Az rbaycan özü q d r b di

_____________________Milli Kitabxana_______________________

29

m li f aliyy t

sasında, onun n tic si kimi yaranır, onların do rulu u is

t crüb d  yoxlanılır.

ctimai hadis   v  prosesl rin öyr nilm sin   m ntiqi

yana manın, onun t rkib hiss l rinin, t tbiqi siyasi h yatın bütün m nz r sinin 

hat  olunmasına imkan yaradır, subyektl rinin mahiyy tini, sosial qrupla 

h r k t  g tir n s b bl ri daha dol un

kild  açma a köm k edir. F ls fi anlayı

olan mahiyy t predmetl ri, onların daha mühüm olan daxili c h tini,

sasını,

onlarda ged n d rin prosesl ri s ciyy l ndir n ba lıca amill ri ifad  edir. 

Müxalif tin mahiyy tin   m ntiqi yana ma, müxalif t h r katının n tic l rinin 

mü ahid  edilm si v   t hlili, müxalif tin planları bar d  kütl vi informasiya 

vasit l rind n v  dig r m nb l rd n alman m lumatlar m ntiqin köm yi il  z ncir

kimi düzülür v  bel  bir q na t   g tirib çıxarır ki, Az rbaycanda müxalif t

t rkibc  yekr ng deyil, müxt lifdir, siyasi spektrin bütün çalarları il   t msil 

olunmu dur. Lakin ümumi müxalif tin t rkibind n bütün  lam tl ri v

xüsusiyy tl ri il  seçil n pozucu, da ıdıcı (destruktiv) hiss  ayrılaraq bütövlükd

müxalif t admdan danı ma a, onun funksiyasını t kba ına m nims m y  çalı ır.

Ölk nin siyasi h yatının t hlili göst rir ki, müxalif tin pozucu, da ıdıcı hiss sinin 

c miyy tin real inki af qanunauy unluqlarını, sosial qüvv l rin v   m nafel rin 

nisb tini n z r  almadan göst rdiyi siyasi f aliyy t ciddi sosial itkil r   g tirib 

çıxarır, ölk nin v   c miyy tin demokratik inki af prosesl rin   m nfı t sir edir. 

Müxalif tin bu qolunun v  onun aparıcı nümay nd l rinin  m li h r k tl rin

dair faktlar biz

sas verir söyl y k ki, Az rbaycanda pozucu, da ıdıcı

(destruktiv) müxalif t f alla mı dır.

Praktikada b zi müxalif t partiyaları hansısa taktiki m s l l rd   h tta vahid 

c bh  halında çıxı  ed  bil rl r, qalan bütün m s l l rd  is  onların hamısı

müxt lifdir. Onlar özl rinin f aliyy t taktikası v  proqramı, ideologiyası, iqtidar 

partiyasına münasib ti v  sair  il  birbirind n f rql nirl r. Onların h r biri öz 

h yatı il  ya ayır, h r birinin f aliyy t proqramı, öz siyasi m qs d v   v zif l ri

var. Bu partiyaların bir qismi f al, radikal, b zil ri is  konstruktiv v  yaxud passiv 

müxalif td dir. Lakin onların hamısı bu v  ya dig r d r c d   v  formada Yeni 

Az rbaycan Partiyasına qar ı müxalif mövqed dir. Onunla h tta  m kda lıq

ets l r d , h r halda bu, onların müxalif td  olmasını istisna etmir. 

---

_____________________Milli Kitabxana_______________________

30

T ssüf ki, Az rbaycan c miyy tinin siyasi strukturunun d rk olunmasına elmi 

yana ma yoxdur, partiyaların siyasi v  ideoloji yönümü baxımından onların d qiq

t snifatı i l nib hazırlanmamı dır. Bu m s l y  kütl vi t bli at da lazımi q d r

diqq t yetirmir.  

Müxalif t partiyalarının mahiyy tinı, f aliyy tl rini s ciyy l ndir n c h tl ri, 

onların bünövr sini daxill rind  ba  ver n köklü prosesl ri n z r  almadan bu 

partiyaların qiym tl ndirilm sı yanlı   n tic l r   g tirib çıxarır. Ona gör   d

çoxları bel  hesab etm y  alı mı lar kı, yalnız "Dördlük", yaxud da "Onluq" v  s. 

format ç rçiv sind  f aliyy t göst r n partiyalar  sl müxalif t partiyalarıdır. Dig r

t r fd n, bütün müxalif t partiyaları özl rini "demokratik partiyalar" kimi q l m

verirl r, halbuki onlar neobol evik, ifrat mill tçilik ideologiyası v  dig r

qeyridemokratik ideologiyalardan geni  istifad  edirl r. Bel  qarmaqarı ıqlıq

c miyy tin bu v  ya dig r partiyanın sl niyy tl rind n ba  çıxarınıasına mane 

olur, müst qil f aliyy t göst r n ba qa partiyaların hüquq v   m nafel rin  xel l

g tirir. Eyni zamanda, beyn lxalq strukturlarda da bel  bir yanlı   r y yaranır ki, 

Az rbaycanda yalnız "Onlu "a v  ya "Dördlüy"  daxil olan partiyalar müxalif t

partiyalarıdır. Qalan 20-d n çox müxalif t partiyası diqq td n k narda qalır. 

