Avtomobil texnikasi

 
118 
Mühazirə 19 
Mühərrikin orta effektiv təzyiqi, effektiv gücü, effektiv və mexaniki f.i.ə.-ları, xüsusi effektiv 
yanacaq sərfi. 
 
19.1. Mühərrikin orta effektiv təzyiqi. 
 
Orta  effektiv  təzyiq  (P
e
)  mühərrikin  dirsəkli  valındakı  effektiv  işin  silindrin  işçi  həcminə 
nisbətidir. Hesablamalarda P
e
 orta indikator təzyiqinə görə təyin edilir: 
                                                  
m
i
e
P
P
P


 [MPa].                                                          (19.1) 
Mexaniki əlaqəli üstəlik üfürməli mühərriklər üçün: 
                                             
n
m
i
e
P
P
P
P



 [MPa],                                                        (19.2) 
burada P
n 
– üfürücü nasosun hərəkətə gətirilməsi üçün itirilən təzyiqdir. 
Müxtəlif  növ  mühərriklər  üçün  nominal  iş  rejimində  orta  effektiv  təzyiq  aşağıdakı  hədlərdə 
olur: 
- qığılcımla alışdırmalı dördtaktlı mühərriklərdə  
3
.
1
5
.
0


e
P
MPa; 
- dördtaktlı üstəlik üfürməsiz dizellərdə  
85
.
0
55
.
0


e
P
MPa; 
- dördtaktlı üstəlik üfürməli dizellərdə 
 
0
.
2
8
.
0


e
P
MPa; 
- ikitaktlı yüksək dövrlü dizellərdə  
75
.
0
4
.
0


e
P
MPa. 
Orta  effektiv  təzyiqin  böyüməsi  nəticəsində  silindrin  işçi  həcmindən  daha  səmərəli  istifadə 
olunur ki, bu da yüngül və yığcam konstruksiyalı mühərriklərin yaradılmasına imkan verir. 
 
19.2. Mexaniki f.i.ə. 
 
Mexaniki  f.i.ə.  mühərrikin  mexaniki  itkilərini  xarakterizə  edir  və  aşağıdakı  nisbətlərlə  ifadə 
edilir: 
                                                 
i
m
i
m
i
i
e
m
P
P
P
P
P
P
P





1

.                                             (19.3) 
Mühərriklərdə  mexaniki  itkilər  artdıqca 
m

  kiçilir.  Qığılcımla  alışdırmalı  mühərriklərdə  yük 
azaldıqca nasos itkiləri artdığından P
m
 də çox kəskin artır. Boş işləmə rejimində 
m
i
P
P 
 və 
0

m

 
olur.  Mühərriklərdə  sürtünmələrə  və  köməkçi  mexanizmlərin  hərəkəti  üçün  sərf  olunan  itkilər 
azaldıqca və müəyyən hədlərə qədər yük artırıldıqda mexaniki f.i.ə. böyüyür. 
Müxtəlif  növ  nəqliyyat  mühərrikləri  üçün,  nominal  iş  rejimində,  mexaniki  f.i.ə.  aşağıdakı 
hədlərdə dəyişir: 
- qığılcımla alışdırmalı dördtaktlı mühərriklərdə 
9
.
0
7
.
0


m

; 
- dördtaktlı üstəlik üfürməsiz dizellərdə 
82
.
0
7
.
0


m

; 
- dördtaktlı üstəlik üfürməli dizellərdə 
9
.
0
8
.
0


m

; 
- ikitaktlı yüksək dövrlü dizellərdə 
85
.
0
7
.
0


m

. 
 
19.3. Mühərrikin effektiv gücü. 
 
Effektiv  güc  mühərrikin  dirsəkli  valında  alınan  gücdür.  Effektiv  güc  indikator  gücündən 
mühərrikin mexaniki itkilərinə sərf olunan güc qədər azdır: 
                                                     
m
i
е
N
N
N


 [kVt].                                                     (19.4) 
Mühərrikin mexaniki f.i.ə. məlum olarsa 
e
N  indikator gücünə görə təyin edilə bilər: 

---

 
119 
                                                        
m
i
е
N
N


 [kVt].                                                        (19.5) 
Mühərrikin effektiv gücünü orta effektiv təzyiqə görə də hesablamaq mümkündür: 
                                                      

30
in
V
P
N
h
е
е

 [kVt],                                                        (19.6) 
burada: 
h
V  —
 
3
dm
 və yaxud litr-lə, P
e  
— MPa ilə, n — dəq
-1
 
ilə ifadə edilir.  
Effektiv güc ilə mühərrikin digər parametrləri arasındakı əlaqə aşağıdakı asılılıqla ifadə olunur: 
                                             
m
i
v
к
u
h
е
l
H
in
V
N






0
30


 [kVt]                                               (19.7) 
burada 
u
H
 — 
kq
MC
 ilə və 
k

 — 
3
m
kq
 ilə ifadə edilir. 
(19.6)  və  (19.7)  ifadələrinin  təhlili  göstərir  ki,  mühərrikin  effektiv  gücü  aşağıdakı  tədbirlərin 
həyata keçirilməsi nəticəsində böyüdülə bilər:  
a) silindrin diametrinin və porşenin gedişinin artırılması hesabına işçi həcmin böyüdülməsi; 
b) silindrlərin sayının artırılması; 
c) mühərrikin dövrlər sayının artırılması; 
d) mühərrikin dördtaktlı sikldən ikitaktlı siklə keçirilməsi;  
e) yanacağın aşağı yanma  istiliyinin  artırılması; 
f)  yanıcı  qarışığın  sıxlığının  və  doldurma  əmsalının  böyüdülməsi  (məsələn,  üstəlik  üfürmə  və 
ətalətli doldurma tətbiq etməklə, sorma və xaricetmə sistemlərində müqavimətlərin azaldılması ilə  
və s.); 
g)  yanma  prosesinin  təkmilləşdirilməsi,  sıxma  və  genişlənmə  proseslərində  istilik  itkilərinin 
azaldılması nəticəsində indikator f.i.ə.-nin artırılması; 
h)  mühərrikin  mexaniki  f.i.ə.-nin  yüksəldilməsi  (məsələn,  daha  keyfiyyətli  yağlardan  istifadə 
etməklə nasos itkilərini azaltmaqla və s.). 
Mühərrikin effektiv gücünü bilərək burucu momentin qiymətini tapmaq olar: 
                                                    
e
е
е
N
M

1000

 [Nm]                                                       (19.8) 
və ya   
                                                         
n
N
M
е
е




4
10
3
 [Nm],                                                  (19.9) 
burada 
е
  – dirsəkli valın fırlanma tezliyidir 




san
rad
.   
Mühərrikin litr gücü:  
                                                        
l
е
l
V
N
N 
 




l
kVt
,                                                      (19.10) 
burada  
l
V  – mühərrikin litrajıdır: 
                                                            
h
l
iV
V 
 [l].                                                           (19.11) 
 
19.4. Effektiv f.i.ə. və xüsusi effektiv yanacaq sərfi. 
 
Effektiv  f.i.ə.  (
е

)  mühərrikdə  yandırılan  yanacağın  enerjisindən  effektiv  güc  almaq  üçün  nə 
dərəcədə istifadə olunduğunu göstərir. 
е

  ümumi  halda  mühərrikin  dirsəkli  valındakı  effektiv  işə  ekvivalent  olan  istilik  miqdarının 
yanacağın yanması nəticəsində alınan ümumi istiliyə nisbəti kimi təyin edilir: 
                                                                
u
e
e
H
L


,                                                           (19.12) 

---