Yenġ-eflatunculuğun tasavvufa etkġlerġ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
131 şeklinde anlaşılıyorsa, buna bir çok yabancı dinî ve felsefî unsurların karışması gayet mümkündür. Nitekim mesela Yeni-Eflatunculuğun tesirini kabul etmek yerinde ve isabetli olur. Bu tesirin de doğrudan doğruya olmadığı bilinmelidir. Yalnız unutmamalıdır ki, bu tesir ve karışma tam bir zühd hayatının teşekkülünden, ruhî terbiye yollarının tesbitinden, hatta sistemleşmesinden çok sonradır. Bu ruhî hayatın temellerini atan bizzat Hz. Peygamber (s.a.s) idi. O‘nun yüksek hayatını örnek almış olan sahabeler, kalplerinin parlaklığı, derûni âlemlerinin berraklığı, takvâ sahibi olmaları, kendilerini tam bir ihlâs ile ibadete ve Allah yoluna adamaları ile ilk zahid ve mutasavvıfları teşkil etmişlerdir. 280 Muhittin Uysal, doktora çalışmasında şöyle bir sonuca varmıştır: Çeşitli inanç ve kültürlerin bazı uygulamaları ile, yaşayan şekli ile tasavvuftaki bazı uygulama ve inançlar arasındaki benzerliklerden hareketle, onun kurum olarak yabancı kültürlerden devşirildiğini söylemek, ilmi bir tespit olmaktan uzaktır. Belli uygulamalarda, yalnız o konulara mahsus olmak üzere bir dış etkinin varlığından söz edilebilir. 281 Ayrıca ona göre, etkilemenin mevcudiyeti kabul edilen uygulamalardan hiçbirisi tek başına bu uygulamanın dış kaynaklı olduğunu ispata yeterli değildir. İnsan aklı ve tefekkürü belli durumlarda birbirine benzer, yakın düşünce tarzları ortaya koyabilmektedir. Belli meselelerde farklı dinlerden ve kültürlerden insanların birbirine benzer şeyler düşünmüş olmaları tabiidir. Bu bakımdan herhangi bir uygulamanın kaynağını bu kültür ve dinlerden birisine mâl etmek doğru olmayabilir. 282 280 Bolay, Fesefi Doktrinler Sözlüğü, ss.261-262. 281 Uysal, a.g.e., s.20. 282 Uysal, a.g.e., s.21. 132 Abdulhakim Yüce, eserinde herhangi bir ortam ve yerde ortaya çıkan bir oluşu tamamıyla dış kaynaklara bağlayıp iç tesirleri ve kökleri görmezlikten gelmenin doğru olmayacağını söylemiştir. Çünkü bir toplumda belli bir dayanak ve vasıta bulamayan bir düşüncenin, o topluma hâkim olması imkânsız gibidir. Orada kök ve nüve şeklinde bir fikir olur dış tesirlerde neşv-ü nema bulur ve gelişir. Tasavvuf için veya tasavvufun sadece bazı noktaları için ancak bu kadarlık bir tesirden söz edilebilir ki bu da tabii karşılanmalıdır. Ona göre, İslâm tasavvufu kuruluş döneminde hiçbir dış kaynağa dayanmadan doğrudan İslâm‘ın prensipleri üzerine inşa edilmiştir. Tasavvufun felsefî bir karakter kazanıp, ―Vahdet-i vücûd‖ nazariyesinin yayıldığı dönemde, bazı yabancı kaynaklı unsurlar karışmışsa da, bunlar yabancı olma özelliğini kaybederek İslâm düşüncesine mâl edilmiş ve tasavvuf yine İslâmi olma özelliğini muhafaza etmiştir. Bu gerçek artık birçok batılı araştırmacı tarafından da kabul edilmiştir. 283 Burada kültürler arası etkileşimin değerlendirilmesi gerekmektedir. Çünkü tasavvufî düşüncenin oluşumunda etkili olan önemli sufîlerden bazılarında farklı kültürlerin etkisini görebilmekteyiz. Kültürler arasında bilgi alışverişinin kaçınılmazlığı bir gerçektir. Düşünce tarihine adını yazdırmış ve insanlık tarihinin gidişatının belirlenmesinde pay sahibi olan hiç bir medeniyet, kendisi dışındaki dünya medeniyetlerinin bilgi birikiminden faydalandığını inkâr edemez. Bu medeniyetlerin diğer kültürlerin birikiminden faydalanmaları, kendi orijinalitelerini muhafaza ettikleri takdirde faydalı olacaktır. İnsan sosyal bir varlık olması hasebiyle ticari münasebetler kurar, seyahat eder, diğer kültürlerle elçiler aracılığıyla veya bu 283 Yüce, a.g.e., ss.13-14. 133 günün şartlarında konuşmak gerekirse modern iletişim olanaklarıyla diyaloğa girer. Medeniyet tarihi bu durumu ispat edecek oldukça fazla örnek sunmaktadır. 284 Dünya medeniyetleri arasında sıkça görünen bu bilgi alış verişinin İslâm tarihinde de örnekleri oldukça fazladır. İslâm medeniyeti diğer kültürlerin birikimlerinden faydalanan birçok ilim adamı yetiştirmiştir. İlk İslâm filozofu olarak kabul edilen Kindî, diğer medeniyetlerin ürünlerinin bir Müslüman tarafından kullanılmasının İslâm‘ın bir gereği olduğunu söylemektedir. İslâm medeniyetinin diğer medeniyetlerle etkileşime geçmesi farklı düşünce çeşitliliğinin oluşmasına zemin hazırlamıştır. 285 Genel olarak felsefeyi gayr-ı müslimlerden öğrendiğimiz bilinen bir gerçektir. Manevî ilimlerin Araplara naklî konusunda büyük rol oynayan ve Mistik bir okul olan İskenderiye Mektebi‘nin İslâm Medeniyetine etkileri bilinmektedir. İskenderiye Mektebi‘nin düşünce yapısı olan Helenistik kültür İslâm coğrafyasına teolojik-mistik karakterli Süryanilerin aracılığıyla ulaştırılmıştır. 286 İlk dönemde yaşamış sufîler diğer medeniyetlerin birikimlerini kabullenme noktasında oldukça müsamahakâr davranmışlardır. Bu noktada üzerinde durulması gereken meselelerden biri de tasavvufun uğradığı etkileşimin boyutudur. Etkileşimin kaçınılmazlığı bir gerçektir. Bu paralelde, tasavvufun tek bir kaynağa indirgenmesi de yanlıştır. Tasavvuf, tek bir kaynağa dayanmayacak veya doğuşunu ve hayatiyetini tek bir kaynaktan almayacak derecede karmaşık bir harekettir. Fakat ―İslâmi öğretilerin, ilk dönemlerde zühde ne ölçüde tesir ettiğini; Hıristiyan, İran, Hint düşüncelerinin, 284 Er, İlk Sufîlerin Diğer Dinlere Bakışı, s.57. 285 Er, a.y. 286 Er, a.g.e., s.58. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|