Azərbaycan respublikasi təHSİl naz
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
11
cəlbi, məhsulun istehsalı, istehsal edilən məhsulun satışı və nəticədə maliyyə vəsaitinin əldə edilməsi baş verir. Bundan başqa şirkətin digər maliyyələşmə mənbəyi səhmlərin satılmasında əldə olunan maliyyə vəsaitidir. Səhm bazarının yaranması hər şeydən əvvəl cəmiyyətdə bazar münsibətlərinin yaranmasından başlayır. Biznesin mövcudluğu üçün müasir zamanda səhmdar cəmiyyətlərin rolu çox böyükdür. Mülkiyyətin səhmdar formasına aşağıdakılar aiddir: -Başlıca, aparıcı forma şəxsi kapitalların birləsməsi, hər şeydən əvvəl birləşən kapitalların miqyasına uyğundur. Nisbi olaraq səhmdar cəmiyyətlərinin az hissəsində bütün kapitalın böyük hissəsi cəmləşib; -Kiçik və orta bizneslə yanaşı böyük biznes forması. Səhmdar cəmiyyəti digər biznes formaları ilə yanaşı fəaliyyət göstərir, lakin onları gücləndirmir. -İqtisadi prosesin hərəkətvericisi; yalnız böyük biznes səhmdar cəmiyyəti formasında müasir bazar, siyasi və iqtisadi cəhətdən müstəqil dövlətin mövcudluğunu təmin edə bilər.
kommersiya və qeyri kommersiya təşkilatlarının rolunu və əhəmiyyətini çox geridə qoyur. Məsələn, inkişaf etmiş ölkələrdə səhmdar cəmiyyətləri məhsulun 90%-ə qədərini istehsal edir. Belə şərh etmək olmaz ki, digər təşkilatlar lazım deyil və ya təcrübə üçün əhəmiyyətsizdir. Bütün təşkilat növləri lazımlıdır, lakin onların hər birinin iqtisadiyyatda öz yeri var və müasir səhmdar cəmiyyətlər kimi, onlarsız da iqtisadi proseslərin baş verməsi mümkün deyil. Kapitalizmdən də əvvəl mövcud olan digər əksər kommersiya təşkilatlarından fərqli olaraq, səhmdar cəmiyyəti kapitalist əsrinin törəməsidir, kapitalın meydana gəlməsinin məhsulu və onun sürətlə inkişafının vasitəçisidir. Səhmdar cəmiyyətlərinin müasir kommersiya fəaliyyətinin əsas formaları olmasının səbəbləri: -müasir, böyük istehsal təşkilatını, maddi rifah və xidmətlər istehsalının cəmi kimi ictimai məhsulun bölünməsi və istifadəsini təqdim edirlər; -daha böyük malları və pul kapitallarını bir yerə toplayırlar; -muzdlu əməyin böyük hissəsindən istifadə edirlər; 12
-bir çox fəaliyyət sahələrində texniki tərəqqini təmin edirlər; -istehsalın inkişafını və müasir cəmiyyətdə rifahı müəyyən edirlər; -digər əksər kommersiya təşkilatlarından fərqli olaraq, siyasi həyatla sıx əlaqəlidirlər.
Hüquqi şəxs kimi səhmdar cəmiyyəti bazar istirakçıları təşkilatıdır ki, burada üç vacib əlamətin olması xarakterikdir: nizamnamə kapitalı onun iştirakçılarının əmanətləri əsasında formalaşır; bu əmanətlər səhmdar cəmiyyətinin tam sərəncamına daxil olur; cəmiyyət iştirakçılarının mülkiyyət məsuliyyətləri onların əmanətlərinin həcmi əsasında məhdudlaşır; səhmdar cəmiyyəti müstəqil olaraq bütün öz öhdəliklərinə görə məsuliyyət daşıyır; Nizamnamə kapitalı əmanətlərlə mübadiləyə verilən səhmdar cəmiyyətinin deyil, istirakçıların sahib olduğu səhmlərin müəyyən sayına bölünür. Sonuncu əlamət səhmdar cəmiyyətini hüquqi şəxs kimi ən çox fərqləndirən cəhətdir və ya kommersiya təşkilatının mövcudlugu üçün səciyyəvi formadır.
