Azərbaycan respublikasi təHSİl naz
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
8
-Səhmlər, mülkiyyət haqqı verən tək qiymətli kağızdır. Nəticədə səhmlər iqtisadiyyatda investisiya axışını təmin edərkən iki böyük üstünlük yaradır. Bunlar, ehtiyac duyulan sərmayəni öz sərmayəsi olaraq təmin etmək və ucuz təmin etməkdir. Həqiqətən də səhm ixracı yolu ilə əldə edilən sərmayənin vasitəçilik xərcləri yaxşı işləyən bir səhmbazarı olduğu halda sıfıra yaxındır. -Səhmlər sərmayə sahəsi içərisində şirkətlərə öz sərmayəsini yarada biləcəyi tək sərmayə sahəsi vasitəsidir. Səhmdən başqa digər vasitələr xarici mənbəyə ehtiyac yaradar. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində əmək bölgüsünün dərinləşməsi, özəl bölmənin inkişafı, maliyyə-kredit sahəsinin də inkişafını və təkmilləşdirilməsini tələb edirdi ki, bu da öz növbəsində maliyyə sektorunun bütövlükdə inkişafını şərtləndirirdi. Beləki, yığım və investisiyanın müxtəlif şəxslər tərəfindən həyata keçirildiyi bir dövrdə yığımların investisiyaya çevrilməsini təmin edən mexanizmin yaranması aktual məsələyə çevrilmişdi. Maliyyə bazarı və onun tərkib elementləri bu mexanizm vəzifəsini yerinə yetirməklə iqtisadi fəaliyyətin subyektləri arasında kapital resurslarının effektiv şəkildə yenidən bölüşdürülməsini təmin edirdi. Maliyyə alətlərindən istifadənin genişlənməsinin əsas səbəbi kimi sözügedən sistem üzrə yeni borc alətlərin meydana gəlməsi kimi qiymətləndirilir ki, bunlardan biri də qiymətli kağızlar hesab olunur. Həmçinin, bir-birindən təcrid olunmuş kapitalların inteqrasiyası üçün təşkilatı zəminin yaranması maliyyə-kredit qurumlarının çoxsaylı və çoxcəhətli formalarının meydana gəlməsini labüd edirdi. Bu istiqamətdə ölkə iqtisadiyyatının maliyyə sektorunu təşkil edən qurumlar tərəfindən borc kapitalının yaradılması istiqamətində bir sıra addımlar atılmışdır ki, bunlardan biri də qiymətli kagızların tədavülə buraxılması yolu ilə maliyyə kapitalının formalaşmasına nail olmaq hesab olunurdu. Maliyyə kapitalı anlayışı ilə ifadə edilən bu münasibətlərin maddi daşıyıcıları kimi səhm və istiqrazlar eləcə də onlardan törəmə kimi digər qiymətli kağızlar, bu qiymətli kağızların hərəkəti maliyyə kapitalının hərəkətini, onların məcmu məzənnəsi isə maliyyə kapitalının həcmini ifadə edirdi. İqtisadi sistemin mühüm tərkib hissəsi hesab olunan qiymətli kağızların bütün növləri 9
müvafiq xassələrə malikdirlər ki, bunlara da əsasən tədavül etmək, likvidlik, risklilik və s. aid edilir. Məlum olduğu kimi maliyyə və pul sistemi real istehsalla müqayisə də mənfi amillərə daha hissiyyatlıdır. Odur ki, qiymətli kağızlara investisiya qoyuluşları daha riskli sayılır. İqtisadi sistemə xas olan əsas xarakterik xüsusiyyətlər qiymətli kagızlar bazarı üçün də xarakterikdir. Belə ki, dəyişən sosial-siyasi şəraitə adekvat təsirlər sözügedən bazarda da qiymətlərin dinamikasına təsir göstərir. Məhz bu səbəbdən qiymətli kağızlar bazarında qiymətlərin dinamikasına təsir göstərən əsas faktorlar aşağıdakı kimi qruplaşdırılır. Maliyyə təsirləri: bu təsir daha çox səhmin aid olduğu şirkətin maliyyə idarəetmə sistemi ilə əlaqədardır. Belə ki, əgər şirkət zərərlə üzləşərsə və ya müflisləşmək təhlükəsi ilə qarşılaşarsa, o zaman həmin şirkətə yatırılmış investisiyalarında iflasa uğramaq ehtimalı olur. Belə ki, 2007-2008-ci illər maliyyə böhranı nəticəsində şirkətlərin mövcud balansının pozulması nəticəsində bir sıra şirkətlər maliyyə riskləri ilə qarşı-qarşıya