Adilxan bayramov səMƏd vurğUN
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
24 1935-çi ildə qələmə almışdır. Burada ərəblərin istilası ilə əlaqədar Azərbaycan tarixinin bəzi səhifələri canlandırılmışdır. Poema Qafqazın təsviri ilə başlanır: Qafqaz yaşıl, Qafqaz sərin, Ulduzların, günəşlərin Oylağıdır bizim diyar, Hər daşında bir çiçək var. Dumanları, buludları, Adam boylu dağ otları Can gətirir xəstələrə… (133, 195) Bu təsvirdə Azərbaycanın adı çəkilməsə də, hər misrada Azərbaycan təbiəti, Azərbaycan ruhu duyulur. Şair davam edir: Bu torpağın oğlu, qızı Yanaqları al qırmızı. Qara qaşlı,qara gözlü Gülər üzlü, şirin sözlü Qarabağın nişanəsi, Anaların doğma səsi, Yuxu verən xoş laylalar, Bu aranlar, bu yaylaqlar... (133, 195-196) Bu yerlərin bərəkətli torpağı, var-dövləti ərəblərin diqqətini cəlb etmişdir. Od içində torpağın, insanın, həyat və duyğunun alışıb yandığı Ərəbistan öz susuzluğunu Qafqazın sərin bulaqları ilə söndürmək, xırman və anbarlarını Azərbaycan əkinçisinin əməyi hesabına doldurmaq, bu diyarın sərvətlərini aparmaq və onun hesabına firavan yaşamaq istəyir: Qafqaz yaşıl, Qafqaz sərin... Gözü düşmüş ərəblərin... (133, 195) 25 Ərəblər öz məqsədlərinə nail olmaq üçün Qafqaza soxulur, Azərbaycanı işğal edirlər. Bundan sonrakı misralarda Azərbaycanın var-dövlətinin işğalçılar tərəfindən talan edilməsi, bu istila nəticəsində xalqımızın başına gələn müsibətlər, habelə yadellilərə qarşı mübarizə, o cümlədən məşhur sərkərdəmiz Babəkin mübarizəsi yığcam şəkildə oxucuya çatdırılır. Əsər Babəkin ərəblər tərəfindən qətlə yetirilməsi ilə tamamlanır. S.Vurğunun bu poemanı yazarkən hansı tarixi mənbələrə istinad etdiyini deyə bilmərik. Bu barədə hələlik əlimizdə konkret fakt yoxdur. Lakin bir şeyi qeyd etmək istəyirik ki, burada şairin təsvirindəki bir sıra məqamlar, o cümlədən tarixi faktlar Azərbaycan tarixçilərinin əsasən ərəb mənbələrinə istinadən apardıqları son araşdırmalarla üst-üstə düşür. Məsələn, işğal ərəfəsində Azərbaycanın Ərəbistana nisbətən xeyli zəngin olması, istila nəticəsində Azərbaycanın şəhər və kəndlərinin dağıdılması, var-dövlətinin yadellilər tərəfindən daşınması və əhalinin ağır vəziyyətə düşməsi, Azərbaycanın İrandan sonra işğalı və s. Bunlar onu göstərir ki, S.Vurğun bir sıra tarixi məxəzlərlə tanış olduqdan sonra «Dar ağacı»nı qələmə almışdır. Akademik Ziya Bünyadov «Ağvan tarixi»nin müəllifi Musa Kalankatlıdan belə bir sitat gətirmişdir: «Uca Qafqaz dağları arasında yerləşən Albaniya ölkəsi çoxlu təbii sərvətlərlə dolu və zəngindir. Böyük Kür çayı ölkənin ortasında sakitcə axaraq, böyük və kiçik balıq gətirir və öz suyunu Xəzər dənizinə tökür. Onun ətrafındakı çöllərdə bolluca taxıl və çaxır, neft və duz, ipək və pambıq və çoxlu zeytun ağacı vardır. Dağlarda qızıl, gümüş, mis və oxra çıxarılır...» (34, 61) Tarix elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı yazır: «...