Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti «magistratura məRKƏZİ»
Yüklə 0,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 1. Sahibkarlıq subyektlərinin sayı və effektiv menecment sistemlərinin formalaşdırılması imkanları 2006
- Mənbə: Azər.stat.gös.səh 698-712Azərbaycan rəqəmlərdə 2014 səh.64
78
doğrusu, investisiyaların effektivliyini – yüksək mənfəəti prinsipial olaraq, təkmil, daha doğrusu, innovasiya menecment reallaşdırır. İnnovasiya menecmenti innovasiya proseslərinin, innovasiya fəaliyyətinin, bu fəaliyyətlə məşğul olan təşkilati strukturun və heyətin idarə edilməsinin prinsip, metod və formalarının məcmusudur. İnnovasiya meneceri innovasiya prosesinin müxtəlif fazalarında fəaliyyət göstərir və bu sahədə özünün idarəetmə fəaliyyətini qurur. Müəssisə və təşkilatlar innovasiya fəaliyyəti ilə məşğul olmaq məqsədi ilə aşağıdakı təşkilati strukturları yarada bilər- lər:
1.
Elmi tədqiqat institutları və ya elmi mərkəzlər. 2.
Layihə - konstruktor şöbələri. 3.
Strateji araşdırma mərkəzləri. 4.
Marketinq şöbəsi nəzdində marketinq tədqiqatları bölməsi. 5.
Laboratoriyalar. 6.
Məsləhət (konsaltinq) şöbələri və s. Vençur biznesi ilə məşğul olan firmalar yeni məhsulların layihələşdirilməsini, tədqiqini və istehsalını, ixtiraçılıq və elmi axtarışla bağlı fəaliyyəti həyata keçirirlər. Mahiyyətinə və məzmununa görə vençur biznesi riskli biznesdir. (Vençur sözü ingilis dilindən “venture” sözündəndir. Mənası “risk”, “cəsarətli addım” deməkdir. Yəni vençur müəssisələrinin həyata keçirdikləri kapital qoyuluşları olduqca riskli bir işdir. Çünki istehlakçılar yeni layihələri, məhsulları necə qəbul edəcək, yeniliklərin nəticəsi necə olacaq bunu qabaqcadan proqnozlaşdırmaq çox çətindir. Ona görə də, vençur kapitalı riskli kapital hesab olunur. Vençur firmaları böyük firmaların struktur vahidi kimi törəmə müəssisələri formasında da fəaliyyət göstərirlər. Vençur firmasının təşkil edilməsi və yaradılması üçün lazım olan şərtlər aşağıdakılar hesab olunur: 1) Maliyyələşmə mənbəyi − risk kapitalı. 2) Vençur firmasının gəlir gətirə bilmək potensialı.
79
3) İnnovasiya ideyalarının mövcudluğu. 4) Firmanın məhsuluna bazar tələbatının yaranması. İnnovasiya firmalarına və qurumlarına rəhbərlik mühəndislər və menecerlər tərəfindən həyata keçirilir. Funksional yanaşma üsulundan istifadə edərək ayrı-ayrı ölkələrin MİS-lərinin tədqiq olunması və onların Azərbaycanın sosial-mədəni və iqtisadi mühitinə uyğunlaşdırılması xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi yolu ilə Respublikamızın milli innovasiya sisteminin aşağıdakı səkkiz funksiyasının formalaşdırılmasının vacib olduğunu müəyyənləşdə bilərik: - innovasiya siyasətinin formalaşdırılması; - innovasiyalar üçün tənzimləyici mühitin yaradılması; - perspektivli elmi istiqamətlərin müəyyənləşdirilməsi və prioritetli innovasiya proseslərinin seçilməsi; - resursların formalaşdırılması və