Azərbaycan demokratik respublikasi

41 

 

ordusunun tam qələbəsi ilə bitmişdir. Cəbhələrdə göstərdiyi sərkərdəlik məharətinə 

görə  1915-ci  ilin  martın  22-də  Səmədbəy  Mehmandarova  artilleriya  üzrə  tam 

general rütbəsi verilmişdir.  

 

 

 

 

 

 

1917-ci il fevral – burjua inqilabı baş verərkən S.Mehmandarov Qafqazda 

idi. Həmin ilin aprel ayında o, tutduğu vəzifəsini həmişəlik tərk etmişdir. Beləliklə 

S.Mehmandarovun  birinci  dünya  müharibəsində  iştirakı  və  rus  ordusunda  hərbi 

xidməti  başa  çatmışdır.  Artıq  bu  zaman  o,  Rusiyanın  ―Stanislav‖,  ―Vladimir‖, 

―Anna‖,  ―Georgi‖  ordenlərinin  bütün  dərəcələrinə  layiq  görülmüşdür.  Ona 

həmçinin İngiltərə. Fransa, Rumıniya və İranın ordenləri verilmişdir.    

 

İstefaya  çıxdıqdan  sonra  Mehmandarov  Vladiqafqaz  şəhərində  öz  sakit 

malikanəsində  yaşamışdır. Uzun ayrılıqdan sonra qohum  və dostları ilə görüşmək 

üçün 1918-ci ilin sentyabrında Bakıya gəlmişdir. Oktyabrın 1-dən S.Mehmandarov 

hərbi nazirlikdə işləməyə başlamış, dekabrın 15-də isə  nazir vəzifəsini tutmuşdur. 

Onun müavini görkəmli topçu və  sərkərdə Əliağa Şıxlinski idi. Nazirliyin quruca 

adı  var  idi.  Onu  təşkil  etmək  və  qurmaq  kimi  çətin  vəzifə  S.  Mehmandarovun 

üzərinə  düşmüşdür.  Bütün  çətinliklərə  baxmayaraq  S.Mehmandarovun  böyük 

əməyi  nəticəsində  qırx  minlik  nizami  Azərbaycan  ordusu  yaradılmışdır.  Bunun 

otuz  mini  piyada  on  mini  isə  süvari  qoşun  hissələrindən  ibarət  idi.  Azərbaycan 

ordusunun  döyüş  taktikasına  rəhbərlik  etmək  üçün  hərbi  qərargah  təşkil 

olunmuşdur. Litva tatarlarından olan general -  leytenant K. Sulkeviç (1865 - 1920) 

hərbi qərargahın rəisi təyin edilmişdir. Birinci dünya  müharibəsinin qurtarması ilə 

əlaqədar  olaraq  rus  ordusundan  Vətənə  dönmüş  on  beş  minə  yaxın  azərbaycanlı 

general  S.Mehmandarovun  ətrafına  toplaşmlş,  beləliklə  döyüşkən  Azərbaycan 

generaliteti yaranmışdır. Ordu üçün zabit kadrları hazırlamaq üçün 1918-ci ilin iyul 

ayında  Gəncədə  açılmış  praporşik  məktəbi  1919-cu  ilin  əvvəllərində  Bakıya 

köçürülmüş,  onun  əsasında  Azərbaycan  hərbi  məktəbi  təşkil  olunmuşdur.  Bakıda 

istehkamçı  və  hərbi  feldşer  məktəbləri  də  açılmışdır.  Gəncədə  hərbiləşdirilmiş 

dəmiryolu  məktəbi  fəaliyyətə  başlamışdır.  1920-ci  ilin  yanvarında  bu  məktəblərə 

müdavim  hazırlayan  xüsusi  hərbi  təmayüllü  kadet  korpusu  təşkil  olunmuşdur. 

Böyük bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyov (1885- 1948) ordu üçün milli Azərbaycan 

marşını bəstələmiş, orden və medallar üçün müsabiqə elan olunmuşdur.  

 

Azərbaycanda  Sovet  hakimiyyəti  qurulduqdan  sonra  görkəmli  dövlət 

xadimi  N.Nərimanovun  V.İ.Leninə  yazdığı  məktubunda  S.Mehmandarovun  və 

Ə.Şıxlinskinin  hərbi  qərargahda  işləmək  üçün  Moskvaya  göndərildiyi  qetd 

olunmuşdur.  1921-ci  ilin  payızında  Bakıya  qayıdan  Səmədbəy  Azərbaycan  SSR 

hərbi  –  dəniz  komissarlığında  məsləhətçi  vəzifəsində  işləmişdir.  1924-cü  ildən 

www.onlinekurs.az     Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, 

Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları

---

42 

 

1927-ci ilin axırına qədər o, Azərbaycan hərbi məktəbində və Zaqafqaziya hərbi – 

piyada məktəbində dərs demişdir. Onun yetirməsi olan bir çox azərbaycanlı hərbçi 

sonralar Sovet Ordusu sıralarında general rütbəsinə qədər yüksəlmişlər. General S. 

