Az rbaycan özü q d r b di

_____________________Milli Kitabxana_______________________

20

Milli dövl t quruculu u trafımızda c r yan ed n hadis   v  prosesl r  yeni 

n z rl  baxma a v  onları keyfiyy tc  ba qa s viyy d   d y rl ndirm y

rait

yaratdı. ctimai  üurun yenil m sin  v  müasir t f kkür t rzinin formala masına 

güclü t sir göst r n milli dövl timiz bu gün h m ölk  daxilind , h m d  onun 

hüdudlarından k nardakı milyonlarla az rbaycanlını birl dir n ümummilli 

ideyaya v  vacib h yati faktora çevrilmi dir.

Dünya tarixi  n q dim dövrl rd n b ri dövl tçiliyin müxt lif formalarının

ahididir. Üçüncü minilliyin ilk ça larında keçmi i ara dırark n asanlıqla ba a

dü m k olar ki, tarix totalitar keçmi i yeni n slin s m r l dirici potensialı il  tez-

tez v z edir. Bu potensial c miyy tin h yatında daxil edilir, köhn  stereotipl ri

v   h yatın ad t halını almı  normalarını d yi dirir, c miyy tin inki afını

z nginl dirir v   t kmill dirir, mü yy n çerçiv l ri qurur v  yeni sosiumun 

yaranmasına t kan verir. Tarixi t crüb  sübut edir: milli dövl tçilik yalnız el  bir 

c miyy td  sabit v  möhk m ola bil r ki, orada icmanı milli dövl t quruculu u

s viyy sin  qaldıraraq bu icmanı mill t , onun nailiyy tl rini is  tarixi q l b l r

çevirm y  qadir güclü v  istedadlı lider olsun. 

T bii ki, h r bir qurulu  dövl tçilik formalarına öz düz li l rini ver r k

idar etm nin prioritetl rini v  tipl rini d yi dirmi dir. Quldarlıq qurulu u

dövründ  yol veril nl r, b lk  d  z ruri olanlar feodalizm dövründ  aktuallı ı çox 

tezlikl  itirmi dir, Avropada maarifçilik v  reformasiya dövrü f rdin azadlıq v

hüquqlarının yeni t rzd  ba a du ülm sin   v  tamamil  yeni t rzd   d rk 

olunmasına yol açmı dır. Bu gün qloballa ma dünya prosesl rinin ümumi 

nizamına, iqtisadiyyata, siyas t   v  sosialm d ni m kana yeni düz li l r edir. 

Politoloqların dövl tin funksiyaları adlandırdıqları metaforaların b z n

d yi m sin , dövl tçiliyin formalarının, xarakterinin, keyfiyy t v   m nasının

zaman-zaman t kmill m sin  baxmayaraq, bir m s l

ksizdir: ist nil n

dövl tçiliyin  sasını onun milli m nafeyi v  idealı, birbirini tamamlayan v

mill tin, dövl tin inki af v   t r qqisini  vv lc d n mü yy nl dir n iki amil 

t kil edir. 

Qloballa ma dövründ  dövl tin forma v  prioritetl ri, m nafe v  idealları

t dric n d yi ir. ndi dövl tin sas m nafe v  idealları, vv ll r oldu u kimi, istila 

v  zülm  deyil, xilas v  b rpaya yön ldilmi dir. N z riyy  praktika il  çul a ır v

biz vahid dünya nizamının  Yer kür sind

---

_____________________Milli Kitabxana_______________________

21

birliyin, t hlük sizliy  v  sabitliy  t minatın harın  oniyasını t min etm y  qadir 

olan nizamın yaranmasının ahidi oluruq. 

XXI

srin milli dövl tçiliyind n danı ark n d rk etm k lazımdır ki, bu, 

qar ılıqlı sur td  birbiri il  ba lı olan bir neç  amilin  milli m nafenin, insan 

hüquqlarının v  ümumb

ri humanist d y rl rin t c ssümüdür.  ndi bütün bunlar 

milli dövl tçiliyin vahid, konkret seqmentini, özü d   v t nda  hüquqları v

azadlıqlarına xeyli d r c d  yön ldilmi  seqmenti t kil edir. H l  XX  srin 40-cı

ill rind  qloballa manın g l c k ideoloqları fıziki, iqtisadi v   m d ni s rh dl r

tanımayan ideal açıq c miyy t arzusımda idil r. Hazırda bu arzunun t c ssümü 

Yer kür sinin  ks r hiss sinin ümumdünya inteqrasiyası prosesl rind     f rdin 

sosial simasını v  dünya nizamının geostrategiyasını d yi n prosesl rd  öz  ksini

tapır. st r qloballa ma, ist rs  d  milli dövl tçilik obyektiv prosesl r olaraq çox 

vaxt bir-biri il  ziddiyy t  girir. Bu ziddiyy tl rin h lli üçün dövl td n elmi 

sur td   i l nib hazırlanmı  strategiyanın v  yoxlanılmı  siyasi texnologiyaların

t tbiq olunması t l b edilir. 

