Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Müəllimlər Ġnstitutu Salyan filialı
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÖVZU 7. MÜLKĠ HÜQUQUN ƏSASLARI
- 1. Mülki hüququn anlayıĢı və predmeti. Mülki hüquq münasibətləri. Mülki hüquq münasibətlərinin subyektləri
- 3. Mülki hüquqda əqd anlayıĢı və əqdin icra olunma formaları. Müqavilələr və öhdəliklər
- Sadə yazılı formada bağlanan əqdlər
44
Ġntizam tənbehi, iĢçi tərəfindən əmək və ya icra intizamının pozulduğu aĢkar edildiyi gündən bir ay keçənədək verilə bilər. ĠĢçinin xəstə olduğu, yaxud məzuniyyətdə, ezamiyyətdə olduğu vaxt həmin müddətə daxil edilmir. Ġntizam xətasının törədildiyi gündən altı ay keçdikdən sonra iĢçiyə intizam tənbehi verilə bilməz. Müəssisənin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin yəni yoxlanılmasının, təftiĢinin aparılmasının nəticələri ilə aĢkar edilmiĢ vəzifə hüquq pozması ilə bağlı intizam xətalarına görə isə iĢçiyə həmin xətadan törədildiyi gündən bir il keçdikdən sonra intizam tənbehi verilə bilməz. Cinayət iĢi üzrə icraatı bu müddətə daxil edilmir. Ġntizam tənbehi yalnız iĢçi ilə əmək müqaviləsi bağlamaq, onun Ģərtlərini dəyiĢdirmək və ona xitam vermək səlahiyyətinə malik olan iĢəgötürən tərəfindən verilə bilər. 45
MÖVZU 7. MÜLKĠ HÜQUQUN ƏSASLARI
1.
subyektləri. 2.
Fiziki Ģəxsin mülki hüquq və mülki fəaliyyət qabiliyyəti. 3. Mülki hüquqda əqd anlayıĢı və əqdin icra olunma formaları. Müqavilələr və öhdəliklər Müqavilə anlayıĢı.
Öhdəlik anlayıĢı. Öhdəliklərin icra yeri.
Öhdəliyin icrası müddəti. Öhdəliklərin icrası müddətlərinin müəyyənləĢdirilməsi.
1.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı, «Hüquq ədəbiyyatı» nəĢriyyatı, 2002. 2.
Ġsmayılov Ġ. «Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və hüququn əsasları». Bakı, Qanun, 2002. 3.
Mülki hüquq (dərslik). Bakı, 2002. 4.
«Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi. Bakı, «Hüquq ədəbiyyatı» nəĢriyyatı, 2000.
1. Mülki hüququn anlayıĢı və predmeti. Mülki hüquq münasibətləri. Mülki hüquq münasibətlərinin subyektləri
Mülki hüquq Azərbaycan Respublikasının hüquq sahələrindən biridir. Bu hüquq sahəsi hüquqi Ģəxslər arasında, fiziki Ģəxslərlə hüquqi Ģəxslər arasında, fiziki Ģəxslərlə fiziki Ģəxslərin özləri arasında yaranan əmlak və qeyri-əmlak münasibətlərini nizama salır. Əmlak münasibətləri dedikdə əmlak, əĢya, istehsal vasitələri və baĢqa maddi vasitələr üzrə olan ictimai münasibətlər anlaĢılır. Qeyri-əmlak münasibətləri dedikdə insanın özünəməxsus olan həyatı, sağlamlığı, Ģərəfi, ləyaqəti, həmçinin müəlliflik hüququna aid ictimai münasibətləri nəzərdə tutmalıyıq. Beləliklə, Mülki qanunvericilik mülki hüquq münasibətləri subyektlərinin hüquqi vəziyyətini, mülkiyyət hüququnun və baĢqa əmlak hüquqlarının əmələ gəlməsi əsaslarını və həyata keçirilmə qaydasını müəyyənləĢdirir, müqavilə və digər öhdəlik münasibətlərini, habelə sair əmlak münasibətlərini və onlarla bağlı olan Ģəxsi qeyri-əmlak münasibətlərini tənzimləyir. Mülki hüquqla nizama salınan əmlak münasibətləri iki niĢanəsi ilə xarakterizə edilir. Birinci münasibətdə iĢtirak edən tərəflərin əmlaklarının özlərinə məxsusluğu, ikinci tərəflərin hüquq bərabərliyi. Belə ki, mülki münasibətdə iĢtirak edən hər bir subyektin özünə məxsus əmlakının, əĢyasının, alət vəsaitinin və sairənin olması və hüquqi cəhətdən biri-digərinə tabe olmaması bu hüquq sahəsinin əsas tələbləridir. Qeyri-əmlak münasibətləri isə insan hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi üçün vacib təminatdır. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 26-cı maddəsində göstərilir ki, insanların qanunla qadağan olunmayan üsul və vasitələrlə öz hüquqlarını və azadlıqlarını müdafiə etmə hüquqları var və dövlət bu hüquq və azadlıqların müdafiəsinə təminat verir. Konstitusiyanın 29-cu maddəsi mülki hüquq sahəsində yaranan ictimai münasibətlərin qanunla qorunmasını təsbit edir. Göstərilir ki, insanların mülkiyyət hüququ vardır, mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir, mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. Mülki hüquq sahəsində yaranan münasibət iĢtirakçıları üçün qarĢılıqlı hüquq və vəzifələr müəyyən edilir, bu münasibətlər mülki hüquq münasibətləri adlanır. Mülki hüquq münasibətləri aĢağıdakı normativ aktlarla nizama salınır: 1. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası; 2. Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsi; 3. Prezident, Milli Məclis və Nazirlər Kabineti tərəfindən verilən qanun, sərəncam və qərarlarla. Sadalanan və digər hüquqi normativ aktlar Azərbaycan Mülki qanunvericiliyini təĢkil edir. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 5-ci maddəsində deyilir ki, istər sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məĢğul olan, istərsə də məĢğul olmayan hər hansı fiziki və ya hüquqi Ģəxslər mülki hüquq münasibətlərinin
46
subyektləri ola bilərlər Mülki hüquq münasibətlərinin subyektləri öz hüquq və vəzifələrini vicdanla həyata keçirməyə borcludurlar. 2. Fiziki Ģəxsin mülki hüquq və mülki fəaliyyət qabiliyyəti
Mülki münasibətdə Ģəxs hüquq və vəzifə əldə etməsi üçün onun hüquq və fəaliyyət qabiliyyəti olmalıdır. Fiziki Ģəxsin mülki hüquq qabiliyyəti insanın mülki hüquqlara malik olmaq və mülki hüquq vəzifələri daĢımaq qabiliyyətidir. Bütün fiziki Ģəxslərin mülki hüquq qabiliyyəti eyni dərəcədə tanınır. Fiziki Ģəxsin hüquq qabiliy- yəti onun doğulduğu an əmələ gəlir və ölümü ilə xitam edilir. Beynin fəaliyyətinin dayanması ölüm anı sayılır. Fiziki Ģəxs hüquq qabiliyyətindən məhrum edilə bilməz. Fiziki Ģəxsin mülki hüquqi fəaliyyət qabiliyyəti Ģəxsin öz hərəkətləri ilə mülki hüquqlar əldə etmək və həyata keçirmək, özü üçün mülki vəzifələr yaratmaq və icra etmək qabiliyyətidir. Fiziki Ģəxsin mülki hüquq fəaliyyəti, o, yetkinlik yaĢına, yəni 18 yaĢına çatdıqda tam həcmdə əmələ gəlir. 7 yaĢınadək olan yetkinlik yaĢına çatmayanların (azyaĢlılar) fəaliyyət qabiliyyəti yoxdur. 7 yaĢından 18 yaĢınadək olan yetkinlik yaĢına çatmayanların məhdud fəaliyyəti vardır. 