bölüşdürülməsi; - innovasiya istiqamətli ETTKİ-lərin yaradılması və həyata keçirilməsi; - innovasiya fəaliyyətinin inkişaf etdirilməsi tələblərinə cavab verən insan kapitalının formalaşdırılması və zəruri olan material aktivlərinin yaradılması; - innovasiyaların yaradılması və istifadəsi üçün stimulların yaradılması; - yüksək texnologiyalara əsaslanan yeni istehsal və xidmət sahələrinin inkişafının maliyyə cəhətdən dəstəklənməsi. İnnovasiya menecmentinin təhlili bir sıra mühüm məqamları - vençur maliyyələşdirmə sxeminin effektivliyini, innovasiya risklərinin idarəedilməsini və.s.-i aydınlaşdırmağa , o cümlədən elmi-tədqiqatın proqram-məqsədli təşkilinin mikro səviyyədə təkmılləşdirilməsi məsələsinin aydınlaşmasına imkan yaratdı və
80
qeyd olunmalıdır ki, bütövlükdə innovasiya proseslərinin effektivliyi həm də korporativ idarəetmə standartlarının keyfiyyətindən asılıdır. Ümumiyyətlə, müasir idarəetmə praktikası və nəzəriyyəsi bu sualı cavablandırıb və artıq məlumdur ki, “korporativ idarəetmə hər bir kompaniya – böyük və kiçik, özəl və ictimai kompaniyalar üçün ən mühüm məsələdir” ( журнал обзор економичсского Европы 2003). Bu baxımdan müasir idarəetmədə yüksək korparativ standartların tətbiqi vacibdir və məhz bu idarəetmənin mövcudluğu xarici investisiya mənbələrinə - səhm, istiqraz buraxılışı hesabına vəsaitlər cəlbinə imkan yaradır. Nəzərə almaq gərəkdir ki, ötən əsrin 50-ci illərində tətqiqatlarla sübut olunub ki, xarici maliyyələşmə mənbələrindən üstün istifadə bütövlükdə səmərəlidir. Keyfiyyətli korporativ idarəetmə sisteminin formalaşması əlbəttə ki, təkcə sahibkarlığın idarəetmədən ayrılması ilə şərtlənmir. Bir çox hallarda sahibkarlığın inzibati-təşkilati forması da bu cəhətə ciddi təsir göstərir. Azərbaycan mühitində bu baxımdan əsas məsələ korporativ formanın zəif inkişafında deyil. Əsas məsələnin mahiyyəti bir qədər fərqlidir. Öncə qeyd etdiymiz kimi ölkədə yaradılan əlverişli investisiya və sahibkarlıq mühiti son illərdə sahibkarlıq subyektlərinin sayının sürətli artımını şərtləndirib. Belə ki, 2001-ci ildə dövlət registirində qeydə alınmış müəssisələrin sayı 55799 idi. 2006-cı ildə bu göstərici 70287 – yə, 2011-ci ilin əvvəlinə isə 93416-ya bərabərləşdirilmişdi (2,.698-699 cəd.25.1) . Bu dövrdə kiçik müəssisələrin sayı 44738-dən 77225-ə qədər artmışdı. Deməli, bu dövrdə böyük müəssisələr cəmi 5min, kiçik müəssisələrsə 32487 say artıb. Əlbəttə ki, kiçik müəssisələrdə keyfiyyətli korporativ idarəetmə tətbiqi bir sıra amillərə görə mümkün olmur. Ancaq keyfiyyətli korporativ idarəetmə sistemlərinin formalaşması baxımından kiçik müəssisələrin sürətli artımı ciddi bir maneə deyil.
81
Başqa bir cəhət – hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıqla məşğul olan subyektlərin sayının sürətli artımı şübhəsiz ki, keyfiyyətli idarəetmə sistemlərinin formalaşmasına şərait yaratmır. Belə bir sürətli artım aşağıdakı cədvəldən aşkar görünür.
