Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 261,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tədqiqatın nəzəri-praktik əhəmiyyəti.
- У.К.Алекберова Роль Г.Н.Потанина в собирании и исследовании фольклора тюркских народов Резюме
- Tədqiqatın aprobasiyası.
- Dissertasiyanın quruluşu.
- «Q.N.Potaninin ekspedisiyaları»
6 mətnlərinin Azərbaycan folklor nümunələri ilə oxşar və fərqli cəhətləri verilmişdir. Q.N.Potaninin folklorşünaslıq irsinin tədqiqi nəticəsində əldə edilmiş əsas elmi yeniliklər aşağıdakılardır: – Q.N.Potaninin toplama və nəşr üsullarının geniş təhlili verilmişdir; – Q.N.Potaninin folklor toplama üsullarının və tərtib etdiyi proqramların müsbət və mənfi tərəfləri müəyyənləşdirilmişdir; – Q.N.Potaninin folklor araşdırmalarındakı əsas elmi istiqamət və prinsiplər üzə çıxarılmışdır; – Q.N.Potaninin türk xalqları folkloruna dair konseptual baxışları təhlil edilmiş və onun bu aspektdəki fəaliyyətinin nəzəri və təcrübi əhəmiy- yəti aşkarlanmışdır; – XIX əsrdə türk xalqları folklorunun toplanması və nəşrində Q.N.Potaninin fəaliyyətinin yeri və dəyəri aydınlaşdırılmışdır.
fəaliyyətinin öyrənilməsi yalnız tarixi baxımdan deyil, həm də müasir folklorşünaslıq üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Doğrudur, araşdırıcı Şərq xalqlarının dilini bilmədiyindən tərcüməçidən istifadə etmişdir. Lakin onun mətnlərə geniş elmi-nəzəri şərhlər verməsi, milli məişət elementlərini izah etməsi, eyni zamanda folklor toplularının sonunda verdiyi ad və əşya göstəricisi mətni daha yaxşı başa düşməyə, onun haqqında daha dolğun və təfsilatlı məlumat əldə etməyə imkan verir. Q.N.Potanin folklor nümunələrini qeydə alarkən, söyləyicinin zahiri görkəmindən tutmuş ölkənin təsərrüfatı, iqlimi, coğrafi mövqeyi, etnoqrafiyası, adət-ənənələri haqqında da məlumat vermişdir. Həmin prinsiplərin öyrənilməsi müasir folklor toplayıcılarının fəaliyyətinə xüsusi istiqamət verə bilər. Q.N.Potaninin toplama üsulu özünəməxsusluğu ilə seçilirdi. O, folklor nümunələrini pərakəndə halda, necə gəldi deyil, sistemli şəkildə toplayırdı. Onun XIX əsrdə tərtib etdiyi folklor toplama proqramları bu gün də örnək sayıla biləcək səviyyədədir. Həmin proqramlardan sonralar bir çox ölkələrdə folklor toplamaqla məşğul olan şəxsləri maarifləndirmək, onlara istiqamət vermək məqsədilə geniş istifadə olunmuşdur. Azərbaycanda bir əsrdən artıq toplama təcrübəsinin olmasına baxmayaraq, indiyə qədər Q.N.Potaninin tərtib etdiyi proqramlara bərabər folklor proqramları hazırlanmamışdır. Bu baxımdan, tədqiqatçının tərtib etdiyi proqramların öyrənilməsi bu sahədəki boşluğu dolduracağı və toplayıcıları maarifləndirəcəyi qənaətindəyik. Q.N.Potanin həmçinin, iqtibas nəzəriyyəsinin ən görkəmli nümayən- dələrindən biridir. Bu nəzəriyyənin digər tərəfdarları kimi, o da süjet
27 теории стал также фольклор тюркских (Г.Н.Потанин) и иранских (В.Ф.Миллер) народов. В третьей главе исследуются фольклорные тексты, собран-ные Г.Н.Потаниным в Ценральной Азии. Тексты эти сопоставляются с азербайджанскими сказками. Первые были записаны Г.Н.Потанином в то время, когда в Центральной Азии существовала настоящая фольклорная среда, т.е. местные племена были далеки от цивилизации, жили по правилам фольклора. Другими словами, это были свежие, настоящие, еще не искаженные образцы устного народного творчества. Сравнение этих образцов с текстами азербайджанских сказок дает
возможность исследовать истоки и
азербайджанских сказок.