qalmışdırlar ki, bu da qısa müddət ərzində həmin şirkətlərin səhmlərinin qiymətlərinin ucuzlaşması ilə nəticələnmişdir. Misal olaraq, Bear Stearns şirkətinin səhmlərinin qiyməti 2007-ci ilin əvvəllərində 170 ABŞ dolları olduğu halda qısa müddət ərzində həmin şirkətin səhmləri 2 ABŞ dollar səviyyəsinə enir. Bunun səbəbini araşdıran maliyyəçilər şirkətin səhmlərinin qısa müddət ərzində belə sürətlə düşməsinin əsas səbəbi kimi, həmin şirkətin mühasibat sistemində mövcud olan boşluqlarla əlaqələndirdilər. Qeyd edək ki, realda Bear Stearns şirkətinin səhmlərinin qiymətinin süni şəkildə yüksəldilməsi şirkətin investisiya cəlbediciliyini artırmaq üçün irəli sürülmüş bir siyasət idi. Lakin bunun arxasında heç bir iqtisadi faktor dayanmırdı. Məhz bu səbəbdən də maliyyə sistemində baş vermiş böhran bu siyasətin qısa müddət ərzində iflasa uğramasına səbəb oldu. İnvestorları bazarın ümumi vəziyyəti və bazarda məzənnələrin dinamikası daha çox maraqlandırdıgı üçün onu vahid iqtisadi subyektə bənzədirlər. Əslində bu bazar səhmlərin alqı-satqısı haqda gündəlik qərarlar qəbul edən milyonlarla fərdlər toplusudur. Cəmiyyətimizin və iqtisadi sistemin nə dərəcədə müasir olduğuna baxmayaraq, tələb və təklif qanunlarından kənara çıxa bilməz. Minlərlə insan eyni səhmi almağa can atdıqda, bu tələbə çevrilir və həmin səhmin 10
qiyməti yüksəlir. Təklif məhduddursa, qiymət daha da yüksəlir. Əksinə, səhmlərin alqı-satqısı ilə heç kəs maraqlanmırsa, qiymət aşağı düşür. Tələb və təklif bazarda qiymətlərin dinamikasını təyin edən mühüm amillərdəndir. Bazar tələbinin dəyişkənliyindən asılı olaraq, aldığınız səhmin qiyməti qalxa və yaxud da enə bilər. Qiymətli kağızlar bazarında qiymətlərin səviyyəsi psixoloji faktorlara da qarşı çox həssasdır. Səhmlərin qiymətinin aramsız aşağı düşməsi və bəzən də qalxması investorlara bu il keçən il qazandıqlarının hansı hissəsini qazana biləcəklərini hesablamaqda çətinlik yaradır. Ən önəmli məsələ yuxarıya doğru inkişaf və ya iflasa uğramaq deyil. Əksinə, bazarda stabilliyin və ya fond indekslərindəki tərəddüdlərin hansısa bir qanunauyğunluğa tabe olmasıdır. Digər bir misal, 2011-ci ilin sonu 2012- ci ilin əvvəllərində dünya borc böhranı nəticəsində Yunanıstanın dövlət borcu elə bir səviyyəyə yüksəlmişdir ki, bu da beynəlxalq investisiya şirkətləri tərəfindən araşdırılaraq onun kredit reytinqini defolt səviyyəsində müəyyənləşdirmişdir. Kredit reytinqinin dəyişməsi Yunanıstanın dövlət istiqrazlarının gəlirliklərinin çox aşağı düşməsi ilə nəticələnmişdir ki, bu da digər tərəfdən Yunanıstana investisiya yatıran şirkətlərin səhmlərinin dəyərinin aşağı düşməsinə səbəb olmuşdur. Yuxarıda qeyd olunan faktorların qiymətli kağızların qiymətinə təsirini müəyyənləşdirmək üçün müxtəlif analiz metodlarından istifadə olunur. Ən sadə analiz üsulu qrafik analiz metodudur. Qiymət qrafiklərinin 3 əsas növü vardır. Bunlar xətti qrafiklər, parça modeli və yapon şamları qrafikidir. Lakin, bütün qiymət qrafikləri üçün ümumi xüsusiyyət şaquli istiqamətdə qiymət dəyişikliklərinin, üfüqi istiqamətdə isə zamanın əks olunmasıdır.
Səhm bazarı iqtisadiyyatın maliyyələşdirilməsinin dövlət büdcəsi və bank sistemi ilə yanaşı ən mühüm üsullarındandır. Səhm bazarı bir növ dinamik inkişaf edən istehsalların xeyrinə perspektivli və rentabelli şəkildə yenidən bölgünü təmin edir. Şirkətin fəaliyyət prosesi dövri xarakter daşıyır və bu proses ərzində vəsaitlərin
Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|