Azərbaycan döVLƏt pedaqoci universiteti könül Səmədova
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I FƏSIL QƏRBI AZƏRBAYCANIN TÜRK MƏNŞƏLI ETNOTOPONIM MƏNZƏRƏSI 1.1. Onomastik vahidlərin tədqiqinin xalqın
8 Areal etnotoponimlərin tarixi, coğrafi, eləcə də linqvistik aspektdən tədqiqi son dərəcə aktualdır. Bu istiqamətdə olan tədqiqat areal etnotoponimlərin konkret coğrafi məkanda yayılması, onların kəmiyyət xarakteristikaları həmin ərazidə hansı etnosların daha çox məskunlaşması, eləcə də bu məskunlaşmanın tarixi, miqrasiyası barədə müxtəlif səpkili faktları aşkara çıxara bilər. Təbii ki, müasir dövrdə Ermənistan ərazisindəki türk mənşəli etnotoponimlərin tədqiqi daha vacib məsələ olub, təkcə elmi aktuallığı ilə deyil, siyasi əhəmiyyəti baxımından son dərəcə vacibdir. Tədqiqat işinin əsas məqsədi Qərbi Azərbaycan (qədim oğuz yurdu – indiki Ermənistan) ərazisindəki türk mənşəli etnotoponimləri linqvistik aspektdən təhlil etmək və onların areal xüsusiyyətlərini öyrənməkdir. Bu məqsədlə aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulmuşdur: - onimik areal və areal onimlər anlayışlarını dəqiqləş- dirmək; - lokal qrup adları, regionali və geonimlərlə etno- toponimlər arasındakı oxşar və fərqli cəhətləri müəyyən- ləşdirmək; - Ermənistan ərazisindəki türk mənşəli etnonimlərinin ümumi mənzərəsini şərh etmək; - Ermənistan ərazisindəki türk mənşəli areal et- notoponimlərin onomastikonunu tərtib etmək; - Ermənistan ərazisindəki türk mənşəli areal etnoto- ponimlərin areallıq xüsusiyyətlərini və yayılma coğrafiyasını müəyyənləşdirmək; - Ermənistan ərazisindəki türk mənşəli etnotoponim- lərin, fonetik, leksik-semantik, struktur və qrammatik xüsusiyyətlərini araşdırmaq. Tədqiqat işində Qərbi Azərbaycan ərazisindəki etnoto- ponimlərin qeydə alındığı və toplanıb daxil edildiyi əsərlər təşkil edir. Kitabda əsas mənbələr kimi «Ermənistan Azərbaycanının tarixi coğrafiyası», B.Ə.Budaqov, Q.Ə.Qeybullayev. «Ermənis- 9 tanda Azərbaycan mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti», Ə.Ələkbərli «Qədim türk-oğuz yurdu, Ermənistan», Bünyadov Z., Məmmədov H. «Irəvan əyalətinin icmal dəftəri M.H.Baharlının kitablarından» istifadə edilmişdir (20; 24; 30; 21). Işdə türk dillərinə aid yazılı abidələrdəki materiallardan, M.Kaşğarinin və V.Radlovun lüğətlərindən, bir sıra başqa lüğət- lərdən, tədqiqatçıların, o cümlədən Azərbaycan tədqiqatçılarının Ermənistan ərazisindəki onomastik vahidlər haqqında elmi monoqrafiya və məqalələrində qeydə alınan etnotoponimlərə də istinad edilmişdir. Tədqiqat işində müqayisəli, müqayisəli-tarixi metoddan, areal, genetik, deskriptiv, kartoqrafik, struktur, etimoloci və tipoloci təhlil üsullarından istifadə olunmuşdur. Ilk dəfə olaraq Qərbi Azərbaycan ərazisindəki etnotop- nimlər tədqiqat obyekti olmuş, bu ərazinin areal etnotoponimləri araşdırılmışdır. Ermənistan ərazisindəki türk mənşəli etnoto- ponimlərin onomastikonu tərtib edilmiş, etnotoponimlər linqvistik və tarixi aspektdə araşdırılmışdır. Dissertasiyada müxtəlif əsaslı etnotoponimlər ayrı-ayrılıqda təhlil olunmuşdur. Bu da müxtəlif əsasdan olan etnotoponimlərin qruplaşdırılma imkanlarını genişləndirmişdir. Işin