Səlahəddin Xəlilov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elm və təhsil - 167
- Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri
- Elm və təhsil
Elm və təhsil - 167 - – Görünür, bu məsələni daha təfərrüatlı izah etməyə ehtiyac vardır. Bir elmşünas olaraq, bilava- sitə elm və təhsilin öyrənilməsi ilə məşğul olan təd- qiqatçı olaraq və bu iki fəaliyyət sahəsinin ümumi və fərqli cəhətlərini müqayisə etməklə, mən həmişə dövlətimizin elm və təhsil sahəsindəki siyasətinin vahid konsepsiyaya əsaslanması zərurətindən çıxış etmişəm. Elm və təhsil haqqında qanunlar ayrı-ayrı olsalar da, onlar əvvəlcə birlikdə, vahid sistemin tərkib hissələri kimi nəzərdən keçirilməli və yalnız bundan sonra onların nisbi müstəqil mövcudluq qaydaları hüquqi müstəvidə təsbit olunmalıdır, spe- sifik hüquqi tənzimləmə sistemləri yaradılmalıdır. Biz, vahid elm və təhsil konsepsiyasından çıxış etmək zərurətini qeyd edərkən, heç də bu iki sahənin həddindən artıq yaxın olduğunu nəzərə çarpdırmaq fikrində deyilik. Əksinə, məqsəd bu iki sahə arasındakı fərqlərin nəzərə alınmasıdır. Belə ki, elm və təhsilin mahiyyətlərinin çox vaxt qarışıq salınması nəticəsində bu barədəki qanunlar da, necə deyərlər, bir-birini əhatə dairələrinə təcavüz edir, özünə aid olmayan məsələlərin hüquqi tənzimlən- məsi iddiası ilə çıxış edir. Əvvəlki illərdə Təhsil Qanununun layihəsi ilə əlaqədar elmi dərəcələr və elmi adların sovet mo- delindəki kimi saxlanması, yoxsa müasir Qərb mo- delinə uyğun olaraq dəyişdirilməsi üzərində böyük mübahisələr gedirdi. Kimlərsə magistraturanın guya Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 168 - aspiranturanı əvəz etdiyini, kimlərsə magistratura- nın elmi dərəcə ilə az əlaqəsi olduğunu söyləyir və onu sadəcə olaraq ali təhsilin yüksək pilləsi hesab edirdi. Kimlərsə aspiranturanın Qərbdəkinə uyğun olaraq doktorantura ilə əvəz olunmasını, kimlərsə belə bir təhsil pilləsinin ümumiyyətlə ləğv edilmə- sini təklif edirdi. Lakin təəssüf ki, son vaxtlarda bu mübahisələr səngimiş və görünür, ziyalılarımız bu mövzuda danışmaqdan yorulmuşlar. Ona görə də, “Təhsil haqqında” qanunun indiki layihəsi sanki bu müzakirələrin xaricində yazılıb hazırlanmışdır. İndi aspirantura-doktorantura dilemması, dok- toranturanın iki pilləsi formasında «həllini tapmış- dır». Halbuki bu söz dəyişikliyi heç nəyi həll etmir. Dəyişiklik tərəfdarları guya xarici ölkələrin, ilk növ- bədə ABŞ və Avropa ölkələrinin təcrübəsinə istinad etməyə çalışırlar. Aspiranturanı da saxlamağı nəzər- də tutan dördpilləli təhsil estafetinin tərəfdarları isə guya sovet təhsil sisteminin ənənələrinə və ya indi Rusiyada tətbiq olunan sistemə istinad edirlər. La- kin unudulur ki, sovet təhsil sistemində magistratura pilləsi yox idi və elmi yaradıcılıq üçün hazırlanma mərhələsi ancaq aspiranturadan başlanırdı. Ali təh- silin dörd və ya beş il ərzində verilməsi isə ancaq fənlərin sayı və saatların miqdarı baxımından, bir sözlə, kəmiyyət baxımından