1.Böyük müəssisələr 11061 16067
5006 Vardır
2.Kiçik müəssisələr 44738
62899 18161
Əsasən mümkündür 3.Hüquqi şəsx
yaratmadan fəaliyyət
209170
432141
222971
Əsasən mümkün deyil Mənbə: Azər.stat.gös.səh 698-712Azərbaycan rəqəmlərdə 2014 səh.64 Aydındır ki, 432141 fərdi sahibkarlıq subyektinin böyük əksəriyyətində, yaxud mütləq əksəriyyətində nə maliyyə planlaşdırılması, nə investisiya layihələrinin qiymətləndirilməsi, nə SWOT, nə də STEP təhlil və s. idarəetmə metodlarından istifadə olunmur. Bu baxımdan biznesin inzibati-təşkilati strukturunun təkmilləşdirilməsinə, daha doğrusu, fərdi sahibkarlıq subyektlərinin tədricən hüquqi şəxs formasında fəaliyyətə çevrilən müəssisələrə çevrilməsinə stimul yaradan tədbirlərin reallaşdırılmasına ehtiyac vardır. Sadələşdirilmiş vergi sisteminin təkmilləşdirilməsi, biznesin təşkilati formaları ilə bağlı mülki məcəllədə lazimi düzəlişlərin edilməsi – daha doğrusu, biznesin yalnız hüquqi şəxs formasında təşkilinin nəzərdə tutulması kimi tədbirlər effektiv idarəetmə sisteminin hər bir sahibkarlıq subyektində təşəkkülünə əsas yarada bilər.
82
Korporativ idarəetmənin təşəkkülü və bu idarəetmənin keyfiyyətinin artımı- - baxımdan mühüm məsələlərdən biri də menecmentdə ən müasir idarəetmə metodlarından istifadədir. Bu baxımdan inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsinə istinad vacibdir. Bəllidir ki, bir sıra Qərb ölkələrində korporativ menecmentin bəzi daxili funksiyalarının – Loqistika, daxili audit, satış sifarişlərinin emalı, bir çox mühasibat işləri xarici tərəfdaşlara – ixtisaslaşmış firmalara həvalə olunur. Yeni informasiya texnalogiyalarının imkanlarından istifadə ilə yaranan bu yeniliklər – Ümumi Xidmətlər Mərkəzi, autsorsiq, beçmerkinq və s. əsas əhəmiyyəti bundadır ki, bu metodlar idarəetmə xərclərini əhəmiyyətli dərəcədə azaltmağa imkan yaradır. Belə ki, daxili audit, Loqistika və s. bəzi işlərin firma daxilindən istifadəsindən imtina – yəni, çoxsaylı əlavə kadr heyəti saxlamaq və digər xərclərdən imtina edib, bu işləri xarici tərəfdaşa – ixtisaslaşmış Ümumi Xidmətlər Mərkəzinə həvalə edəndə, müvafiq xərclərin 30% azaldılması mümkün olur (Моргарет мей. Трансформации функции финансов. М.2005 ст.53). Ümumiyyətlə, ÜXM, autsorsinq, beçmarkinqdən istifadə koporasiyaların müvafiq işlərə sərf etdiyi şərclər diapazonunu 0,6-6,95% -dən 0,5- 4,79% -ə qədər azaldıb (Мир.мей.ст.65). Bu metodlardan, yaxud dövriyyə kapitalının idarə edilməsində istifadə olunan “just –on – time” metodundan istifadə şübhəsiz ki, vəsaitlərin daha effektiv istifadəsində ardıcıl olaraq, mənfəətin yüksəlməsi və investisiya mühitinin daha da yaxşılaşmasına əsas yaradır. 1994-2000 –ci illər ərzində Böyük Britaniyada təkcə autsorsinq əməliyyatlarının həcminin 3 dəfə artımı məhz belə metodların istifadəsinin effektivliyini təsdiqləyir. Bu öncül təcrübələrin Azərbaycan müəssisələri tərəfindən yaxın perespektivdə istifadəsi prinsipcə mümkündür və ölkədə informasiya texnalogiyaları sferasının sürətli inkişafı bu baxımdan ən ciddi hesab edilə bilən maneəni – texniki imkansızlığı aradan qaldırıb. Koporativ idarəetmənin keyfiyyətinin yüksəldilməsinin milli innovasiya sisteminin formalaşmasına təsiri ümumiyyətlə aydınlaşdı və müvafiq təkmilləşdirmə
83
istiqamətləri müəyyənləşdi. Aparılan təhlilləri yekunlaşdırmaq, ümumiləşdirmək və bir sıra nəticələri müəyyənləşdirmək olar.