Bu gün d qiq mü yy nl dirilmi  dövl t s rh dl ri ç rçiv sind  milli 

dövl tçilik inki afın sas atributu sayılmır. Tam monoetnik v   m d ni c h td n

yekcins c miyy t yaratmaq utopiyadır. Etnomill tçilik ideyası, y ni  raziy   v

dövl tçiliy  mü yy n etnik qrupun sahiblik etm li olması bar d ki t s vvür d

v t nda   c miyy ti yaratma a köm k etmir,  ksin , münaqi l r tör dir. Milli 

dövl tçilik müst qil daxili v  xarici siyas t aparınaq üçün t kc  aqremanın olması

da dem k deyildir. Milli dövl tçilik vahid m qs d u runda  dövl ti

möhk ml ndirm k, iqtisadiyyatı modernl dirm k v   g l c k n sill r üçün daha 

mük mm l

rait yaratmaq namin  bütün mill tin, bütün c miyy tin birliyinin 

r mzidir. Az rbaycanın n yeni tarixini  sas götürs k, habel  dövl t quruculu u

sah sind  dünya t crüb sini n z r  alsaq, inamla t sdiq ed  bil rik ki, 

Az rbaycanda milli dövl tçiliyin bünövr si 1993-cil ild , yeni siyasi elitanın

s m r l dirici potensialı vv lki elitanın dövl tin mahiyy ti v  dünya birliyind

yeri bar d ki anarxist t s vvürl rini d yi dirdiyi dövrd  qoyulmu dur. Biz burada 

milli dövl tçilik anlayı ını v  onun atributlarını h rt r fli ara dırma ı qar ımıza

m qs d qoymuruq. Bu, ayrıca v  olduqca çox ax li i dir. Lakin t qdim edil n

m qal nin mövzusu milli dövl tçiliyin el

sasları il  sıx çul asır ki, bu  saslar

m hz dövl tin formala masında

---

_____________________Milli Kitabxana_______________________

22

 v   t

kkülünd , onun ardıcıl, sabit inki afında v   t r qqisind  mühüm rol 

oynayır. XXI  srd  Az rbaycanın milli dövl tçiliyi el  bir insanın h yat

f aliyy tinin b hr sidir ki, onun amalları az rbaycançılıq ideyasının z f r çaldı ı,

f rdin hüquq v  azadlıqlarının t min edildiyi, iqtisadiyyatın ardıcıl sur td

yüks ldiyi v  ictimai inki afa nail olundu u m kan qurulmasına yön lmi dir.

Ya adı ımız dünyanın bütün qabaqcıl demokratik ölk l rind  dövl tin

qanunlarına v   c miyyetin normalarına uy un f aliyy t göst r n müxalif t

partiyalarının mövcudlu u normal hal kimi q bul edilir. Sivil dövl tl rd   v

c miyy tl rd  müxalif t hakim elitadan f rqli ideyalar, proqramlar v  layih l r

ir li sürür, hakimiyy tin siyas tini sa lam mövqed n v

saslandırılmı  d lill rl

t nqid edir, ölk  v  dövl t qar ısında duran probleml rin h llin  köm k göst rir. 

Müxalif t h m d  sistemin dayamqlı ı, konstitusiya qurulu unun mühafız si, 

siyasi prosesl rin demokratik prinsipl r  uy un

kild  getm si üçün 

hakimiyy tl  birlikd  m suliyy t da ıyır. 

Artıq müxalif tçi partiya v   h r katlar müasir Az rbaycanın siyasi sisteminin 

bir hiss sin  çevrilmi l r. Bu, günün reallı ıdır. ndi c miyy t h yatınıın bütün 

t r fl rini  hat  ed n d yi iklikl r siyasi sah d   b lk   d  daha aydın v  açıq

kild   n z r  çarpır. Siyasi h yat siyasi prosesl rin r ngar ngliyi v  dinamikası

il  f rql n n yeni m zmunla dol unla ır. 

Normal, konstruktiv müxalif tin mövcudlu u müasir c miyy t üçün müsb t

faktordur. Çünki bel  müxalif t vaxtı çatmı  mühüm probleml ri a kara

çıxarına a, ictimaiyy tin diqq tini ona yön ltm y , effektiv q rarlar 

hazırlanmasına v   q buluna köm k göst rir. 

lb tt , müst qilliyinin ikinci 

onilliyini ya ayan v  keçid dövrünün labüd ç tinlikl ri, üst lik, xarici t cavüzl

üzl

n Az rbaycan Respublikasında bel  bir müxalif tin olması ancaq 

c miyy tin gücl nm sin   v  dinamikliyin  xidm t ed rdi. Bu m zmun 

Az rbaycan müxalif tin  mü yy n q d r xas olsaydı, y qin ki, respublikanın

qar ısında duran probleml rin bir çoxunun h lli sür tl n r, ölk  zaman 

baxımından inki af m rh l l rini daha tez keç  bil rdi. T ssüfl r olsun ki, bu, bir 

xo  arzu olaraq qalır. Müxalif tl  ba lı bir çox m s l l r  aydınlıq g tirm k üçün 

bel  bir suala cavab veraı k z rur ti d  yaranır: n  s b b  Az rbaycan müxalif ti,

sas n d  onun barı maz hiss si irrasional dü ünc   v   f aliyy t f ls f si il

ya ayır?

---