müəyyən olunmuş hər növ fəaliyyəti həyata keçirə bilər, daha dəqiq desək: • məhdudiyyətsiz vaxt ərzində sahib olmaq; • satmaq; • borc vermək; • hədiyyə etmək; • vəsiyyət etmək; • özü istədiyi kimi saxlamaq; • aparmaq, göndərmək və s. Bunlardan əlavə səhmdar cəmiyyətlər açıq və qapalı olaraq da iki yerə bölünür. Açıq səhmdar cəmiyyəti, bu səhmdar cəmiyyətinin istirakçıları onlara aid olan səhmləri başqa səhmdarların razılığı olmadan uzaqlaşdıra (özgələşdirə) bilərlər. Qapalı səhmdar cəmiyyəti, bu səhmdar cəmiyyətin səhmləri yalnız onun müəssisələri arasında və yaxud digər, öncədən müəyyən edilmiş şəxslər çərçivəsində yayılır. Qanunla qapalı səhmdar cəmiyyətinin əsas əlamətləri: bu cəmiyyət öz səhmlərini yalnız ümumi sayı 50-dən çox olmayan təsisçilər arasında və ya digər əvvəlcədən məlum olan şəxslər dairəsində paylaya bilər; onun öz səhmlərinə açıq abunə aparmağa ixtiyarı yoxdur; səhmdarlar həmin cəmiyyətin apardığı səhmləri almaqda üstün hüquqa malikdirlər; onun strukturu açıq səhmdar cəmiyyətinin strukturu ilə müqayisədə daha sadədir. Məsələn, qapalı cəmiyyətin idarə heyətində Direktor Surası (müsahidəçi sura) olmaya bilər. Açıq səhmdar cəmiyyətinin əsas əlamətləri isə bunlarıdır: -səhmdarların sayı məhdud deyil; -səhmdarlar öz səhmlərini digər səhmdarların razılığı olmadan müsadirə edə bilər; 16
-onun həm açıq, həm də qapalı abunə aparmağa ixtiyarı var; -bazara həmin ölkənin qanunvericiliyinə və digər normalarına uyğun olaraq öz fəaliyyətinin həcmi və müddəti haqqında məlumat verməlidir. Xüsusilə heç olmasa hər il ümumi məlumat üçün illik hesabatı, mühasibat tarazlığını, gəlirin və ziyanın hesabını verməlidir. Qapalı səhmdar cəmiyyət ilə məhdud məsuliyyətli cəmiyyəti isə belə fərqləndirə bilərik: -Qapalı səhmdar cəmiyyəti mahiyyət etibarı ilə məhdud məsuliyyətli cəmiyyətlə açıq səhmdar cəmiyyət arasında aralıq vəziyyət tutur: -Qapalı səhmdar cəmiyyəti səhmdar cəmiyyətidir, çünki cəmiyyətdə olduğu kimi məhdud məsuliyyətlə onun nizamnamə kapitalı səhmlərə, paylara bölünüb; -Qapalı səhmdar cəmiyyəti məhdud məsuliyyətli cəmiyyətdir, onun iştirakçılarının sayı ciddi məhdudlaşdırılıb və pay kimi səhmlərin satışı cəmiyyətin digər üzvlərinin razılığı olmadan mümkün deyil; -Açıq səhmdar cəmiyyətinin səhmləri ölkənin fond bazarında işlənir, qapalı səhmdar cəmiyyətinin səhmləri isə cəmiyyətin payları kimi fond bazarında islənmir. Ona görə də onlar sistematik bazar xarakteristikası, ictimai tanınmıs qiymətlər kimi bazar qiymətinə malik deyillər. Buna baxmayaraq birdəfəlik satıs üçün fərdi, birdəfəlik is zamanı bazar qiyməti ala bilərlər; -məhdud məsuliyyətli cəmiyyət və qapalı səhmdar cəmiyyəti açıq cəmiyyətə çevirə bilər (və ya əksinə_). Lakin birincisi bunun üçün səhmdar cəmiyyəti kimi təkrar qeydiyyat, ikincisi, səhmdar cəmiyyətinin statusunun dəyişilməsi tələb olunacaq. Məhdud məsuliyyətli cəmiyyətlə qapalı səhmdar cəmiyyət arasında fərq kapitalların birləşməsi hesabı ilə şərtidir. Birincidə qoyulmuş kapitalı pay adlandırırlar, ikincidə isə səhm, yəni qiymətli kağız forması. Bununla belə qiymətli kağızın forması qapalı səhmdar cəmiyyətinin səhmləri üçün yalnız şərti forma daşıyır, belə ki, səhmlərin mahiyyəti onların fond bazarında azad işlənməsidir, lakin qapalı səhmdar cəmiyyətinin səhmi bu xüsusiyyətdən məhrumdur. Həmin səhm öz mövcudluğunu qiymətli kağız kimi itirir. Yalnız açıq səhmdar cəmiyyəti səhmlər bazarı kimi fond bazarı yaradır. Qeyd etmək olar ki, açıq və qapalı səhmdar cəmiyyəti arasında Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|