84
Aparılan təhlillər bizə aşaqıdakı nəticələri çıxarmağa imkan yaradır: -Dinamik iqtisadi artım innovasiya proseslərinin dinamizmi ilə müəyyənləşir və hər bir əsrdə iqtisadi tsiklin nəticələrini yeni məhsulların, yeni texnologiyaların, yeni idarətmə usullarının və.s.-in şərtləndirməsi də bu cəhəti təsdiqləyir -Innovasiya fəaliyyətinin effektivliyi ayrı – ayrı innovasiya yönümlü tədbirlərin, makro və mikro səviyyədə hazırlanan innovasiya siyasətinin, müxtəlif innovasiya inkişafı proqramlarının, o cümlədən ümümölkə, regional, sahə və.s. proqramların uzlaşdırılmasını, bir – birini tamamlanmasını tələb edir.Belə uzlaşdırılmış fəaliyyətin təminatı isə əhatəli dövlət innovasiya siyasətinin formalaşdırılması çərçivəsində mümkündür; - Dövlət innovasiya siyasəti təkcə elmi-texniki tərəqqinin iqtisadi rolunun öyrənilməsi və bu əsasda tədbirlərin hazırlanması hüdudlarına sığmır, iqtisadiyyatın institusional elementlərinin yeni texnologiyalarla birgə müasir proseslər və məhsulların hazırlanma və tətbiq edilməsində - inkişafın təmin edilməsində mühüm rol oynadığını nəzərə alır və konkret sosial - iqtisadi şəraitə uyğun olan yeni innovasiya inkişafı vektorlarını formalaşdırır; - Dövlət innovasiya siyasətinin əsas xəttini hər bir tarixi mərhələdə ölkə elmi - tədqiqat sektorunun özünün inkişafını təmin etməkdən ibarət olmalıdır.Bu baximdan qeyd edilməlidir ki, elmi - tədqiqat sferasındakı inkişaf meyllərinə baxmayaraq, hələlik ölkə elmi - tədqiqat sektoru respublikanın innovasiya inkişafını təmin etmək baxımından tam qənaətbəxş səviyyədə deyil və bu vəziyyəti maliyyə çatışmazlığı, elm - istehsal qarşılıqlı əlaqələrinin zəifliyi, elmi-tədqiqat sferasının idarəedilməsinin tam təkmil olmaması - o cümlədən elmi-tədqiqat sferasının fəaliyyətinin təşkilində proqram - məqsədli metoddan zəif istifadə şərtləndirib; 85
- İnnovasiya inkişafının strateji və uzunmüddətli perspektivlərini nəzərə alaraq dövlət innovasiya siyasəti ölkəmizdə elmi-texniki potensialı ilə elmi və texniki nailiyyətlərin maliyyələşdirilməsi və kommersiyalaşdırılması həcmi arasındakı uyğunsuzluğun aradan qaldırılması - iqtisadi inkişafa müsbət təsir edə bilən istiqamətə yönəlməlidir. Bu mənada Azərbaycan Respublikasında vergilər, amortizasiya, gömrük və s. sistemlərində güzəştlər vasitəsilə innovasiya fəaliyyətinin stimullaşdırılmasına zəruri ehtiyac duyulur. - Dövlət innovasiya siyasəti formalaşdırılarkən inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsinin mühüm bir istiqaməti - milli texnoparkların, sənaye parklarının, regional innovasiya mərkəzlərinin yaradılması yolu ilə ölkə iqtisadiyyatının innovasiya inkişafının dinamizminin təmin edilməsi nəzərə alinmalıdır; - Ölkə iqtisadiyyatında elmi-tədqiqat sektorunun inkişafını təmin etmək üçün dövlət büdcəsindən elmə və elmi-tədqiqat və işləmələrə ayrılan vəsaitlərin həcminin artırılması yeni ideyaların, məhsulların, texnologiyaların işlənib hazırlanmasını və real sektora tətbiqini genişləndirmiş olar; - İEÖ-in təcrübəsindən istifadə etməklə, onlarla elmi-texniki sahədə əməkdaşlıq, yeni bilik və texnologiyaların mübadiləsi, lisenziyaların alqı-satqısı, xarici ölkələrdə