Səhmdar cəmiyyəti səhmlər buraxaraq hüquqi şəxs kimi fəaliyyət göstərir, buradan alınanlar isə onun nizamnamə kapitalını formalaşdırır. Digər hüquqi şəxslərdən fərqli olaraq səhmdar cəmiyyəti lazımi miqdarda səhm buraxmadan mövcud ola bilməz (qeydiyyatda ola bilməz) və ya onun iştirakçısı olmaq yalnız əmanətin səhmə dəyişilməsi yolu ilə ola bilər. Digər tərəfdən səhmlərin buraxılışından alınan bütün vəsaitlər hər şeydən əvvəl elan olunmuş nizamnamə kapitalı kimi nəzərə alınır. Ona yalnız səhm satışından hasil edilənlərdən basqa digər vəsaitlər istiqamətlənə bilməz. Bununla belə, elan olunmuş nizamnamə kapitalı üzərində səhm satışından gələn gəlirlərin artımı və tam gəlirin gəlib çatmaması ola bilər. Ən son variantda isə elan olunmuş nizamnamə kapitalının həcmini qanunvericiliklə qoyulan minimumla aşağı həddə qədər azaltmaq lazım gəlir. Hüquqi səxs yalnız o səhmlər buraxdığına görə səhmdar cəmiyyətinə çevrilir. Səhm buraxmaq hüququ yalnız kommersiya təşkilatının bir tipinə aiddir. İstənilən digər təşkilat səhmdar cəmiyyətinin hüquqi formasını qəbul etmədən səhmlər buraxa bilməz.
Səhmdar cəmiyyəti də məhdud məsuliyyətli cəmiyyət kimi iştirakçıların 13
əmanətlərindən formalaşan nizamnamə kapitalına malikdir. Onlar mülkiyyət məsuliyyətini yalnız əmanət ölçüsündə daşıyırlar. Səhmdar cəmiyyətinin sadə cəmiyyətdən əsas fərqləri aşağıdakılardır: -Köçürülmüş əmanətlə mübadilədə istirakçı sonradan yenidən xüsusi bazarda adi bazardan fərqli olan fond bazarında satıla bilən “səhm” adlanan qiymətli kağız alır. Sadə cəmiyyətin nizamnamə kapitalı onun istirakçılarının əmanətlərinə, səhmdar cəmiyyətinki isə səhmlərə bölünür. -Qanunvericiliklə səhmdar cəmiyyətin minimal nizamnamə kapitalı ölçüləri və səhmdarların sayı, sadə cəmiyyətin maksimal ölçüləri və sayıdır; -İstirakçının səhmdar və sadə cəmiyyətdən çıxışında qayda və qanunlar fərqlidir; -səhm sahibləri olan səhmdarların hüquqları eynidir; sadə cəmiyyətin ayrı-ayrı istirakçıları üçün əlavə hüquq və öhdəliklər yaradıla bilər; -Səhmdar cəmiyytində sadə cəmiyyətdəkinə nisbətən idarə strukturu daha çətindir və dövlət qanunvericiliyi ilə nizama salınır.
Səhmdar cəmiyyətlərin tarixinə nəzər salsaq görərik ki, səhmdar cəmiyyətlərin tarixi 17-18-ci əsrlərdən başlayır. Belə cəmiyyətlər əmtəə pul münasibətlərinin inkişafının yüksək səviyyəsinin nəticəsidir. Səhmdar cəmiyyətlərinin meydana gəlməsinin tarixi ilkin şərtləri aşağıdakılardır: -Elmi texniki tərəqqinin nailiyyətləri bazasında iri istehsalın inkişafı, insan fəaliyyətinin bütün əsas növlərinin tamamilə ictimai prosesə, çoxsaylı adamların müştərək fəaliyyətinə çevrilməsi; -bütün əmtəələrin və pul məbləğlərinin irəlicədən təyinatı sahibləri üçün istənilən formada gəlir istehsalı olan kapitalın və ya aktivlərin mövcudiyyat formasına çevrilməsinə gətirən kapitalist münasibətlərinin inkişafı; -çoxlu fərdi kapitalın vahid və bölünməz kapital məcmusuna birləşməyin təşkilatı imkalarının meydana gəlməsi; -veksel bazarı və dövlət istiqraz bazarı formasında qiymətli kağızlar bazarının meydana gəlməsi.
Səhmdar cəmiyyətin təşəkkül forması sahibkarlığın çoxəsrlik inkişafının Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|