Mehmandarov  həmçinin  Bakı  zabitlər  evi  nəzdində  1924-cü  ildən  fəaliyyət 

göstərən ―hərbi – elmi cəmiyyətin‖ sədri olmuşdur.    

 

 

 

Yaşının  ötməsi  və  səhhətinin  pisləşməsi  ilə  əlaqədar  S.Mehmandarov 

1928-ci  ildə  Sovet  Ordusu  sıralarından  istefaya  buraxılmışdır.  Görkəmli  sərkərdə 

1931-ci ilin fevralında Bakıda vəfat etmişdir.     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mövsüm Əliyev.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

www.onlinekurs.az     Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, 

Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları

---

43 

 

 

CEYHUN HACIBƏYLĠ 

Odlar yurdu. № 20, oktyabr, 1988.  

Çoxşaxəli  fəaliyyəti  ilə  təkcə  Azərbaycanda  deyil,  Qərbi  Avropada  da 

yaxşı tanınan görkəmli ədib, siyasi və ictimai xadim Ceyhunbəy Əbulhüseyn oğlu 

Hacıbəyli  1891-ci  il  fevralın  2-də  Şuşa  şəhərində  anadan  olmuşdur.  O,  ibtidai 

təhsilini məşhur jurnalist və incəsənət xadimi Haşımbəy Vəzirovun (1866 - 1926) 

müdir olduğu məktəbdə, orta təhsilini isə Bakıda almışdır.    

 

 

1907-ci  ilin  axırları...  Bakının  ―İslamiyyə‖  mehmanxanasının  31-ci 

otağına  girən  hər  kəs  burada  islam  şərqinin  birinci  operası  olan  ―Leyli  və 

Məcnun‖un  ilk  tamaşasının  necə  hazırlandığını  görə  bilərdi.  Əsərin  müəllifləri, 

gələcəyin  böyük  bəstəkarı  Üzeyir  Hacıbəyov  və  onun  kiçik  qardaşı  Ceyhun  son 

məşqlərə  rəhbərlik  edirlər.  1908-ci  il  yanvarın  12-də  H.Z.Tağıyev  teatrında 

operanın  ilk  tamaşası  oldu.  Beləliklə,  bu  əsərlə  Azərbaycan  opera  sənətinin  əsası 

qoyuldu. Tamaşada Ceyhunbəy özü də iştirak edir. İbn – Səlam rolunu oynayırdı. 

İlk tamaşa haqqında o dövrün mətbuatında çoxlu müsbət rəy dərc olunmuşdur. Bu 

rəylərdə Ceyhunbəyin öz rolunun öhdəsindən məharətlə gəldiyi qeyd edilirdi.  

 

Gənc  Ceyhunbəy  musiqinin  incəliklərinə  dərindən  bələd  olsa  da  sonralar 

bəstəkarlıqla  məşğul  olmamış,  bu  sənətin  dalınca  getməmişdir.  1908-ci  ildə  o, 

Üzeyirbəylə  birlikdə  Əlibəy  Hüseynzadənin  (1864-1914)  müdir  olduğu  ―Səadət‖ 

məktəbində müəllim işləmişdir. Sonra Ceyhunbəy milyonçu Murtuza Muxtarovun 

vəsaiti  ilə  (1855-  1920)  Peterburq  Universüitetinin  hüquq  fakultəsinə  daxil 

olmuşdur.  Bir  il  orada  oxuduqdan  sonra  1909-cu  ilin  yayında  Fransanın  paytaxtı 

Parisə  gedərək,  təhsilini  Sorbonna  Universitetində  və  siyasi  biliklər  məktəbində 

davam etdirir.  Ceyhunbəy Hacıbəylinin  həmin illərdə Parisdən göndərdiyi bir çox 

məqaləsi Bakıda rus dilində çıxan qəzetlərdə çap olunmuşdur. Bunlardan 1909-cu 

ildə  ―Baky‖  qəzetində  dərc  olunmuş  ―Müsəlmanlar  və  incəsənət‖  (2.X.1909) 

məqaləsi o dövr üçün aktual məsələlərə toxunurdu.    

 

 

 

Ceyhunbəy  Hacıbəyli  ―Leyli  və  Məcnun‖  operasının  yaranması  və  ilk 

tamaşası haqqında Fransa mətbuatında çıxış etmiş, Qərbi Avropa xalqlarına həmin 

opera  barədə  geniş  məlumat  vermişdir.  (―Revyu  de  Monde  muzulman‖  jurnalı, 

aprel 1910). Onun müsəlmanların həyat tərzinə aid ―Kaspi‖ qəzetində çap olunmuş 

məqalələri  oxucularda  böyük  maraq  doğururdu.  Müəllif  ―Azərbaycanın  gülləri‖ 

www.onlinekurs.az     Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, 

Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları

---