Az rbaycan özü q d r b di

_____________________Milli Kitabxana_______________________

32

qrupdakı davakarlıq hissl ri v  niyy tl ri d  m hz bu psixoloji  hvali-ruhiyy d n

do ur!

Deyil nl r  aydınlıq g tirm k üçün qeyd edim ki, davakarlıq (aqressivlik) 

konkret sosial v  dig r obyektl r  z r r vurmaq m qs di güd n pozucu davranı

t rzidir. Xatırlatmaq yerin  dü r ki, davakarlıq müxt lif cür olur  fıziki

davakarlıq (haray-h ir, çı ır-ba ır salmaq, h d -qorxu g lm k, l n tl m k, söyü

söym k), bilavasit  subyekt ,

xsiyy t  yön ldil n birba a davakarlıq, dolayısı

il  davakarlıq (kinli dediqodular), impulsiv davakarlıq (intensiv emosional-

ekspressiv h r k tl rd  t zahür ed n hidd t-q z bin co ması) v  s. 

Bütün bu keyfiyy tl r Az rbaycanda destruktiv müxalif t  xasdır. 

Qaraqı qırıq, h d qorxular, l n tl r, söyü l r, nifr t, dövl t ba çısmın

xl 

siyy tinin t hqir olunması  onların t dbir v  mitinql ri bütün bunlardan ibar tdir, 

n r etdikl ri q zetl rin s hif l ri bütün bunlarla doludur! Bel likl , barı maz ifrat 

radikal müxalif t öz mahiyy tin   v   m n vi-psixoloji v ziyy tin  gör   n inki 

pozucudur, h m d  davakardır!

Nifr tin v   m krli niyy tl rin gücü çox böyükdür. Nifr t v   m krli niyy tl r

texnogen qüvv ni da ıtma a v   m hv etm y  yön ldiyind n, b

riyy tin

özünüm hvin   g tirib çıxara bıl r. talyan siyasi müt f kkiri Nikollo Makiavelli 

(o, özünün güman etdiyi kimi, siyasi parçalanmanın qar ısını ala bil c k dövl t

n z riyy si yaratmı dır) deyirdi ki, heç vaxt nifr t, kin-küdur t t lqin etm yin.

"Nifr t

hv td n, ehtirasdan, fanatizmd n do an m nasız

rdir. Nifr t a lın

s sl diyi t r f  getm y  mane olan irad  z ifliyinin n tic sidir". 

Biz xeyir v

rin t bi tini h l  yax ı d rk etmirik, lakin bir  ey übh sizdir ki, 

onların kökünd  böyük yaradıcı v  da ıdıcı qüvv  durur.  b s deyildir ki, xeyir

sitayi  inki afa v   t r qqiy ,

r  sitayi  is  münaqi l r v  sosial kataklizml r

g tirib çıxarır. Odur ki, insan, c miyy tinin m n vi inki afı müsb t m nada

prinsipial h miyy t  malikdir v  h tta onun maddi t c ssümü d  var. 

Bir sözl , m n vi ba lan ıc c miyy t h yatında çox böyük rol oynayır. Yüks k

m n vi potensiala, el c   d   m rk z qaçma psixoloji enerjisin  (bu m n vi-

psixoloji kateqoriyalar is  qar ılıqlı laq d dir v  birbirini tamamlayır) malik olan 

insan, yaxud sosial qruplar h mi  xeyir toxumu s pir, özl rinin bu 

keyfiyy tl rind n insanların v  c miyy tin rifahı

---

_____________________Milli Kitabxana_______________________

33

namin  istifad  edirl r. Bu halda yaradıcı psixi enerjid n söhb t gedir. Bunun 

ksin  olaraq, m rk zd nqaçma psixi enerji d  mövcuddur ki, o da  r, nifr t, 

kinküdur t do urur. O, yalnız da ıntıya v  münaqi l r  g tirib çıxarır. 

Bu mülahiz l r ictimai-siyasi prosesl rin mahiyy ti, el c   d  onların

i tirakçılarının m n vi-psixoloji keyfiyy tl ri ara dırılark n d  eyni d r c d

t tbiq oluna bil r. Az rbaycanın siyasi h yatma yuxarıda deyil nl r baxımmdan 

n z r salsaq, o q d r d  sevindirici olmayan bir halla üzl

rik: destruktiv 

müxalif tin bütün f aliyy ti onda m rk zd nqaçma psixi enerjisinin üstünlük 

t kil etdiyini göst rir. Pozucu müxalif t yüks k m n vi potensialı il   d  öyün

bilm z. Onun ölk  r hb rliyinin h yata keçirdiyi müsb t n  varsa, h r ey  nifr t

b sl m si, kinküdur ti d  bundan ir li g lir. Hakimiyy t   g lm k x st liyin

tutulmu  destruktiv müxalif t,

l lxüsus da onun r hb rl ri obıvatelin psixi 

enerjisini m rk zd nqaçmaya, y ni qar ıdurmaya v  da ıntıya yön ltm y   c hd

göst rir. Onlann öz t r fdarlarını ideoloji c h td n hazırlaması da bu m qs d

qulluq edir. Bel  bir faktı da inkar etm k olmaz ki, insanın öz daxili al mini h r

