Yenġ-eflatunculuğun tasavvufa etkġlerġ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
125 fikirler beyan edilmiş, bilhassa batılı müşteşrikler tarafından bu cereyanın dış kaynaklı olduğu iddia edilmiştir. Bunlardan bir kısmı tasavvufun Hint menşeli olduğunu, bir kısmı İran menşeli, bir kısmı Hıristiyan, Yahudi veya Yunan menşeli olduğunu, bir kısmı da tasavvufun Yeni-Eflatuncu felsefeden kaynaklandığını iddia etmişlerdir. Bu müsteşriklerden, bu sahada büyük bir otorite olan ve oldukça objektif kabul edilen Louis Massignon, bütün bu görüşlerin yersiz olduğunu belirterek, tasavvufun esas itibarıyla İslâmi menşeli olduğunu kabul etmiştir. 265 Profesör Massignon, bu konuyla ilgili olarak şöyle demiştir: ―Tasavvufun kaynaklarını incelemek bahsine gelince, bu incelemeyi tamamlamak ile aramızdaki mesafenin, henüz çok uzun olduğu beliriyor. İlk İslâmcı ilim adamları, İslâm tasavvufunun en ileri devirlerinde en belli başlı itikadı olan vahdet ile ehl-i sünnetin mezhebini birbirine uyarlamakta güçlük çekmiş bulunuyorlar. Onun için bunlar tasavvufun daha sonradan İslâm‘a girmiş olduğu ve bunun Şam ruhbaniyetinden (manastır hayatında), yahut Yeni-Eflatunculuktan, yahut İran Zerdüştlüğünden, yahut Hintlilerin Vedasından alınmış olduğu kanaatindedirler. Fakat Nicholson, tasavvufun İslâm‘a yabancı olduğu iddiasını çürütmüştür. Çünkü İslâm‘ın doğuşundan başlayarak, İslâm mutasavvıflarına ait görüşlerin, bizzat İslâm cemaatinin kalbi içinde Müslümanların Kur‘an ve hadis okumakla meşgul oldukları sırada ortaya çıktığı görülmektedir.‖ 266 Bu şekilde ne birçok müsteşrikin yaptığı gibi tasavvufun menşei açıklanabilir, ne de tasavvuf tamamen gayr-i İslâmi‘dir denilebilir. 267 265 Mehmed Nazmi Efendi, a.g.e., s.21. 266 Doğrul, İslâmiyetin Geliştirdiği Tasavvuf, s.16. 267 Bayrakdar, a.ge., ss.97-98. 126 Titus Burckhardt‘a göre, tasavvuf, İslâm‘a sonradan girmiş olamaz. Çünkü bu durumda İslâm‘ın ruhsal yöntemlerine göre dışta kalan bir mahiyette olması gerekirdi. Oysa tam tersine tasavvuf, bu ruhsal araçların beşer üstü kaynaklarına zahirilikten daha yakındır ve tümüyle içsel olmakla birlikte, bu geleneksel biçimi doğuran ve hayatta kalmasını sağlayan tecelli ettirici işleve doğrudan katılmaktadır. 268 Titus Burckhardt ayrıca şöyle demiştir: ―Tasavvufun İslâm âleminde tuttuğu bu merkezi yer dışarıdan bakanlarca görülmeyebilir. Çünkü, biçimlerin gösterdiği anlamın bilincine varan Batınilik aynı zamanda aklilik bakımından da onların üstündedir…Her şeyi yalnız tarihsel planda arayan doğu bilimciler tasavvufun bu ikili cephesini İslâm‘a dışarıdan etkiler olduğu şeklinde açıklayabilirlerdi. Ancak tasavvufun kökenini kendi uzmanlık alanlarının doğal sonucu olarak Acem, Hindu, Yeni-Eflatuncu veya Hıristiyan kaynaklarına bağlamaları bundandır. Ne var ki, tasavvufun kaynağı üzerindeki bu birbirine karşıt görüşler birbirini dengelemekle sonuçlanmıştır. Çünkü hiçbir kesintiye uğramadan peygambere ulaşan bir zincir durumundaki sufî büyüklerinin ruhsal silsilesinin tarihsel sağlığına gölge düşürmeye yeterli bir neden yoktur. Tasavvufun peygamberden geldiğinin kesin bir kanıtı da budur. Çünkü sufî hikmeti İslâm dışı bir kaynaktan geliyor olsaydı bu hikmete gönül verenler bunu hep yeniden, yeni baştan kurmak üzere Kur‘an‘daki ayetlere dayanamazlardı. Oysa, tasavvuf yolunun her nesi varsa açık ve zorunlu biçimde Kur‘an‘dan ve sünnetten esinlenmiştir. 269 268 Titus Burckhardt, İslâm Tasavvuf Doktrinine Giriş, (Türkçesi, Fahreddin Arslan), İstanbul 1995, s.16. 269 Burckhardt, a.g.e., ss.16-17. 127 Bu çerçevede Abdulhakim Yüce‘nin şu tespiti önemlidir: ―Tasavvufu bir nevî mistisizm olarak gören ve mistisizmi insanlığın malı, ortak tavrı, her dinin özü ve muharrik gücü şeklinde tavsif eden müsteşrikler, İslâmla ilgili özellikle tasavvufu konu edindikleri çalışmalarında bütün gayretlerini, bu müessesenin İslâm dışı etkilere borçlu bir disiplin olduğunu kabul ettirmek için harcamışlardır. Bu insanlardan şunun veya bunun insaflı veya objektif olduğunu söylemek mutlak bir hakikati ifadeden çok, bir nisbet ve derecelendirme gösterecektir. Onların hiçbirisinin tamamen objektif ve art niyetten uzak olduğunu söyleyebilmek mümkün değildir.‖ 270 Tasavvufun, insan ruhu, Allah, hayat ve hadiselerin mistik müşahede ve tekâmülü esas alması itibarıyla gerek Hint, gerek Hıristiyan ve gerekse Yeni-Eflatuncu mistisizmle benzer veya ortak yönleri elbette mevcut olacaktır. Mistik düşünce ve yaklaşım insanlığın ortak malıdır. Ancak alabildiğine geniş bir doktrinin bir parçasını alıp bunun bir başka doktrinle arz ettiği benzerliğe bakarak bunların aynı veya birbirinin kopyası olduklarını söylemek büyük bir hata olur. Bu tarz yaklaşım ve değerlendirmeyi esas alırsak insanlık dünyasında birbirinin aynı olmayan veya birbirinden kopya edilmeyen hiçbir müessese bulunmaz. İnsanlık bir bütündür. Bütün insanî müesseseler birbirine benzer. Çünkü realite tektir ve insanoğlu realiteyi yakalamak için çalışmaktadır. Realiteyi Yaratıcı kudret olarak kaynağında ve doğrudan kucaklamanın disiplini olan mistik yaklaşım ise, zamanı mekânı ve sergileyeni kim olursa olsun, benzerlik hatta ayniyet arz edecektir. Eğer mistik düşünceye ortak bir kaynak aranıyorsa, bu kaynak semavî dinlerin beyanı olup, 270 Yüce, a.g.e, ss.10-11. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|