Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Müəllimlər Ġnstitutu Salyan filialı
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nikahın etibarsız hesab edilməsinin nəticələri
- 5. Ər-arvadın hüquq və vəzifələri
53
Qanunla müəyyən edilmiĢ Ģərtlərin pozulması nəticəsində bağlanmıĢ nikahın etibarsızlığı haqqında məhkəmə tərəfindən qətnamə çıxarılanadək, onu heç kəs etibarsız hesab edə bilməz. Nikahı etibarsız hesab etmək o deməkdir ki, nikah əvvəldən qanunauyğun olmamıĢdır, yəni hüquqi cəhətdən ümumiyyətlə mövcud olmamıĢdır. Nikahın məhkəmə tərəfindən etibarsız hesab edilməsi haqqında iĢlərə iddia qaydasında baxılır. Lakin bu iĢlərə boĢanma iĢləri üçün müəyyən edilmiĢ qaydalar üzrə baxılmır. Bu, onunla izah edilir ki, boĢanma haqqında iĢlərdə məhkəmə əvvəldən qanuni olan nikahın pozulması barəsində ər və arvadın (ya da onlardan birinin) xahi- Ģinin nikaha və ailəyə qeyri-ciddi münasibətdən irəli gəldiyini müəyyən edirsə və nikahı saxlamağın zəruriliyi və məqsədəuyğunluğu qərarına gələrsə, onda məhkəmə nikahı saxlamaq üçün tədbirlər görməyə, ər və arvadı barıĢdırmağa borcludur. Nikahın etibarsız hesab edildiyi iĢlərdə, yəni əvvəldən qeyri-qanuni olan nikah iĢlərində isə məsələni bu cür qoymaq olmaz. Çünki qanunsuz olan nikahda tərəflərin barıĢdırılmasından söhbət gedə bilməz. Ailə qanunvericiliyinə görə yalnız vətəndaĢlıq vəziyyəti aktlarını qeydə alan dövlət orqanlarında bağlanmıĢ nikah tanınır. Ailə Məcəlləsinin 10 və 12-ci maddələrində və 13.3-cü maddəsində nəzərdə tutulmuĢ Ģərtlər pozulduqda, eləcə də tərəflərdən birinin və ya hər ikisinin ailə qurmaq niyyəti olmadıqda bağlanın nikah (saxta nikah) etibarsız sayılır. Yəni nikahın bağlanmasına aĢağıdakı hallarda yol verilmir: 1.
2.
Yaxın qohumlar (valideynlər və uĢaqlar, baba-nənə və nəvələr, doğma və ögey bacı və qardaĢlar) arasında; 3.
Övladlığa götürülənlər və övladlığa götürənlər arasında; 4.
Ġkisindən biri və ya hər ikisi ruhi xəstəlik və ya kəmağıllıq nəticəsində məhkəmə tərəfindən fəaliyyət qabiliyyəti olmayan hesab edilən Ģəxslər arasında; 5.
virusunun törətdiyi xəstəliyin olmasını o birindən gizlətdikdə. Nikah məhkəmə qaydasında etibarsız sayılır. Məhkəmə nikahın etibarsız sayılması barədə qanuni qüvvəyə minmiĢ qətnamədən çıxarıĢı 3 gün müddətində nikahın bağlandığı müvafiq vətəndaĢlıq aktlarının dövlət qeydiyyatı orqanına göndərməyə borcludur. Ailə qurmaq niyyəti olmadan nikah bağlanması halı Azərbaycan Respublikası Ailə Məcəlləsinin 12-ci maddəsində göstərilən nikahın bağlanmasına mane olan hallar siyahısına daxil edilməmiĢdir. Deməli ailə qurmaq niyyəti olmadan nikahın bağlanması halı nikahı etibarsız hesab etmək üçün müstəqil əsas sayıla bilməz. Çox ehtimal ki, saxta nikahın qanunsuzluğu nikahın bağlanması üçün ən mühüm Ģərtlərdən biri hesab edilən nikaha daxil olan Ģəxslərin qarĢılıqlı razılığının pozulmasındadır. Saxta nikahda qarĢılıqlı razılıq yalnız zahiri xarakter daĢıyır, görünüĢ üçündür, əslində isə nikaha daxil olanların məqsədi (iradəsi) ailənin, ər-arvadın hüquq və vəzifələrinin yaradılmasına yönəldilmir. Saxta nikahın qeydə alınması isə tamamilə baĢqa məqsəd, məsələn, evə yazılmaq, mənzil sahəsinə