Ərəbistanın geniş ərazisinə səpələnmiş ərəb qəbilələri əsasən maldarlıq və vadi əkinçiliyi ilə məşğul olur, arada ovçuluq da edirdilər. Yarımadanın sahil bölgələrində məskən salmış qəbilə sakinləri balıq tutur, mirvari ovuna çıxırdılar. Təbii şəraitin kasıb olduğu bu yerlərdə yaşamaq uğrunda araverməyən mübarizəni davam etdirməyə məcbur olan həmin qəbilə- 26 lər biri digəri ilə kəskin rəqabət edir, tez-tez ayrı-ayrı otlaqlardan, vadilərdən, su mənbələrindən istifadə üstündə savaşa çıxırdılar...» (175, 7) Poemadan yuxarıda verdiyimiz misralar mülahizələrimizi sübuta yetirir. Şair ərəb istilasının ağır nəticələrini də təsvir etmişdir. O göstərir ki, yadellilər bu torpağı zəbt edəndən sonra ana yurdun sözü-söhbəti susdu, arzular ürəkdə qaldı, qızlar, gəlinlər qara geyindilər, hətta Dan ulduzu belə sıx buludlar arasında görünməz oldu... S.Vurğun ərəb istilasından sonra Azərbaycan qadınlarının hüquqlarının alındığına da işarə edir. Neçə-neçə məsum Nigarların qul kimi satıldığını, beşik başında göz yaşlarının, bir də yanıqlı laylaların onlara həmdəm olduğunu oxucuya çatdırır. Azərbaycan qadını ağır zəhmətə də qatlaşmalı oldu: Yayda xırman döydü dalında uşaq, Gözündən od çıxdı, başından tüstü: Dinib danışmadı, ağzında yaşmaq, Baxtından incidi, baxtından küsdü. (133, 199) Həmin dövrü tədqiq edən tarixçi isə belə yazmışdır: «VII əsrin ortalarına yaxın qədim Azərbaycan torpağında ağır faciə baş verdi: Ərəbistan çöllərindən əsən acı səmum küləyinin alovsaçan nəfəsi dağları-dərələri aşdı, yandırdığını yandırdı, viran qoyduğunu viran qoydu. Şəhər, kəndlər, obalar yerlə yeksan oldu. Bol məhsul verən bərəkətli qara torpaq al oldu, qoçalar, qadınlar, uşaqlar qolu bağlı qul oldu. Anaların ahı, naləsi göylərə ucaldı...»(175, 5) Daha bir maraq doğuran fakt. Akademik Z.Bünyadov yazır: «Ərəb qoşunları İranda Rey və Qəzvin şəhərlərini işğal etdikdən sonra Azərbaycana soxuldular, lakin Azərbaycan qoşunlarının şiddətli müqavimətinə rast gəldilər». (34, 79) 27 S.Vurğun bu tarixi həqiqəti aşağıdakı misralarda vermişdir: Bir gün ərəblərin ac orduları Sağ əlində qılınc, solunda Quran Hücuma başladı cənuba sarı... Onun qarşısında əyildi İran. ...Bu insan selinin qarşısında tək Dayandı Qafqazın mərd oğulları... (133, 197-198). Deməli, tariximizin öyrənilməsini tarixçilərdən israrla tələb edən S.Vurğun tarixi mövzuda əsərlər yazarkən tarixi mənbələrə müraciət edir, onları öyrənirdi. Azərbaycan Respublikası EA müxbir üzvü, xalq şairi B.Vahabzadə yazır: «Şair (S.Vurğun – A.B.) Babək hərəkatını, bu hərəkatın qayə və məqsədini, o zamankı tarixi şəraiti dərindən öyrənmədən Babək haqqında eşitdiklərini səthi olaraq qələmə almış, qəhrəmanın surətini ümumi sözlərlə yaratmaqla kifayətlənmişdir. «Dar ağacı» poemasında Babək, onun qəhrəmanlığı, əməl və arzuları, düşüncələri konkret səhnələrdə göstərilməmişdir. Babək bir surət kimi yalnız dar ağacının altında görünür». (170, 113) Filologiya elmləri doktoru, şair Atif Zeynallı isə belə hesab edir ki, Babək bir surət kimi heç dar ağacının altında da görünmür.(179, 149) Bununla birlikdə A.Zeynallının aşağıdakı fikrinə haqq qazandırırıq: «Əsər («Dar ağacı» – A.B.) şairin Xəzərə və Vətənə müraciəti ilə tamamlanırdı. Elə bil S.Vurğun bu günün fövqündən keçmişə boylanırdı, azadlığın, xoşbəxt həyatın izlərini tarixin dərin qatlarında axtarırdı, ərəb işğalçılarına qarşı ölüm-dirim vuruşu ilə indiki dövr arasında körpü yaradırdı... Ona görə də «Dar ağacı»nda sırf tarixi faktların, hadisələrin və şəxsiyyətlərin poetik təcəssümünü axtarmağa, müəllifdən dəqiqlik tələb etməyə lüzum yoxdur».(179, 150) Əlbəttə, S.Vurğun «Dar ağacı» poemasını qələmə alarkən Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|