Avtomobil texnikasi

 
111 
YOXLAMA SUALLAR 
 
1. Xaricetmə prosesində nə baş verir və bu prosesin mühərrikin f.i.ə.-na təsiri necədir? 
2. Xaricetmə klapanının tez açılmasında və gec bağlanmasında məqsəd nədir? 
3. Xaricetmə prosesinin sonundakı xaric qazların temperaturunun düzgün qəbul olunduğu necə 
yoxlanılır? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
112 
Mühazirə 17 
Mühərrikin indikator parametrləri.  
Mühərrikin nəzəri və həqiqi orta indikator təzyiqləri. Mühərrikin indikator gücü. 
 
17.1. Orta indikator təzyiqi. 
 
Daxili yanma mühərrikinin işçi sikli orta indikator təzyiqi, indikator gücü və indikator f.i.ə. ilə 
xarakterizə edilir. 
Qığılcımla alışdırmalı və dizel mühərriklərində işçi sikl ərzində silindrdəki təzyiqin dəyişməsi 
şəkil 17.1 və şəkil 17.2-də göstərilmişdir. Diaqramların yuvarlaqlaşdırılmamışdan əvvəlki sahələri 
(aczba)  müəyyən  miqyasla  bir  sikl  ərzində  qazların  gördüyü  nəzəri  hesabi  işə  bərabərdir.  Bu  işin 
porşenin  gedişinə  nisbətinə  nəzəri  orta  indikator  təzyiqi  deyilir.  Daha  doğrusu,  orta  indikator 
təzyiqi porşenə təsir edən elə bir sabit şərti təzyiqdir ki,  bu təzyiqin bir gediş  ərzində  gördüyü iş 
siklin indikator işinə bərabər olsun. 
                                    
 
     Şəkil 17.1. Qığılcımla alışdırmalı                                    Şəkil 17.2. Dizel mühərrikinin 
     mühərrikin indikator diaqramı.                                        indikator diaqramı. 
 
Nəzəri orta indikator təzyiqi (
i
P
)  indikator  diaqramına  (şəkil  17.1  və  şəkil  17.2)  görə  qrafiki 
olaraq aşağıdakı kimi tapılır: 
a) əvvəlcə, işçi qarışığın sıxılma işinə ekvivalent olan ac əyrisi altında qalan sahə hesablanır və 
bu sahə porşenin gedişinə bölünərək sıxma prosesinin orta təzyiqi (P
ac
) alınır; 
b)  sonra,  genişlənmə  işinə  ekvivalent  olan  zb  (şəkil  17.1)  və  yaxud  z'zb  (şəkil  17.2)  əyrisi 
altında  qalan  sahə  hesablanır  və  bu  sahə  porşenin  gedişinə  bölünərək  genişlənmə  prosesinin  orta 
təzyiqi (P
zb
 və yaxud P
z'zb
) tapılır; 
c) daha sonra, nəzəri orta indikator təzyiqi təyin edilir; 
- qığılcımla alışdırmalı mühərrikləri üçün 
ac
zb
i
P
P
P



; 
- dizel mühərrikləri üçün 
ac
zb
z
i
P
P
P




; 
d)  sonra  isə  tərəfləri 
i
P
  və  V
h
  olan  düzbucaqlının  ştrixlənmiş  sahəsi  indikator  diaqramının 
ac(z')zba sahəsi ilə müqayisə edilir. Əgər 
ac
P , 
zb
P ,
 
zb
z
P

 və 
i
P  düzgün təyin edilərsə, onda həmin 
sahələr bərabər olmalıdır. 
Nəzəri orta indikator təzyiqi analitik üsulla aşağıdakı kimi təyin edilir. 
İstilik  sabit  həcmdə  verilən  (V  =  const)  sikllə  işləyən  qığılcımla  alışdırmalı  mühərriklər  üçün 
(şəkil 17.1) nəzəri orta indikator təzyiqi analitik yolla aşağıdakı düsturla hesablanır: 
                            











 







 






1
1
1
2
1
2
1
1
1
1
1
1
1
1
n
n
c
i
n
n
P
P




 [MPa].                       (17.1) 
Qarışıq sikllə işləyən dizel mühərrikləri üçün (şəkil 17.2): 

---

 
113 
                















 







 