hüquq əldə etmək, pensiya və ya digər əmlak hüququna malik olmaq və s. daĢıyır. Buradan belə nəticə çıxarmaq olar ki, ailə hüququ üzrə, həqiqətən kiĢi ilə qadının qarĢılıqlı razılığı əsasında bağlanmayan, həqiqətən ailə qurmaq məqsədi güdməyən, nikaha daxil olanların hər ikisinin razılığı yalnız zahiri xarakter daĢıyan nikah saxta, etibarsız hesab edilməlidir. Ailə Məcəlləsinin 26-cı maddəsinə görə aĢağıdakı Ģəxslər nikahın etibarsız sayılmasını tələb etmək hüququna malikdirlər: - Nikah yaĢına çatmayan Ģəxslə və nikah yaĢına çatana qədər nikaha daxil olmaq üçün ailə qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuĢ icazə almadıqda nikah bağlanarsa – yetkinlik yaĢına çatmayan ər (arvad), onun valideynləri (onları əvəz edən Ģəxslər) və ya müvafiq icra hakimiyyəti orqanı (yerli icra hakimiyyəti orqanı); - Nikah tərəflərdən birinin könüllü razılığı olmadan, yəni məcburiyyət, aldatma, yanılma nəticəsində və ya nikaha daxil olan Ģəxs nikahın bağlanmasının dövlət qeydiyyatı anında öz hərəkətlərinin mahiyyətini anlamaq və onları iradə etmək iqtidarında olmadıqda bağlanarsa – nikah bağlanarkən hüquqları pozulmuĢ ər (arvad); - Nikahın bağlanmasına mane olan hallar barədə məlumatı olmayan ər (arvad), məhkəmə qaydasında fəaliyyət qabiliyyəti olmayan hesab edilən ərin (arvadın) qəyyumu. - PozulmamıĢ əvvəlki nikah üzrə ər (arvad); - Saxta nikah bağlandığı halda nikahın saxta olmasını bilməyən ər (arvad); - AĠDS xəstəliyi olan Ģəxs bunu gizlətdikdə, hüquqları pozulmuĢ ər (arvad). Nikah yaĢına çatmayan, eləcə də məhkəmə qaydasında fəaliyyət qabiliyyəti olmayan hesab edilən Ģəxslərlə bağlanan nikahın etibarsız sayılması barədə iĢə baxılarkən yerli icra hakimiyyətlərinin qəyyumluq və himayə orqanları iĢdə iĢtirak etməyə cəlb olunmalıdır.
54
Yetkinlik yaĢına çatmayan ərin (arvadın) mənafeyi tələb etdikdə, eləcə də nikahın etibarsız sayılması barədə onun razılığı olmadıqda, nikah yaĢına çatmayan Ģəxslə bağlanmıĢ nikahın etibarsız sayılması barədə iddianı məhkəmə rədd edə bilər. Saxta nikaha daxil olmuĢ Ģəxslər məhkəmədə iĢə baxılana qədər faktiki olaraq ailə qurublarsa, məhkəmə nikahı saxta hesab edə bilməz. Nikahın etibarsız sayılması bu nikahdan doğulan və ya nikahın etibarsız sayılması günündən sonra 300 gün ərzində doğulan uĢaqların hüquqlarına təsir etmir. Fəaliyyət qabiliyyəti olmayan hesab edilmiĢ Ģəxslə nikaha daxil olmaq, nikahı etibarsız hesab etmək üçün əsasdır. Yalnız tibbi komissiya tərəfindən Ģəxsin sağalmasının müəyyən edilməsi və buna əsasən onun fəaliyyət qabiliyyəti olmayan Ģəxs hesab edilməsi haqqında məhkəmə qətnaməsinin ləğv edilməsi həmin nikahı etibarsız hesab etməyə əsas ola bilər. Nikahın bu və ya digər səbəbə görə etibarsız hesab edilməsini həmin nikahda olmuĢ ər (arvad) öləndən sonra da tələb etmək olar. Məsələn, arvad özünün ölmüĢ ərinin sağlığında onun baĢqa qadınla bağladığı ikinci nikahın etibarsız sayılması haqqında iddia irəli sürür. Ġkinci nikah etibarsız sayıldıqda, ölmüĢ kiĢinin varisi onun ikinci arvadı deyil, birinci arvadı hesab edilməlidir. Bu nikahın ərin (arvadın) baĢqa vərəsələrinin, habelə dövlət orqanlarının və ictimai orqanların da marağı ola bilər.
