AntropolojiNİn konusu ve alani ralph Leon Beals Harry Hoijer Çev. Yrd

22 GÜRBÜZ ERGİNER 

Bundan başka, kültürel evrimin dünyanın her tarafında aynı 

hıza sahip olmadığını görürüz. Bütün çağdaş kültürleri, bir milyon yıl 

önce ilk kez ortaya çıkmış olan ilkel insandan beri önemli bir biçimde 

değişmiştir, fakat bazı halklar -yakın doğu ve Asya'nın, daha yakın 

zamanlarda Avrupa'nın dikkat çeken halkları- arasındaki değişme, 

Avustralya yerlileri. Kuzey Amerika kızılderilileri ya da Sahra'nm Güney 

Afrikalıları gibi halklar arasındakinden çok daha hızlı ve geniş kapsamlı 

olmuştur. 

Böylece arkeolojik araştırmalar sadece geçmişin yeniden kurul­

masına yardım etmekle kalmayıp aynı zamanda kültürlerin değişim 

mekanizmasına ilişkin pek çok ipuçları da verir. Diğer sosyal bilim­

lerin, bunlardan özellikle etnoloji ve dilbilimin ortaya koyduğu bilgi­

lerle tamamen sıkı bir ilişki içinde bulunan arkeologlarca sağlanan bil­

giler kültürel değişmeye yol açan karmaşık faktörlerin çoğunun anla­

şılmasında yardımcıdırlar. 

Etnoloji, arkeolojinin bittiği yerde başlar. Etnolog, ıssız Aıcticte, 

çöllerde, Afrika ormanlarında. Güney Pasifiğin ıssız adalarında, Avrupa' 

da, Asya'da, Amerika'da yoğun bir biçimde iskân edilmiş şehirlerde, 

nerede olursa olsun farklı kültürleri araştırıp ortaya çıkarır ve betimler. 

Böylece onun çalışmasının çoğu, farklı insan gruplarının kültürel özel­

liklerinin betimlemesini yapmaktır. Çünkü, dünya halklarından ilkel 

diye adlandırılanlar çok az bilinip tanınır. Etnolog, zamanının büyük 

bir bölümünü bu uzak kültürlere ve kültürel bakımdan daha az gelişmiş 

halklara ayırır. Ancak etnoloji, salt ilkel kültürlerin araştırılması olarak 

tanımlanamaz. Ayrıca, örneğin: Birleşik Devletlerde, Meksika'da, 

Çin'de ve Japonya'da yapılmış etnolojik araştırmaların çoğu şehirlere 

ve kırsal bölgelere dayalıdır. Kısaca, etnolog yalnız özel bir toplumun 

ya da toplumun özel bir grubunun kültürüyle değil aynı zamanda, 

herhangi bir yerde bulunan insanın ayırıcı niteliğinin bir görüngüsü 

olarak da kültürle ilgilenir. 

Kültürler geçen süre içinde değişiklikler gösterdikleri gibi, böl­

gesel bakımdan da farklılıklar gösterirler. Dünyanın, üzerinde insan yaşa­

yan her bölgesi, diğerlerinden farklı kültürlere sahiptir. Güney Denizi 

Adalılarının adetleri ve görenekleri Afrika, Kuzey ve Güney Amerika, 

Asya ya da Avrupa halklarınınkinden belirgin biçimde farklıdır. Bu 

geniş bölgenin her birinde pek çok ayrım vardır. Örneğin: Güney Pasifik 

kültürleri, çok geniş olan alanın hiçbir yerinde hiçbir biçimde benzer 

değildirler. Güney Pasifiğin sadece ana bölümlerinden Tasmanya, 

---

ANTROPOLOJİNİN KONUSU VE ALANI 23 

Avustralya, Endonezya, Melanezya, Micronezya ve Polinezya herbiri 

diğerlerinden farklı kültürlere sahiptirler. Bundan başka, her bir böl­

gedeki bütün yerel topluluklar birbirlerinden farklı kültürel özellikler 

sergiler. 

Bununla birlikte, insan uygarlıklarının aşırı çeşitliliğine karşın, 

birbirlerinden hatırı sayılır uzaklıklarda yaşayan halkların kültürlerinde 

şaşılacak benzerlikler de görülebilir. Bir örnek olarak, Güney Amerika' 

nın güney ucunda (Tierra del Fuego) yaşayan Ona'lar ve Avustralya 

yerlileri arasındaki sosyal örgütlenmenin bazı özelliklerinde, belirgin 

benzerlikler gösterebiliriz. Birbirlerinden uzak kültürlerdeki diğer 

koşut gelişmelere örnek olarak yazıda, takvime dayalı bölümlenmelerde, 

Orta Amerika'nın Mayalarının ve Eski Mısırlıların piramidimsi yapı­

larındaki benzerlikler gösterilebilir. 

Etnoloji, (onun sadece betimleyici yönünün aksine) teorik yönüyle 

çok geniş ölçüde insan kültürlerinde bulunan benzerliklerin ve fark-

lılıkların açıklanması sorununa da eğilir. Araştırmacı, tarihsel yaklaşım­

la bir halkın tarihinde özellikle o halkın diğer halklarla temasının olup 

olmadığını, farklılık ve benzerliklerin nedenlerini bulmaya gayret eder. 

