Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 463,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tədqiqatın nəzəri və təcrübi əhəmiyyəti.
6
bərabər, M.F.Axundzadədən başlayan professional ədəbi tənqidin XX əsrin əvvəllərinə qədərki (1920-ci ilə qədərki) tarixini fundamental şəkildə araşdırmağa müvəffəq olmuşdur.
Sovet dövründə tənqidin sistemli tarixini yazmaq mümkün olmasa da, bu istiqamətdə müəyyən addımlar atılmış, tənqid və ədəbiyyatşünaslığı- mızın yaradıcılıq problemləri daim diqqət mərkəzində olmuşdur. Akademik K.Talıbzadənin iki cildlik “Seçilmiş əsərləri”nin ikinci cildi, üç cildlik “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi”nin üçüncü cildində, iki cildlik “Azərbaycan sovet ədəbiyyatı tarixi”ndə ədəbi tənqidlə bağlı yazılan icmallar, Azərbaycan ədəbi tənqidinin bir çox istedadlı nümayəndələrinin elmi fəaliyyətini işıqlandıran “Fikrin karvanı” kitabı bu baxımdan olduqca əhəmiyyətlidir. Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixi inkişaf yolunda ikinci əsas mərhələ keçən əsrin 20-30-cu illəri hesab olunur. Bu onilliklərdə ədəbi tənqid çox mürəkkəb və ziddiyyətli bir yol keçmişdir. Milli ədəbi tənqidin tarixində bu qədər zəngin mərhələ təsəvvür etmək çətindir. Qeyd etmək lazımdır ki, hər hansı bir dövrün ədəbi tənqidinin bütün təffərrüatı, tərkib və parametrləri ilə canlandırılması həmin mərhələnin sistemli tədqiqat predmetinə çevrildiyi təqdirdə əyaniləşir. Tənqidşünaslıq və ədəbiyyat tarixçiliyi kontekstlərində bu mərhələnin tənqidi də ciddi araşdırmaların obyekti olmuşdur. Keçən əsrin son onilliklərində prof.Ş.Salmanov və prof. N.Şəmsizadənin tədqiqatları xüsusi qeyd olunmalıdır. “Müasir Azərbaycan ədəbi tənqidinin təşəkkülü və inkişaf meylləri” adlı tədqiqatın müəllifi Ş.Salmanov 1920-1932-ci illər sovet dövrü ədəbi tənqidinin keçdiyi tarixi inkişaf yolunu, bu inkişafın istiqamətini və yaradıcılıq meyillərini araşdırma obyektinə çevirmiş, bu zaman və təbii ki, tədqiqatın obyektinin imkan verdiyi dərəcədə 1930-cu illər ədəbi tənqidinin poeziyaya münasibəti məsələlərinə də toxunmuşdur. Prof. N.Şəmsizadənin “Seçilmiş əsərləri”nin birinci (qismən), ikinci (bütövlükdə) cildləri 1920-30-cu illər ədəbi tənqidimizin görkəmli nümayəndələrinin elmi irsinin araşdırılmasına həsr olunmuşdur. Son illərdə isə prof. B.Əhmədov və prof. T.Salamoğlunun araşdırmalarını xüsusi qeyd etmək lazım gəlir. Prof. B.Əhmədovun bir sıra məqalələrində 1930-cu illər tənqidi ilə bağlı təhlillərində bədii təsərrüfata, o cümlədən poeziyaya və onun ayrı-ayrı nümayəndələrinin yaradıcılığına metodoloji münasibət öndədir. Prof. T.Salamoğlunun “Ədəbi tənqid tarixinə dair portret-oçerklər” adlı tədqiqatında ədəbi tənqidimizin bu mürəkkəb mərhələsinə, dövrün 7
istedadlı tənqidçilərinin elmi irsinə çağdaş elmi-nəzəri düşüncə müstəvisində münasibət bildirilmişdir. Adı çəkilən kitabında prof. T.Salam- oğlu poeziya və tənqid probleminin şərhinə də xüsusi diqqət yetirmişdir. Göstərilən bu tədqiqatlarda 1930-cu illər ədəbi tənqidində poeziya məsələləri əhatəli tədqiqat obyekti olmuşdur. Bütün bunlara baxmayaraq, 1930-cu illər ədəbi tənqidi, xüsusilə onun poeziya ilə bağlı axtarışları, uğur və kəsirləri ayrıca elmi-tədqiqat obyekti kimi götürülməmiş, milli ədəbi tənqidin həmin mərhələsi üçün səciyyəvi olan xüsusiyyətlər sistemli şəkildə öyrənilməmişdir. Bundan əlavə, 1920-30-cu illərin tənqid materiallarının bir sistem şəklində nəzərdən keçirilməsi sübut edir ki, 1920-ci illər tənqidi ilə 1930-cu illər tənqidini keyfiyyətcə fərqləndirmək lazım gəlir. Tədqiqat işinin “1930- cu illər Azərbaycan ədəbi tənqidinin poeziyaya estetik və ideoloji yanaşmaları” kimi müəyyənləşdirilməsi, ilk növbədə, tədqiqatın üfüqi yox, şaquli istiqamətdə aparılmasını və daha çox ədəbiyyatşünaslığımızda “vulqar-sosioloji tənqid” mərhələsi kimi xarakterizə edilən onilliyin tənqid təsərrüfatındakı fərqli təmayülləri aşkarlamağı, ədəbi mübarizələrin mahiyyətini üzə çıxarmağı nəzərdə tutur. İndiyə qədər bu mərhələnin tənqidi, təhlili ümumi bədii təsərrüfata münasibət kontekstində öyrənilmişdir. Bu tədqiqatda isə tənqid və poeziya məsələlərinin ön plana çəkilməsi ədəbi prosesin dərinliklərinə nüfuz etməyə, konkret bir sahənin inkişaf yolu kontekstində ədəbi tənqidin səciyyəsini meydana çıxarmağa imkan verir. Tədqiqatın metodoloji əsası. Tədqiqat işində əsasən tarixi- müqayisəli, tipoloji və analitik təhlil metodlarından istifadə edilmişdir. Elmi əsaslandırmanı gücləndirmək məqsədilə yeri gəldikcə rus sovet nəzəriyyəçi və tənqidçilərinin problemlə əlaqəli fikirlərinə də istinad edilmişdir.
illər tənqidinin elmi mənzərəsinin bütövləşməsi, metodoloji təbiətinin aşkarlanması baxımından ciddi nəzəri əhəmiyyət daşıyır. Həmçinin bu iş özünün təhlil istiqamətləri, nəzəri qənaətləri ilə sonrakı tədqiqatlar üçün də müəyyən nəzəri baza kimi xidmət edə bilər. Tədqiqat işindən ali məktəblərin filologiya fakültələrində “Ədəbi tənqid tarixi” fənninin tədrisində, ali məktəblərin bakalavr və magistr pillələri üçün dərslik və dərs vəsaitlərinin, həmçinin proqramların, metodik göstəriş və metodik işləmələrin tərtibi zamanı istifadə oluna bilər. Tədqiqat prosesində topladığımız ədəbi tənqid materialları Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixi Yüklə 463,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|