M Ü A S İ R A Z Ə R B A Y C A N Ə D Ə B İ D İ L İ
39
Azərbaycan ədəbi dilinin inkişaf dövrləri aşağıdakı
kimidir:
I dövr – Azərbaycan ədəbi dilinin formalaşması və
tədricən inkişaf dövrü (V–XVIII əsrlər)
1-ci mərhələ: V–XII
əsrlər
2-ci mərhələ: XIII–XVIII əsrlər
1) XIII–XIV
əsrlərdə ədəbi dil
2) XV–XVII əsrlərdə ədəbi dil
3) XVIII əsrdə ədəbi dil
II dövr – Azərbaycan ədəbi dilinin tam sabitləşməsi
dövrü (XIX əsr)
1-ci mərhələ: XIX əsrin I yarısı
2-ci mərhələ: XIX əsrin II yarısı
III dövr – Azərbaycan ədəbi dilinin geniş inkişaf yo-
lu keçməsi dövrü (XX–XXI əsrlər)
1-ci mərhələ: 1901–1920-ci illər
2-ci mərhələ: 1921–1950-ci illər
3-cü mərhələ: 1951–1980-ci illər
4-cü mərhələ: 1981–1990-cı illər
5-ci mərhələ: 1991-ci ildən indiyə qədər.
Ədəbi dilimizin bu inkişaf mərhələlərində yazıçı-
ların, alimlərin,
ictimai xadimlərin, müəllimlərin, milli
mətbuatın və mətbuat işçilərinin xüsusi rolu olmuşdur.
Bunlardan xüsusən yazıçılar ədəbi dilimizin formalaşma-
sında, onun sonrakı dövrlərdəki inkişafı üçün ümumxalq
dilindən
söz və formalar seçməkdə, yaxud yeni söz və
tərkiblər yaratmaqda daha böyük rol oynamışlar. Ay-
rı-ayrı əsrlərdə yetişmiş görkəmli şair və yazıçılar doğma
dilimizi dərindən sevmiş və onun inkişafına çalışmışlar.
M Ü A S İ R A Z Ə R B A Y C A N Ə D Ə B İ D İ L İ
40
XIII əsrdə Azərbaycan ədəbi dilinin formalaşmasında
şair
Həsənoğlunun xüsusi rolu olmuşdur. Həmin dövrdə
işğalçıların və din xadimlərinin apardıqları siyasətlə bağlı
olaraq Azərbaycan dilində yazıb-yaratmağa imkan veril-
mirdi; bu dildə yazılan əsərlər saray nümayəndələri tərə-
findən pis qarşılanırdı. Belə bir dövrdə Həsənoğlu, hər cür
təsirə
baxmayaraq, Azərbaycan dilində qəzəllər yazırdı:
Apardı könlümü bir xoş qəməryüz, canfəza dilbər,
Nə dilbər? Dilbəri-şahid; nə şahid? – Şahidi-sərvər.
Mən ölsəm, sən büti-şəngül, Sürahi, eyləmə qül-qül,
Nə qül-qül? Qül-qüli-badə; nə badə? – Badeyi-əhmər.
Başımdan getmədi hərgiz səninlə içdigim badə,
Nə badə? Badeyi-məsti; nə məsti? – Məstiyi-sağər.
Şahə, şirin sözün qılur Misirdə bir zaman kasid,
Nə kasid? Kasidi qiymət; nə qiymət? – Qiyməti-şəkkər.
Tutuşmayınca dər atəş bəlürməz xisləti-ənbər,
Nə ənbər? Ənbəri-suziş; nə suziş? – Suzişi-məcmər,
Əzəldə canım içində yazıldı surəti-məni,
Nə məni? Məniyi-surət; nə surət? – Surəti-dəftər.
Həsənoğlu sana gərci duaçıdır, vəli, sadiq,
Nə sadiq? Sadiqi-bəndə; nə bəndə? – Bəndeyi-çakər.
Həsənoğlunun bu qəzəli ədəbi dilimizin tarixini öy-
rənməkdə xüsusi rola malikdir.
Dostları ilə paylaş: 
