Yenġ-eflatunculuğun tasavvufa etkġlerġ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
137 konusu uygarlığa hizmet eden bir düşünme, anlama ve yaşama faaliyeti olarak karşımıza çıkmaktadır. 295 Temel hedefi ―insanı, Allah‘ın istediği gibi bir kul‖ olma noktasına yükseltmek olan tasavvuf, bu hedefe doğru yürürken ilim ve hikmetin aydınlığından, fikir ve felsefenin zenginliğinden güzel sanatların derinliğinden istifade etmiştir. Bu alış-veriş zamanla tasavvufi yorumlara saha açmış, ilim, irfan ve hikmet boyutu, felsefenin metafizik ve etik boyutuyla bütünleşmiştir. Bir diğer ifadeyle sufîlerin, aklî, naklî bilgilerin yanında kalbî bilgi ve sezgilerle bu ―vadi‖ye sundukları ilm-i ledün kültürü, zamanla ilim ve felsefenin bir parçası hâline gelmiştir. 296 Gazâlî‘ye göre tasavvufi unsurlar dinin en canlı bölümünü meydana getirip, dini hayatı tam bir hakikate dönüştürür. 297 Din ve kültürlerin bazı uygulamalarındaki benzerlikler, yalnız tasavvuf ile başka inanç ve kültürler arasındaki benzerlikten ibaret değildir. Az çok bütün kültür ve inanç sistemleri birbirlerini etkilemiş olabilir. Bu durum kültür olgusunun mahiyetinden kaynaklanmaktadır. Hangi inanç sisteminin hangi kültürü ne zaman ne ölçüde etkilediğinin tespiti de ayrıca faydalı olur. 298 295 Kara, a.g.e., s.165. 296 Kara, a.y. 297 Ahmet Cevizci, Ortaçağ Felsefesi Tarihi, Bursa 1999, s.149; Bkz. Walter, T. Stace, Mistisizm ve Felsefe, (Çev: Abdullatif Tüzer), 2004, İnsan Yayınları, ss.345- 347. 298 Uysal, a.g.e., s.20. 138 SONUÇ Çalışmamızın başında, tasavvuf kelimesinin tanımına ve tarihî gelişimine yer verilerek, Yeni-Eflatunculuk hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra da, bu felsefî öğretinin İslâm tasavvufuna etkilerinden bahsedilmiş, tasavvuf alanında araştırmalar yapmış yerli ve yabancı bilim adamları ve müelliflerin bu konudaki görüşlerine yer verilmiştir. İslâm tasavvufu kuruluş döneminde hiçbir dış kaynağa dayanmadan doğrudan İslâm‘ın prensipleri üzerine inşa edilmiştir. Tasavvufun felsefî bir karakter kazanıp, ―Vahdet-i vücûd‖ nazariyesinin yayıldığı dönemde, tasavvufa bazı yabancı kaynaklı unsurlar karışmışsa da, bunlar yabancı olma özelliğini kaybederek İslâm düşüncesine mâl edilmiş ve tasavvuf yine İslâmî olma özelliğini muhafaza etmiştir. Bununla beraber tasavvuf diğer dinlerde de vardır. Farklı din, inanç ve kültürlerin yaşam biçimi ve bazı uygulamaları ile İslâm tasavvufundaki bazı uygulama ve inançlar arasındaki benzerliklerden hareketle, onun kurum olarak yabancı kültürlerden devşirildiğini söylemek, doğru olmaz. Belli uygulamalarda, sadece o konulara mahsus olmak üzere bir dış etkinin varlığından söz edilebilir. Ayrıca, etkilemenin olduğu kabul edilen uygulamalardan hiçbirisi tek başına bu uygulamanın dış kaynaklı olduğunu ispata yeterli değildir. İnsanlar belli durumlarda birbirine benzer, yakın düşünce tarzları ortaya koyabilmektedirler. Belli meselelerde farklı dinlerden ve kültürlerden insanların birbirine benzer şeyler düşünmüş olmaları doğaldır. Bu nedenle herhangi bir uygulamanın kaynağını bu kültür ve dinlerden birisine mâl etmek doğru değildir. 