Ya da o, kültürlerin nasıl yapılandıklarını ve nasıl işlediklerini sap­

tamak için onları birbirleriyle çok sistemli bir biçimde karşılaştıra­

bilir. Böyle araştırmalar geniş bir alana yayılmış kültürel benzerliklerin 

ve belirgin farklılıkların nedenlerini de ortaya koyabilir. Hem günü­

müzün hem de geçmişin insan kültürlerinin geniş kapsamlı karşılaştır­

malı incelemeleri, insan uygarlıklarının biçim olarak değişmesi ve bugün 

izlediğimiz karmaşık farklılaşma süreçlerini açıklamada yardımcı 

olabilir, insan toplumlarının yapısı ve fonksiyonlarının çözümlemesi 

de olasıdır; bu tür çözümlemeler, kültürel antropolojiden çok sosyal 

antropolojiye aittir. 

Son yıllarda etnologlar ve sosyal antropologlar dikkatlerini top­

lumdaki bireylerin rolüne ve kültürel gelenekle ilişkili olarak kişilik 

gelişmesine yöneltmişlerdir. Bu tür araştırmalar genelleme niteliğin­

dedir. Onlar, şu türden sorulara yanıt bulmaya çaba gösterirler: Bir 

kültürün yaygınlık kazanması ve gelişmesine yol açan kültürel öğelerin 

yayılması, keşif ve icat gibi süreçlerde bireyin rolü nedir? İnsan top­

lumları ne tür bireysel kişilik hakkı ararlar? Davranışın hangi türü 

ödüllendirilir ve özendirilir, hangi türüne engel olunur? Bir birey 

uygun davranışın kültürel standartlarından ne kadar sapabilir ve ku­

rallara aykırı davranan kişiye ne yapılır? Bu türden araştırmalar bize, 

• • • 

---

24 GÜRBÜZ ERGİNER 

kültürlerin gelişme ve yayılma süreçleri  h a k k ı n d a  d a h a sağlıklı bilgi 

verir. Bu araştırmalar kişiliğin doğası ve gelişmesi, karakter, gençlerin 

eğitimi ve sosyal kontrolle ilgili sorunlar üzerinde de yeni ufuklar açar. 

Dilbilim, günümüzde (yazıya sahip olan halklarla okur-yazar ol­

mayan halklar tarafından) konuşulan ve sadece yazılı kayıtlardan tanı­

dığımız (Latince, eski Yunanca ve Sanskritçe gibi) insan dillerinin tümü 

ile ilgilenir. Dilbilimci, esas olarak dilin kendisiyle onun kökeni, geliş­

mesi ve yapısıyla ilgilenir. Burada dilci uygulamalı dilciden / practical 

linguist/ya da birkaç dil konuşan ve anlayan dilciden/polyglot/; 

dil olgusunu edebî çalışmaları arasında ikinci derecede ele alan edebi­

yatçıdan; belirli bir halkın yazınsal geleneğini daha iyi anlama çalış­

malarına öncelik veren dil uzmanından / phlologist / farklıdır. Dilbi­

limci çok kesin ve son derece gelişmiş teknik yöntemleri uygulayarak, 

dilin ve dil gruplarının tarihini yeniden kurar. 0, dünyada konuşulan 

dillerin ortak özelliklerini belirlemek için, dilleri birbirleri ile karşılaş­

tırır. Dilbilimci, bu iki araçla dillerin meydana geliş ve farklılaşma 

süreçlerini anlamaya çalışır. 

Fakat, aynı zamanda bir antropolog da olan bir dilci, yalnız dile 

ilişkin bu gibi sorunlarla ilgilenmez. 0, aynı zamanda bir halkın dili 

ile kültürünün diğer yönleri arasındaki karşılıklı ilişkilerin çoğuyla 

ilgilenir. Örneğin böylece o, halkın bir grubu tarafından konuşulan 

dilin, o grubun statüsü ya da sosyal sınıfıyla ilişki durumlarını; dinsel 

ritler ve seremonilerde kullanılan dilbilimsel sembollerin, sıradan 

günlük konuşmadan farklı oluşunu; bir dilin değişen sözcük ve deyim 

varlığının / vocabulary / onu kullanan halkın değişen kültürüne yansıma 

biçimlerini; dilin bir kuşaktan diğerine aktarılma süreçleri ve bu süreç­

lerin art arda gelen kuşaklara inançların, ideal ve geleneklerin aktarıl­

masına nasıl yardım ettiği konularını inceleyebilir. Özetle, insan top­

lumlarında dilin rolünü ve kısmen insanın gelişen uygarlığının daha 

geniş bir boyutta betimlenmesinde dilin oynadığı rolü anlamaya çalışır. 

Antropolojinin Tarihsel Temelleri 

Çoğu okuması yazması olmayan halklarda söylence ve mit ara-

cdığıyla anlatımını bulan öylesine konular vardır ki, bunlar halkların 

kültürel gelişme düzeylerine bakılmaksızın dün de bugün de tüm insan 

toplumlarının bireylerinde ve kültürlerinde yer almışlardır. Bunlarda 

insanın yaradılışı, bazen onun bir yurt arayışı sırasındaki göçebeliği 

tanımlanır. Mit, kültürünün önemli yönlerini de anlatabilir örneğin; 

---