26
У.К.Алекберова
фольклора тюркских народов Резюме Диссертационная работа посвящена исследованию деятельности известного русского ученого Г.Н.Потанина в областях собирания фольклорных материалов и теории фольклора. В первой главе говорится о результатах экспедиции Г.Н.Потанина в различные районы Центральной Азии в 1863-1889 гг. Целью этих экспедиций, снаряженных Российским правительством и возглавляемых Г.Н.Потанином, было изучение географии, климата, ландшафта и животного мира Центральной Азии. Но в силу огромного интереса Г.Н.Потанина к этнографии и фольклору местных этносов и племен, он одновременно занимался и сбором фольклорных и этнографии- ческих материалов. В этой связи большой интерес вызываю способы и принципы, которымы он руководился при собирании, комментиро- вании и издании фольклорных текстов. Нужно отметить, что деятельность Г.Н.Потанина по собиранию фольклорных текстов
служила прежде
всего его
научно- теоретическим интересам, так как происхождение многих эпических сюжетов, рас-прос-траненных в фольклоре европейских народов, Г.Н.Потанин искал на Востоке. Он старался отыскать в Центральной Азии те фольклорные тексты, которые могли бы подтвердить его теоретические суждения. Во второй главе дается краткий обзор истории формирования теории «бродячих сюжетов», объясняющей сходство фольклора у разных народов передвижением, миграцией фольклорных сюжетов из одной страны в другие. Далее подробно говорится о роли Г.Н.Потанина в развитии этой теории. Отмечается, что после распространения теории заимствования в России содержание ее эволюционируется: благодаря исследованиям А.Н.Веселовского, В.Ф.Миллера и Г.Н.Потанина географические рамки миграционной теории расширяются. Если до того времени сюжеты фольклора европейских народов рассматривались как творения арийских народов и их происхождение связывалось с Индией, после исследования трудов российских ученых объектом исследования миграционной
7
onun araşdırmaları öz həmkarlarından iki cəhətə görə fərqlənirdi. Əvvəla o, səthi müqayisələr əsasında deyil, zəngin faktlar və dərin təhlil əsasında bu və ya digər süjetin mənşəyi haqqında fikir söyləyirdi. Digər tərəfdən, Q.N.Potanin süjetlərin Avropaya yalnız Hindistandan deyil, həm də türk və monqol xalqlarından keçdiyini iddia edir və həmin xalqların folklorundan gətirdiyi çoxsaylı nümunələr əsasında öz fikirlərini sübut etməyə çalışırdı. Həmin fikirlərin tədqiqi iqtibas nəzəriyyəsinin tarixinin və onun bu nəzəriyyəyə gətirdiyi yeniliklərin öyrənilməsi baxımından əhəmiyyətlidir. Tədqiqatın aprobasiyası. Dissertasiya işi AMEA
Folklor İnstitutunun Folklor Nəzəriyyəsi şöbəsində hazırlanmışdır. Tədqi-qatın əsas müddəaları müxtəlif elmi məcmuələrdə və konfrans material-la-rın-da öz əksini tapmışdır. Dissertasiyanın quruluşu. Dissertasiya giriş, üç fəsil, nəticə və istifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısından ibarətdir.
I fəsil «Q.N.Potaninin türk xalqları folkloruna dair toplama və nəşr işləri» adlanır. Burada Q.N.Potaninin ekspedisiyalarından, toplama üsullarından danışılır və qeydə aldığı mətnlərin nəşr prinsipləri nəzərdən keçirilir. Birinci fəslin «Q.N.Potaninin ekspedisiyaları» adlı birinci yarımbaşlığında Q.N.Potaninin 1863-1889-cu illərdə müəyyən fasilələrlə gerçəkləşdirdiyi ekspedisiyalardan, bu ekspedisiyalar zamanı olduğu bölgələrdən, qeydə aldığı materiallardan bəhs olunur. 1863-1864-cü illərdə ilk ekspedisiyaya çıxdığı zaman Q.N.Potaninin iyirmi yeddi yaşı var idi. Coğrafiyaşünas alim Karl Struvenin başçılıq etdiyi ekspedisiya heyətinin tərkibində o, qazax çöllərinin şərq hissəsinə, Altayın dağlıq bölgələrinə və Cunqariya Alatausuna səyahət etmişdir. Q.N.Potanin bitki nümunələri toplamaqla yanaşı, həm də köçərilərin həyatı üzərində müşahidələr aparmışdır. Etnoqrafik materialların toplanması ekspedisiyanın proqramına daxil olmasa da, o, bu işin öhdəsindən layiqincə gəlmişdir. Ekspedisiya qurtardıqdan sonra o, K.Struve ilə birlikdə onun nəticələrini əks etdirən hesabat xarakterli «Zaysan gölünə qış səyahəti (1863-1864-cü illərin qışın-da)», «1864-cü ilin yayında Şərqi Tarbaqataya səyahət» gündəliklərini nəşr etdirir. Bu xidmətinə görə Q.N.Potanin 1886-cı ildə Rusiya Coğrafiya Cəmiyyətinin (RCC) təsis etdiyi Konstantin medalına layiq görülmüş və qurumun fəxri üzvü seçilmişdir. Yüklə 261,98 Kb. Dostları ilə paylaş:
|