Nikahın etibarsızlığı haqqında qanuni qüvvəyə minmiĢ məhkəmə qətnaməsinə əsasən vətəndaĢlıq vəziyyəti aktlarını qeydə alan dövlət orqanı həmin nikahın qeyri-qanuni qeydini ləğv edir. Nikah etibarsız sayıldıqda ər və arvad üçün nikahdan əmələ gələn qarĢılıqlı hüquq və vəzifələr ləğv edilir. Biz yuxarıda qeyd etdik ki, Azərbaycan Respublikası Ailə Məcəlləsinin 10-12-ci maddələrində müəyyən edilmiĢ Ģərtlər pozulduqda nikah etibarsız hesab edilir. Bu tamamilə doğrudur. Lakin demək lazımdır ki, əgər nikahın bağlanmasına mane olan hallar aradan qalxdıqda, məhkəmə nikahı etibarsız hesab edə bilməz. Məsələn, övladlığa götürülən qızla nikaha daxil olmaq, hərçənd bu olduqca nadir haldır, lakin buna baxmayaraq, o, heç də həmiĢə nikahın etibarsız hesab edilməsi üçün əsas ola bilməz. Məsələn, iĢə məhkəmədə baxılan zaman müəyyən olur ki, artıq qızlığa götürmə haqqında rayon icra hakimiyyəti orqanının qərarı ləğv edilmiĢdir. Bu halda keçmiĢdə qeyri-qanuni hesab edilən nikaha qanuni (qanunauyğun) xarakter verilir. Ailə hüququ dilində bu sanirovanie (lam. Sanarel müalicə eləmək) adlanır, yəni sağalmaq. BaĢqa bir misal. Əgər ruhi xəstə vətəndaĢ məhkəmə tərəfindən fəaliyyət qabiliyyətini itirmiĢ hesab ediləndən sonra nikaha daxil olmuĢ, lakin nəticədə sağalmıĢdırsa, belə halda məhkəmənin onun fəaliyyət qabiliyyətinin bərpa edilməsi haqda qətnaməsi qanuni qüvvəyə mindiyi vaxtdan həmin nikahı etibarsız hesab etməyin əsası aradan qalxmıĢdı. Əgər ər (arvad) nikahın saxlanmasını arzu edirsə, onda buna qanuni nöqteyi-nəzərdən artıq maneçilik yoxdur. Məlumdur ki, nikahın bağlanmasına Mane olan hallardan biri də nikaha daxil olan Ģəxslərdən heç olmazsa ikisindən birinin baĢqa Ģəxs ilə nikahda olmasıdır. Lakin nikahı etibarsız hesab etmək haqqında iĢə məhkəmə tərəfindən baxılarkən müəyyən olunur ki, həmin Ģəxsin birinci nikahda olan əri (arvadı) ölmüĢdü. Beləliklə, ikinci nikahı etibarsız hesab etməyin əsası aradan qalxmıĢdı. Nəhayət, qeyd etmək lazımdır ki, nikahın bağlanmasına mane olan hal yaxın qohumluqdur.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında təsbit edilmiĢ qadın və kiĢinin hüquq bərabərliyinə uyğun olaraq ər və arvad ailə münasibətlərində bərabər Ģəxsi və əmlak hüquqlarına malikdirlər. Nikahın qeydə alınması nəticəsində ər-arvad arasında əmələ gələn hüquqi münasibətlər iki qrupa: a) ġəxsi, yəni qeyri-əmlak münasibətlərinə; b) Əmlak xarakterli münasibətlərə. ġəxsi hüquq münasibətlərinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bu münasibətlərin iqtisadi məzmunu yoxdur. Onların təbiəti əmtəə-pul dəyərindən azaddır. Ailənin simasını Ģəxsi hüquq münasibətləri təĢkil edir. ġəxsi hüquq münasibətləri əmlak münasibətlərinə nisbətən həlledici rol oynayır. Bu isə təsadüfi deyildir. Çünki Ģəxsi hüquq münasibətləri ər-arvadın məhəbbətə, dostluğa, qarĢılıqlı hörmətə və Ģəxsi meylə əsaslanaraq bağladıqları nikahın mahiyyətindən irəli gəlir, nikaha daxil olanların məqsədi ümumi əmlak qazanmaq (əldə etmək) yox, əsl ailə qurmaqdır. Ər-arvadın Ģəxsi hüquqlarına aiddir: a) Ġstədiyi məĢğuliyyəti, sənəti və yaĢayıĢ yerini seçmək hüququ; b) Ailə həyatının məsələlərini birlikdə həll etmək hüququ. Analıq, atalıq, uĢaqların tərbiyəsi və təhsili eləcə də ailənin digər məsələləri ər-arvadın hüquq bərabərliyi prinsiplərinə uyğun olaraq birgə həll edilir. Ər (arvad) özünə məĢğuliyyət, sənət və yaĢayıĢ yeri seçməkdə azaddır. Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|