1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
2






n
n
c
i
n
n
P
P
 [MPa].                   (17.2) 
Həqiqi  siklin orta indikator təzyiqi (
i
P ) nəzəri orta indikator təzyiqindən (
i
P ) hesabi  indikator 
diaqramının  c, z və  b nöqtələrində aparılan  yuvarlaqlaşdırmalara  görə kiçilən sahəsinə mütənasib 
olaraq fərqlənir. 
Nəzəri  orta  indikator  təzyiqinin  həqiqi  və  hesabi  sikllərin  fərqlənməsi  nəticəsində  azalması 
diaqramın  yuvarlaqlaşdırılmasını nəzərə alan əmsal  (

) və nasos  itkilərinin orta təzyiqi (
i
P

) ilə 
qiymətləndirilir. 
Diaqramın  yuvarlaqlaşdırılmasını  nəzərə  alan  əmsal  (

)  diaqramın  natamamlıq  əmsalı  da 
adlanır  və  qığılcımla  alışdırmalı  mühərriklər  üçün 
97
0
94
0
.
.



,  dizel  mühərrikləri  üçün  isə 
95
0
92
0
.
.



 hədlərində qəbul edilir. 
Sorma və xaric proseslərində nasos itkilərinin orta təzyiqi: 
                                                      
a
r
i
P
P
P



 [MPa].                                                    (17.3) 
Dördtaktlı  üstəlik  üfürməsiz  mühərriklərdə 
i
P

  həmişə  müsbət  olur.  Mexaniki  əlaqəli  üstəlik 
üfürməli mühərriklərdə 
a
r
P
P 
 olduğundan 
i
P

 mənfi, qaz əlaqəli üstəlik üfürməli mühərriklərdə 
isə 
a
P   təzyiqi 
r
P -dən  böyük,  həm  də    kiçik  ola  bildiyinə  görə 
i
P

  də  mənfi  və  yaxud  müsbət 
qiymət ala bilər. 
Hesablamalar aparan zaman nasos itkiləri mexaniki itkilərdə nəzərə alındığından orta indikator 
təzyiqinin (
i
P ) nəzəri orta indikator təzyiqindən (
i
P
) yalnız natamamlıq əmsalına görə fərqləndiyi 
qəbul olunur: 
                                                              
i
i
P
P



.                                                               (17.4) 
Tam yük rejimlərində müxtəlif növ dördtaktlı mühərriklər üçün 
i
P  aşağıdakı hədlərdə dəyişir: 
- qığılcımla alışdırmalı mühərriklərdə 
МPа
P
i
4
.
1
7
.
0


; 
- üstəlik üfürməsiz dizellərdə 
МPа
P
i
1
.
1
7
.
0


; 
- üstəlik üfürməli dizellərdə 
МPа
P
i
2
.
2
9
.
0


. 
Qığılcımla  alışdırmalı  mühərriklərə  nəzərən  üstəlik  üfürməsiz  dizel  mühərriklərində 
i
P
-nin 
aşağı olması  onlarda hava artıqlıq əmsalının böyük olması ilə izah olunur. Belə ki, 

-nın böyük 
olmasına görə silindrin işçi həcmindən səmərəli istifadə olunmur və izafi havanın qızdırılması üçün 
əlavə istilik sərf olunur. 
 
17.2. Mühərrikin indikator gücü. 
 
Mühərrikin silindrlərində qazların vahid zamanda gördüyü iş indikator gücü (
i
N
) adlanır. 
Bir sikl ərzində bir silindrdə görülən iş: 
                                                         
h
i
i
V
P
L 
 [Nm],                                                          (17.5) 
burada: 
i
P  – orta indikator təzyiqi [Pa],  
 
h
V  – silindrin işçi həcmidir [m
3
]. 
Mühərriklərdə  1  saniyədəki  işçi  sikllərin  sayı 

n
2
-ya  bərabərdir  (burada  n  –  dirsəkli  valın 
dövrlər  sayı,  san
-1
;  2n  –  bir  saniyədə  porşenin  gedişlərinin  sayı; 

  –  mühərrikin  takt  əmsalıdır: 
ikitaktlı mühərriklər üçün 
2


, dördtaktlı mühərriklər üçün isə 
4


).  
İndikator gücü; 
- bir silindr üçün 
                                                     
n
V
P
N
h
i
is

2

 [Vt],                                                        (17.6) 
-silindrlərinin sayı i olan mühərriklər üçün  

---