Müxalif t partiyalarını s ciyy l ndir n c h tl rd n danı ark n siyasi 

h yatımızın anla ılmaz t zahürl rind n birin  toxunmaya bilm r m. Söhb t Xalq 

C bh si Partiyasının adından gedir.   bundadır ki, Xalq C bh si Partiyasının

ba çıları "c bh " anlayı ma möhk m vurulublar v  ona gör   d  köhn

hvaliruhiyy d n l ç k  bilmirl r. 

M lumdur ki, XX  srin 80-ci ill rinin sonunda Baltikyanı ölk l rd   v   b zi

basqa sovet respublikalarında xalq kütl l ri SSR   r hb rliyinin

dal tsiz 

siyas tin  qar ı etiraz aksiyaları keçirirdil r. Bu aksiyalar t kilati baxımdan 

formala araq Xalq C bh sı adı il  çıxı  etm y  ba ladı. Lakin respublikalar 

müst qillikl rini  ld  ed nd n sonra Xalq C bh si qurumlarının bır qismi ba qa 

ad altında partiyaya çevrildi, b zil ri is   v zif l rini bitmi  hesab edib 

f aliyy tl rini dayandırdılar.  slind , bundan sonra Az rbaycan Xalq C bh si öz 

missiyasını ba a vurdu undan buraxılmalı idi. Çünki söhb t artıq imperiyaya v

dig r xarici dü m n qüvv l r  qar ı birl m kd n deyıl, müst qil Az rbaycan

Respublikasında dövl t quruculu unun m zmun, forma v  metodlarından gedirdi. 

---

_____________________Milli Kitabxana_______________________

31

Hakimiyy t   g lm k u runda mübariz nin sivil forması mü yy n bir sosial 

t b q nin v  milli dövl t quruculu u proqramının t msilçisi kimi siyasi partiya 

yaratmaq v  öz platformasından çıxı  ed r k t r fda lar toplamaqdır. Lakin bu, 

ç tin yol idi.  n asanı is , xalq kütl l rinin müst qillik u runda mübariz

hvaliruhiyy sin  söyk n r k artıq vaxtı keçmi  qurumu nec  olursa-olsun 

ya atmaq, yaxud heç olmazsa, elektoratın daha da mühafız kar v  inert hiss sini

saxlamaq idi. 

C bh     dü m n  qar ı bütün xalqın mübariz  üsulu, ön c bh , arxa c bh

müharib  dövrün  aid olan anlayı lardır. Buna baxmayaraq, üç qanada 

parçalanmı  Az rbaycan Xalq C bh sinin bugünkü ba çıları 80-90-cı ill rin ab-

havası il  ya ayaraq zamanın t l bl rin  uy un olmayan addan möhk m

yapı ıblar. Bu da h min partiyanın h qiqi mahiyy tini v  onun r hb rl rinin 

dü ünc sini açıq-aydın göst rir. 

Pozucu müxalif tin f aliyy tinin mü ahid  edilm si, bu f aliyy tin n tic sinin 

t hlili, h min müxalif tin aparıcı nümay nd l rinin t rcümeyihalı il  tanı lıq bel

bir q na t   g lm y

sas verir ki, bu sosial qrupun üzvl rinin psixologiyasının

f rdi xüsusiyy tl ri mövcuddur. O ki qaldı bu qrupun pozuculu una v

davakarlı ına, onun da izahı var. Psixika haqqında elm olan psixologiya t sdiq 

edir ki,  xsiyy tin xarakterin  xas xüsusiyyet kimi davakarlı ın formala ması

c miyy tin m nafel rin  zidd h yat t crüb si il  ba lıdır. N

m li, n   d   h yat

t crüb si olan  biz h l  hansısa pe karlıq keyfiyy tl rini demirik  bir qrup  xsin

zorla hakimiyy ti

l  keçirdiyi 1992-1993-cü ill rin hadis l rini t hlil etm k

fikrind  deyil m. T kc  bir misal ç km k ist rdim. Ölk  çox yüks k kadr 

potensialına malik oldu u halda, P nah Hüseynovun Nazirl r Kabinetin  ba çılıq

etm si faktı m g r Az rbaycan üçün paradoks deyildimi? M lumdur ki, xarici 

dövl tl rin ba çıları Az rbaycanın o zamankı r hb rl rini, yum aq des k, ciddi 

q bul etmirdil r. N   q d r acı olsa da, özümüzü aldatmamah v   h qiq ti etiraf 

etm liyik. Biz hamımız müst qil dövl tin nec  s ri t siz qurulmasının a rı-acısını

görmü ük.

ndi iqtidara qar ı barı maz müxalif td  duranların hakimiyy ti

dövründ  Az rbaycanın bir dövl t kimi nec  a ır v  gülünç v ziyy t  dü düyün

dair yüzl rl  misal ç km k olar. Bu adamlar real sur td  ölk ni f lak t

sürükl yirdil r. Amma bir d f  hakimiyy td n faydalanmı , nec  dey rl r, onun 

l zz tini dadını lar yenid n iqtidara g lm y  can atırlar. H min sosial  

---