gün n z r  çarpmadan t hlil etm si v  özünün narahat daxili al min  qapılması

böyük güc  malikdir.  g r h min qüvv  üz  çıxıb m rk zd nqaçma xarakteri 

alsa, mütl q f lak t  s b b olacaqdır. Buna gör  d  c miyy tin inki afınm indiki 

m rh l sind  v t nda larınıız n çox m hz pozucu, da ıdıcı müxalif td n ehtiyat 

etm lidirl r, çünki o, m nfi psixi enerjini toplamı dır v  yegan   m qs di

hakimiyy t   g lm kdir. Bunun üçün hansı üsullardan v  vasit l rd n istifad

edil c yinin onun üçün heç bir  h miyy ti yoxdur.  g r v t nda larınıız da ıdıcı

müxalif tin qeyrireal niyy tl rin  qar ı laqeyd, etinasız mövqe tutsalar, onun 

ardıcıllarının m rk zd nqaçma psixi enerjisi getged  t hlük li xarakter alacaq, bu 

is  qar ıdurmaya, münaqi l r  v  da mtılara etirib çıxaracaqdır. 

Destruktiv müxalif t demokratiyanı öz bildiyi kimi, y ni h rkih rkilik v

m suliyy tsizlik kimi yozaraq bel

raitd  öz xudbin planlarını h yata keçirm y

ümid b sl yir. O, h yat t crüb sini, s ri t liliyi, idar etm  elmini,  halinin 

m nafel rini, hvaliruhiyy sini qulaqardına vurur, d rk etm k ist mir. T bii ki, 

bel  mövqe dövl t quruculu u prinsipl rin  

v  dövl tçiliyin 

möhk ml ndirilm sin  kökünd n ziddir. Az rbaycanın müasir inki af m rh l si

sabit dövl td  v t nda larımızın h yatını qurma ın

---

_____________________Milli Kitabxana_______________________

34

ba qa bir konsepsiyasının i l nib hazırlanmasını n z rd  tutur. Bu gün oldu u

kimi, g l c kd   d  Az rbaycanda xarici v  daxili amill r, ölk nin co rafisiyasi

mövqeyi n z r  alınmaqla, güclü hakimiyy t v  güclü ölk  ba çısı olmalıdır. 

Dövl t ba çısının mövqeyinin amorflu u, z ifliyi v  qeyrimü yy nliyi, onda 

lazımi iradi keyfiyyetl rin, dövl tqoruyuculu u, t kilatçılıq v  idar çilik 

keyfiyy tl rinin, h yat t crüb sinin olmaması ölk  üçün f lak tdir v  biz bu 

dövrü 90-cı ill rin  vv ll rind  artıq ya amı ıq v  acı t crüb l rini görmü ük! 

Ona gör   d  demokratiyanı m qs d kimi deyil, insanların h yatının yüks k

standartlarına, v t nda   c miyy tinin funksiyalarının artmasına v  idar etm

prinsipl rinin t kmill m sin  nail olmaq vasit si kimi ba a dü m k lazımdır. 

Demokratiya bird f lik v   h mi lik verilmi , d yi m z kateqoriya deyil. Onun 

müxt lif dövl tl rd  müxt lif t zahür formaları, xüsusiyy tl ri var. AB -ı v

Q rbi Avropanı götür k. Heç kim iddia etm z ki, bu ölk l rd  dövl tl rin h yatı

vahid meyarla t kil olunmu dur. Bu ölk l rd  ictimai inkisaf da onların

xüsusiyy tl rin  uy un olaraq gedir. Bu demokratik ölk l rin h r biri 

demokratiyanı özün  gör   z nginl dirmi , ona öz xüsusiyy tl rini  lav  etmi ,

xalqın tarixini v  mentalitetini n z r  almı dır. 

Az rbaycan 

raitind  demokratiya özünün universal d y rl ri v  ümumi 

prinsipl ri il  yana ı, v t np rv rlik, sabitlik, nüfuzlu r hb rlik v  s. bu kimi 

mühüm taleyüklü c h tl rl  

d  

z nginl dirilm lidir. V t ndaslarınıız

unutmamalıdırlar ki, m hz dövl t ba çısının z kası, istedadı, uzaqgör nliyi v

zmi sayesind  ölk d  sabitlik yaranmı dır. Heyd r

liyevin simasında tale 

Az rbaycana v  mill timiz  güclü siyasi lider, ölk

halisi arasında v  dünya 

birliyind  yüks k, inkaredilm z nüfüza malik beyn lxalq miqyaslı dövl t xadimi 

b x  etmi dir.

Bir sözl ,

g r Az rbaycan

raitind  demokratiyanın ümumi prinsipl rinin 

gerç kl m si u urla gedirs , müxalif tin pozucu f aliyy ti ucbatından halinin 

v t np rv rliyi il

laq dar v ziyy t bir q d r mür kk bdir, h r halda, birm nah

deyildir. Q rib  olsa da, m sel nin mahiyy ti ondadır ki, pozucu müxalif t bu 

fenomeni d  dövl t mövqeyind n v  ya dövl tçiliyin maraqları baxımından deyil, 

özünün qeyriadekvat, iddialı planları baxımından d rk edir. 

M lumdur ki, demokratiya v  etnom rk zçilik bir araya sı ınayan iki 

sosialsiyasi kateqoriyadır. Q rb t dqiqatçıları (T.Adorno v  ba qaları)   

---