139 Herhangi bir yerde ortaya çıkan bir oluşu tamamıyla dış kaynaklara bağlayıp iç tesirleri ve kökleri görmezlikten gelinemez. Bir yerde belli bir dayanak ve vasıta bulamayan bir düşüncenin, filizlenmesi zordur. Tasavvuf, İbn Arabî‘ye kadar, pratik durumunu korumuş, yani Kitap ve Sünnete uymayı, hedef edinmiş iken İbn Arabî ile teorik duruma geçip felsefeleşmiş ve özellikle, İbn Arabî‘nin, (Fusûs)‘u, Fahrüddin-i Iraki‘nin (Lemeât)‘ı ve Câmî‘nin (Levâyih)‘i ile de dört bir tarafa yayılmış ve sonunda İbn Arabî‘den sonra bir Teozofi hâlini almış, ilerleme ve orijinaliteden uzaklaşarak sırf taklitten ve tekrardan ibaret kalmıştır. Görülüyor ki, ilk dönemde yaşamış sufîler diğer medeniyetlerin birikimlerini kabullenme noktasında oldukça özgür davranmışlardır. Burada üzerinde durulması gereken problemlerden biri de tasavvufun uğradığı etkileşimin boyutudur. Etkileşim kaçınılmaz bir gerçektir. Bu açıdan, tasavvufun tek bir kaynağa indirgenmesi de yanlıştır. Araştırmamızdaki en önemli tespitlerden biri tasavvufun, tek bir kaynağa dayanmayacak veya doğuşunu ve hayatiyetini tek bir kaynaktan almayacak derecede komplike bir hareket olduğudur. Fakat İslâmi doktrinlerin, ilk dönemlerde zühde ne ölçüde tesir ettiğini; Hıristiyan, İran, Hint düşüncelerinin, Gnostik, Yeni-Eflatuncu, Hermetik düşüncelerin sufî çevreye nasıl girdiğini; hangi bölgelerde bu düşüncelerle sufîlerin düşünceleri arasında birleşme meydana geldiğini; bu düşüncelerin sufîlere hangi şekilde ve ilk olarak hangi dilde ulaştığını; sufîlerin bu düşünceleri gerçek anlamıyla ne kadar bildiklerini; eski kültür merkezlerinin bu düşünceleri sufîler arasında ne kadar yayıldığı bilinmemektedir. Ancak günümüzde de mistik, gnostîk ve gizemli olan her düşünce tarzının insanlara cazip geldiği bilinen bir gerçektir. 140 İslâm düşünürleri tasavvufun kaynağının yalnızca Kur‘an ve hadis olduğu görüşündedir. Ancak insan toplumsal bir varlık olduğundan diğer toplumların kültürlerinden de etkilenmiştir. İslâm dini geniş alanlara yayıldıkça diğer farklı kültürlerle temas kaçınılmaz olmuştur. Özü itibarıyla tasavvuf İslâmi olmakla birlikte zaman içerisinde Yeni-Eflatunculuk gibi dış unsurlardan da etkilenmiştir. Fakat bu etkiler İslâm‘ın öğretilerine aykırı değildir. Tasavvuf yolunun her nesi varsa açık ve zorunlu biçimde Kur‘an‘dan ve Sünnetten kaynaklanmıştır. Müsteşrikler İslâm tasavvufunda yabancı tesirlerin etkisinin olduğunu kanıtlamak için epey çaba sarf etmiş, bu konuda pek çok araştırma yapmışlardır. Günümüzde bu araştırmalar hâlâ devam etmektedir. Massignon ve Nicholson gibi ünlü müsteşrikler eserlerinde önceleri İslâm tasavvufunun dış unsurlardan, yabancı kültür ve felsefelerden etkilenmiş olduğu hususunda görüş bildirmişler fakat daha sonraki araştırmalarında bu düşünce ve fikirlerinden vazgeçerek İslâm tasavvufunun oluşmasında tamamen İslâmi fikriyâtın öne çıktığını ve tasavvufun özünün İslâm‘dan kaynaklandığını kabul etmişlerdir. İslâm tasavvufu tarihî seyri içinde gelişirken mutasavvıfların içinde yaşadığı farklı yer ve farklı zamanlarda, onların düşünce ve âdetlerinin doğrudan ya da dolaylı olarak bazı yerli, yani mutasavvıfın bağlı olduğu kendi milli kültürel âdet ve inançlar ile, bazı yabancı, yani İslâm kültür ortamı dışından gelen düşünce ve âdetlerden etkilendiği görülmektedir. Mesela: Yeni-Eflatunculuktaki mistik düşünce tasavvuftaki mistisizmle benzerlik arz etmektedir. Mutasavvıfların marifet yolu, Yeni-Eflatunculuk tarafından gösterilen yolun tıpkısıdır. Bu yol, zevk ve vecd ile zevk ve vecde yardım eden riyazât, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|