olan fərqdir. Və ya ma- gistratura haqqında yuxarıda qeyd etdiyimiz birinci təsəvvürə uyğun olaraq, burada məqsəd ancaq ali Elm və təhsil - 169 - təhsil verməkdən ibarətdir. Lakin, magistratura ikin- ci mənada başa düşüldükdə burada yalnız müddət fərqindən deyil, həm də mahiyyət fərqindən söhbət getdiyi aydınlaşır. Və indi sovet təhsil sistemini və ondan bizə yadigar qalan aspiranturanı hər vəchlə qoruyub-saxlamağa çalışanlar bilməlidirlər ki, biz artıq iki il əvvəl, magistraturanı təhsil pilləsi kimi qəbul edərkən, sovet təhsil sistemindən uzaqlaşmı- şıq. Qatar artıq hərəkətə gəlib və indi geri qayıtmaq çox çətindir. Əgər sovet təhsil sistemini, o cümlədən aspiranturanı saxlamaq məqsədi var idisə, bu barədə xeyli əvvəl məsələ qaldırılmalı idi... Sual: Elmlər namizədi dərəcəsinin PhD – fəlsəfə doktoru adı ilə əvəz olunmasına necə baxır- sınız? – Aspiranturanı bitirib müdafiə etdikdən sonra alınan elmi dərəcəyə (sovet sistemində – "elmlər na- mizədi) xarici ölkələrdə ən çox uyğun gələn elmi dərəcə – PhD – "fəlsəfə doktoru"dur. Burada "fəlsə- fə" sözünün mənasına toxunmadan qeyd edək ki, biz də bu fikirlə razıyıq. Lakin bir şərtlə ki, buradakı uyğunluq ancaq elmi dərəcələr arasındakı uyğunluq- dur. Sovet modelində "elmlər namizədi" dərəcəsi al- maq üçün lazım olan təhsil pilləsinin – aspiranturanın isə analoqu Qərb ölkələrində yoxdur. Elmi dərəcə almaq üçün bu ölkələrdə məhz tədqiqat işinin yerinə yetirilməsi tələb olunur. Elmi yaradıcılıq üçün zəruri Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 170 - olan biliklərin tədrisi və imtahan verilməsi isə bir təhsil pilləsi kimi əvvəlcədən magistraturada keçilmiş olur. Magistratura bir təhsil pilləsi olaraq aspiranturanı tam əvəz edir, lakin bir tədqiqat pilləsi olaraq əvəz etmir. Belə ki, magistraturada müdafiə olunan tədqiqat işinə qoyulan tələblər aşağı olur. Bu bir növ ciddi yazılan diplom işinə uyğun gəlir. Əsas ağırlıq isə təhsil tərəfinə düşür. Məhz buna görədir ki, magistratura (master degree) pilləsindən sonra təhsilə bənzər bir pilləyə ehtiyac qalmır. Və ya əgər qalırsa bu, fərdi qaydada müəyyənləşdirilir və əvvəlki təhsil pillələrinin ta- mamlanması yolu ilə həll olunur. Yəni iddiaçı dissertasiyanın mövzusuna uyğun olan müəyyən ixtisas fənnindən imtahan verməyib- sə, bunu fərdi qaydada həll edib aşağı təhsil pilləsin- də oxuyanlarla bir yerdə imtahan verə bilər. Bir sözlə, Qərb ölkələrində magistraturadan sonrakı pillə təhsilə yox, tədqiqata uyğun gəlir. Bu isə sovet modelində doktorluq dissertasiyasının ya- zılma prosedurasını xatırladır. Beləliklə, Qərb modelində formaca magistra- tura aspiranturanı, doktorluq dərəcəsi almaq üçün keçilən tədqiqat mərhələsi isə sovet modelindəki doktoranturanı xatırladır. Yazılan tədqiqat işinin sə- viyyəsi baxımından yanaşdıqda isə bu uyğunluq bir pillə sürüşür; Qərb modelində magistraturada yazı- lan tədqiqat diplom işinə, doktorluq işi isə nami- Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|