Avtomobil texnikasi
Yüklə 6,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
4 22.1. Hava-reaktiv mühərriki (HRM)...........................................................................................130 22.2. Düzaxınlı hava-reaktiv mühərriki....................................................................................... 132 22.3. Pulsasiyalı hava-reaktiv mühərriki........................................................................................135 23. Turboreaktiv tipli aviasiya mühərriklərinin iş prinsipi və quruluşları haqqında məlumat.......137 23.1. Turboreaktiv mühərrik..........................................................................................................137 23.2. İkikonturlu turboreaktiv mühərrik.........................................................................................138 23.3. TRM və İTRM-nin effektivliyinin artırılmasının əlavə vasitələri........................................139 23.4. HRM-nin müxtəlif tiplərinin başqa aviamühərriklərlə müqayisəsi......................................140 5 Mühazirə 1 Nəqliyyat vasitələrində istifadə edilən istilik mühərrikləri. 1.1. Daxili yanma mühərriklərinin inkişafı haqqında qısa tarixi məlumat. Daxili yanma mühərrikləri ən geniş yayılmış istilik mühərriklərindən hesab olunur. Bu mühərriklərin vəzifəsi yanacağın yanması nəticəsində alınan istilik enerjisini mexaniki enerjiyə çevirməkdir. Ümumiyyətlə, istilik mühərriklərini iki əsas qrupa bölmək olar: - Xarici yanma mühərrikləri. Bu tip mühərriklərə buxar maşınları və turbinləri, Stirlinq mühərrikləri və s. aiddir; - Daxili yanma mühərrikləri. Bu mühərriklərdə yanacağın yandırılması, istiliyin ayrılması və onun bir hissəsinin mexaniki enerjiyə çevrilməsi birbaşa mühərrikin daxilində baş verir. Bu tip mühərriklərə porşenli mühərriklər, qaz turbinləri və reaktiv mühərriklər aiddir. Lakin qəbul olunmuş terminologiyaya görə DYM dedikdə porşenli mühərriklər başa düşülür. Belə ki, onlar ilk daxili yanma mühərrikləri olmuşlar. İlk dəfə olaraq qazla işləyən iki taktlı daxili yanma mühərriki 1860-cı ildə fransız mexaniki Lenuar tərəfindən ixtira edilib. Bu mühərrikdə porşen aşağıya doğru hərəkət edərkən silindrə təbii qazla hava qarışığı sorulur və porşenin gedişinin yarısında bu qarışıq qığılcımla alışdırılaraq yandırılırdı. Yanma nəticəsində alınan və yüksək enerjiyə malik olan yanma məhsulları porşeni aşağıya doğru, axıra qədər itələyib faydalı iş görürdü. Porşenin əks tərəfə hərəkəti zamanı yanma məhsulları silindrdən xaric olunurdu. Lakin, bu mühərrikin f.i.ə. (3÷5%) o zamankı buxar maşınlarının f.i.ə.-dan az olduğundan geniş yayıla bilmədi. Qaz mühərriklərində qarışığı alışdırmazdan əvvəl sıxmağın vacibliyi təklif edildikdən sonra bu mühərriklər nisbətən geniş tətbiq edilməyə başladı. Bu təklifi fransız mühəndisi Bo-de-Roşa vermiş, alman texniki N.Otto isə həyata keçirmişdir. 1867-70-ci illərdə qazla işləyən dörd taktlı Otto mühərrikləri istehsal edildikdən sonra, onlar öz qənaətliliyi və yığcamlığına görə buxar maşınlarını geridə qoydular. Hazırda nəqliyyat vasitələrində tətbiq edilən porşenli benzin mühərrikləri Otto sikli ilə işləyir və bəzi ölkələrdə Otto mühərrikləri adlanır. Qazdan yanacaq kimi istifadə olunması DYM-nin nəqliyyatda tətbiqinə mane olurdu. XIX əsrin sonlarında neftdən alınan maye yanacaqların istehsalı mühərriklərin inkişafına güclü təkan verdi. Bu yanacaqla işləyən mühərriklər çox yığcam olduğundan nəqliyyat vasitələrində geniş tətbiq tapdı. Rusiyada benzinlə işləyən ilk karbüratorlu mühərrik 1879-cu ildə dəniz donanmasının kapitanı İ.S. Kostoviç tərəfindən hazırlanmışdır. 1885-ci ildən sonra kerosin və daha ağır yanacaqla işləyən mühərriklər kütləvi istehsal edilməyə başlayır. 1892-ci ildə alman mühəndisi R.Dizel mühərriklərdə yanacağın sıxılmış hava ilə alışdırılması (özüalışma) ideyasını irəli sürür və 1897-ci ildə bu prinsiplə işləyən ilk mühərrik yaradır. Kerosinlə işləyən və yanacaq silindrə xüsusi kompressorla sıxılmış hava vasitəsilə verilən bu mühərrik (kompressorlu dizel) 20 a.q. (14.7 kVt) gücə, 172 dəq -1 sürətə və 247 saat . q . a qr saat kVt qr 336 xüsusi yanacaq sərfinə malik idi. 1899-cu ildə Peterburqda daha qənaətli dizel mühərriki hazırlanır (gücü 20-26 a.q., sürəti 193 dəq -1 , xüsusi yanacaq sərfi saat kVt qr 221 . Bu mühərrik kerosin, solyar yağı və xam neftlə işləyirdi. Dizel mühərriki qənaətli olduğundan özünə daha çox tərəfdar tapır, lakin yanacağın silindrə verilməsindən ötrü lazım olan böyük ölçülü kompressor belə mühərriklərin nəqliyyatda tətbiqini ləngidirdi. 1901-ci ildə rus mühəndisi (sonralar texnika elmləri doktoru, professor) Q.V. Trinkler Rusiyada ilk dəfə yanacağı yüksək təzyiq altında silindrə püskürmək üçün kiçik ölçülü xüsusi nasos və forsunkadan istifadə etməyi təklif etdi (kompressorsuz dizel). Yüklə 6,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|