16 yaĢı tamam olmuĢ yetkinlik yaĢına çatmayan əmək müqaviləsi üzrə iĢləyirsə və ya valideynlərinin, övladlığa götürənlərin və ya qəyyumun razılığı ilə sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məĢğul olursa, tam fəaliyyət qabiliyyətli sayıla bilər. Hər iki valideynin, övladlığa götürənlərin və qəyyumun razılığına əsasən qəyyumçuluq və himayəçilik orqanının qərarı ilə belə razılıq olmadıqda isə məhkəmənin qərarı ilə yetkinlik yaĢına çatmayan tam fəaliyyət qabiliyyətli sayılır. Valideynlər, övladlığa götürənlər və himayəçi tam fəaliyyət qabiliyyətli sayılmıĢ yetkinlik yaĢına çatmayanın öhdəlikləri üçün, o cümlədən onun ziyan vurması nəticəsində əmələ gəlmiĢ öhdəliklər üçün məsuliyyət daĢımırlar. 18 yaĢına çatanadək nikaha girməyə qanunun yol verdiyi halda, 18 yaĢına çatmamıĢ fiziki Ģəxs nikaha girdiyi vaxtdan tam həcmdə fəaliyyət qabiliyyəti əldə edir. Nikah bağlanması nəticəsində əldə edilmiĢ fəaliyyət qabiliyyəti nikahın 18 yaĢına çatanadək pozulduğu halda da tam həcmdə saxlanılır. Ağıl zəifliyi və ya ruhi xəstəlik nəticəsində öz hərəkətlərinin mənasını baĢa düĢməyən və ya öz hərəkətlərinə rəhbərlik edə bilməyən Ģəxslər də məhkəmə tərəfindən fəaliyyət qabiliyyəti olmayan sayıla bilər. Onlar üzərində qəyyumluq müəyyənləĢdirilir. Fəaliyyət qabiliyyəti olmayan sayılmıĢ fiziki Ģəxsin adından əqdləri onun qəyyumu bağlayır. Fəaliyyət qabiliyyəti olmayan sayılmıĢ Ģəxsin sağaldığı və ya sağlamlıq vəziyyətinin xeyli yaxĢılaĢdığı halda məhkəmə onu fəaliyyət qabiliyyətli sayır. Onun üzərində müəyyənləĢdirilmiĢ qəyyumluq məhkəmə qərarına əsasən ləğv edilir.
3. Mülki hüquqda əqd anlayıĢı və əqdin icra olunma formaları. Müqavilələr və öhdəliklər
Mülki hüquq münasibətlərinin yaranması üçün vacib olan hüquqi faktlar ayrı-ayrı münasibətlərin əmələ gəlməsi, dəyiĢməsi, xitam edilməsi ilə əlaqədar olur. Qanun bu hüquqi faktların sırasına əqdləri aid edir. Mülki qanunvericiliyə görə əqd mülki hüquq münasibətlərinin əmələ gəlməsinə dəyiĢdirilməsinə və ya xitamına yönəldilmiĢ birtərəfli, ikitərəfli və ya çoxtərəfli iradə ifadəsidir. Əqdlər birtərəfli və müqavilə Ģəklində (ikitərəfli və ya çoxtərəfli) ola bilər. Məsələn: Müəyyən əmlakın əldə edilməsi üçün qarĢılıqlı saziĢ, müəllifin özünəməxsus məəyyən incəsənət əsərini müqavilə əsasında satması və sairə əqdin bağlanması üçün göstərilən təĢəbbüs müxtəlif üsullarla edilə bilər. Buna əqdin icra olunma forması deyilir. Əqd yazılı və ya Ģifahi formalarda icra edilə bilər. Bu tərəflərin arzusundan asılıdır. Lakin elə əqdlər var ki, onlar mütləq yazılı formada icra edilməlidir. Bu yazılı formaya əməl edilməsi münasibətdə iĢtirak edən tərəflərin maraqları üçün daha əlveriĢlidir, ona görə ki, borclu öz vəzifələrini icra etməkdən boyun qaçırdığı halda kreditorun öz hüquqlarının təmin edilməsi üçün tədbirlər qəbul etməsini asanlaĢdırır. Əqdin yazılı forması iki qaydada olur, sadə yazılı formada, hansında ki, tərəflər öz aralarında yazılı saziĢ, yaxud müqavilələr bağlayırlar və öz imzaları ilə onu təsdiq edirlər. Ġkinci forma – əqdin notariat qaydasında qeydi və təsdiqidir.
Maddədə göstərilir ki, sadə yazılı formalı əqdin etibarlı olması üçün əqddə iĢtirak edən Ģəxslərin imzaları kifayətdir. Notariat qaydasında təsdiqlənməsi tələb edilən əqdlər istisna olmaqla, aĢağıdakı əqdlər sadə yazılı formada bağlanmalıdır: 1.
Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|