elmi yeniliyinin bir cəhəti də ondan ibarətdir ki, dissertasiyanın üçüncü fəslində türk mənşəli etnotoponimlərlə, etnotoponim olmayan toponimlərin struktur, leksik-semantik, fonetik, qrammatik xüsusiyyətləri müqayisəli şəkildə öyrənilmiş və bu qruplar arasındakı oxşar və fərqli cəhətlər üzə çıxarılmışdır. Tədqiqat işində əldə olunmuş bir sıra nəticələr, o cümlə- dən etnotoponimlərin areal xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi məsələsinə yeni aspektdən baxılmışdır. Etnotoponimlərin areal olmasının səbəbləri tarixi-coğrafi aspektdən qiymət- ləndirilmişdir. Işdə indiki Ermənistan ərazisindəki areal etno- toponimlərin başqa areallarda işlənmə səbəbləri nəzərə alınmışdır. 10 Tədqiqat işinin praktik əhəmiyyətini göstərən cəhətlərdən biri Ermənistan ərazisindəkt türk mənşəli etnotoponimlərin tam siyahısının tərtibi ilə bağlıdır. Qədim türk oğuz yurdu – indiki Ermənistan ərazisində türklərin hələ çox-çox qədimdən məskunlaşmasını təsdiq edən faktlar üzə çıxarılmış, tarixi tədqiqatlar üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən onomastik vahidləri ermənilərin dəyişdirməklə həqiqəti saxtalaşdırması diqqət mərkəzinə çəkilmişdir. Dissertasiya işinin praktik əhəmiyyəti ondadır ki, onomastikaya aid dərsliklərin və dərs vəsaitlərinin yazılmasında, ixtisas kurs və seminarlarının aparılmasında, türk mənşəli etnotoponimlərin, toponimlərin izahlı lüğətlərinin hazırlanmasında istifadə edilə bilər. 11 I FƏSIL QƏRBI AZƏRBAYCANIN TÜRK MƏNŞƏLI ETNOTOPONIM MƏNZƏRƏSI 1.1. Onomastik vahidlərin tədqiqinin xalqın məskunlaşma coğrafiyasının təyinində rolu Əsasında duran sözün mənasına, onun nəyi bildirməsinə görə toponimlərin fərqlənən qruplarından biri etnotoponimlərdir. Tayfa, qəbilə adları, bir sözlə etnonimlər əsasında yaranmış toponimlər onamastik sistemdə-etnotoponim adlanır. Azərbaycan toponimik sisteminin ən mürəkkəb və az öyrənilmiş sahələrindən biri etnotoponimlərdir. Xalqımızın qədim tarixi ilə bağlı olan bu onomastik vahidlər barədə hələlik çox az söz deyilmişdir. Azərbaycan toponimləri təbii ki, dilimizin leksikasında mövcud olan müxtəlif söz qrupları əsasında yaranmışdır. Bu- nunla belə coğrafi adların meydana gəlməsi şəxs adları kimi bu və ya digər fərdin iradəsindən asılı olmayıb müəyyən tarixi, ictimai-siyasi hadisələr nəticəsi kimi təzahür etmişdir. Bu adlar müəyyən ərazidə yaşayan əhalinin, kollektivin və ya hakim dairənin təşəbbüsü ilə əmələ gəlmişdir. Minillik tarixə malik olan əyalət, şəhər və kəndlərin adı tarixi inkişaf prosesində müxtəlif səbəblər zəminində həm sürətli, həm də ilk baxışdan nəzərə çarpmayan tədrici dəyişməyə məruz qala bilir. Onomastik vahidlər - toponim, etnonim, etnotoponim, antroponim və i.a. tarixi abidələr, kitabələr kimi dəyərli, qiymətli sərvət sayılır. Belə bir sərvətə münasibət də həmişə düzgün olmalı, onun qorunmasına, saxlanmasına, tədqiqinə köklənməli, onlar tarixin yadigarı kimi mühafizə edilməlidir. Onomastik leksika insanın inkişaf tarixi haqqında informasiya daşıdığına görə təkcə dil mənşəyinə görə mənsub olduğu dilin daşıyıcısı olan xalqın malı sayılmamalı, mahiyyəti Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|