kadr hazırlığının təşkili dövlət innovasiya siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri olmalıdır və belə bir istiqamət üzrə fəaliyyət ölkəmizin elmi və texnoloji inkişafında əhəmiyyətli rol oynaya bilər; - Elmtutumlu sahələrin inkişaf etdirilməsi, nanotexnologiya, biotexnologiya, mikroeloktronika, informasiya-kommunikasiya texnologiyaları, gen mühəndisliyi və s. sahələrdə texnoloji inkişafın beynəlxalq təcrübəsinin öyrənilməsi və tətbiqi, bu sahələr üzrə kadrların hazırlanması ölkəmizdə prespektivdə həmin sahələrin inkişafına imkan yaradar;
86
- Dövlət innovasiya siyasəti həm də fundamental və tətbiqi tədqiqatları həyata keçirən və elmtutumlu məhsulların istehsalını reallaşdıran iri korporasiyaların, elmi mərkəzlərin, vençur fondların və innovasiya fəaliyyətini stimullaşdıran xüsusi fondların yaradılması, yeni məhsulların mənimsənilməsi üzrə xüsusi sahə labaratoriyalarının yaradılmasına istiqamətlənməlidir ; - İnnovasiya proseslərinin dinamizmi yüksək keyfiyyətli korporativ idarəetmə standartlarının tətbiqini tələb edir və dövlət innovasiya siyasəti belə bir idarəetmə sisteminin tətbiqinə pozitiv təsit göstərməli - Azərbaycan Respublikasında biznesin təşkilati – hüquqi təşkilinin təkmilləşdirilməsini, yəni fiziki şəxs kimi sahibkarlıqla məşğul olan təsərrüfat subyektlərinin əksəriyyətinin tədricən hüquqi şəxsə çevrilməsini şərtləndirməlidir. 87
1)
2)
A.B.Abbasov “Biznesin təşkili və idarə edilməsi”, Bakı-2001 3)
T.Ə.Quliyev «Menecmentin (idarəetmənin) əsasları», Bakı-2001 4)
M.Atakişiyev, Q.Süleymanov «Innovasiya menecmenti», Bakı-2004 5)
T.Г.Eвдokимoвa,Г.A.Maxoвиkoвa,N.F.Eфимова:«Иннoвaциoнни менеджмeнт», Sankt-Peterburq – 2005 6)
Ленчук Е.Б. Инновационный фактор в экономическом развитии постсоциалистических стран. М., ОМЭПИ ИЭ РАН, 2006. 7)
8)
Гончаренко Л.П.:Инновационная политика: Учебник/М.:КНОРУС,2009 9)
Управление инновационными проектами: учеб. пособие/под ред.проф. В.Л.Попова. М.: ИНФРА-М, 2007. 10)
Balabanov İ.L:İnnovasiya menecmenti. 2001. 11)
12)
Зиновкина М.М., Андреев
С.П., Гареев
Р.Т. Решение
творческихуправленческих с применением ТРИЗ в инновационном менеджменте.Инновационное технические системы. М.: МГИУ, 2004. 13)
14)
Очковская М.С. Формирование инновационной инфраструктурыв России (статья). // Финансовые проблемы РФ и пути их решения:теория и практика: Труды 6-й МНПК. – СПб.: Изд-во Политехн. ун-та, 2005. 15)
иинновационного развития различных стран научно-техническийжурнал «Известия Академии инженерных наук. Т 11. Москва-Н.Новгород, 2005. 16)
qəzeti, 26 iyun 2009-cu il 17)
M.Məmmədov: Əməliyyatlar menecmenti. Bakı 18)
Fəsil 88
19) İ.Əliyev: Milli Elmlər Akademiyasının 60 illiyinə həsr olunmuş təntənəli yığıncaqda çıxışı , 15 dekabr 2005-ci il 20)
“Azərbaycan” qəzeti- 03.11. 2009 21)
22)
“Бакинский рабочий”, 16.03 2012 г. 23)
Vəliyev D.Ə.: Azərbaycanın qlobal iqtisadiyyata inteqrasiyası. Bakı-2008, 428 s. 24)
“Azərbaycan müəllimi” jurnalı, 18.06.2010. 25)
рода-человек: устойчивое развитие. - М., 2000.- 465 c. 26)
“AZƏRBAYCAN - 2020: GƏLƏCƏYƏ BAXIŞ” İNKİŞAF KONSEPSİYASI. 2012
89
Yüklə 0,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|