Səlahəddin Xəlilov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elm və təhsil
- Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri
Elm və təhsil - 147 - da, daha dəqiq desək ancaq adda edildi. Avropa təh- sil təcrübəsini mənimsəmək ancaq bütün ali mək- təbləri «Universitet» adlandırmaqla məhdudlaşdı. Ad dəyişdi, amma məzmun dəyişmədi. Halbuki ali təhsil sahəsində zamanın tələbində böyük islahatlar aparılması günün tələbidir. Avropada universitet dedikdə bütün əsas əmə- li fəaliyyət sahələrinin əhatə olunması nəzərdə tu- tulur. Biz də ayrıca fakültə olan fizika, kimya bu ki- mi fənlər isə «fənn» fakültəsində əhatə olunur. Həm də bu fənlərin öyrədilməsi əməli fəaliyyət sahələ- rindən biri olan pedaqoji sahə olan kadr hazırlığına xidmət edir. Gələcək elm adamları isə əməli fəaliy- yət üçün zəruri olan elmin əsaslarına yiyələndikdən sonra xüsusi yaradıcılıq potensialına görə seçilərək magistraturada təhsilini davam etdirirlər. Yəni elmi fəaliyyət üçün kadrlar əsas ali təhsil pilləsindən son- ra seçilir və hazırlanır. Yəni elm digər fəaliyyət sa- hələri ilə yanaşı duran bir sahə kimi deyil, vertikal şkalada hər sahənin xüsusi yüksək səviyyəsi kimi seçilir. Biz də bu cəhətlər hələ də nəzərə alınma- mışdır. Bakı Dövlət Universiteti ənənəvi olaraq ye- nə də fənn sahələri üzrə kadrlar hazırlayır. Lakin onların məhz müəllimlik fəaliyyəti üçün nəzərdə tutulduğunu «boynuna almır» – «Pedaqoji Univer- sitet» var. Nəticədə BDU-da pedaqoji fənlər az təd- ris olunur və buranın məzunlarının statusu məlum olmur. Daha dərin bilik verən BDU və daha nisbə- Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 148 - tən aşağı bilik verən amma müəllim hazırlığı üçün zəruri proqramı yerinə yetirməyə çalışan pedoqoci universitetlər. Hər birinin də öz magistraturası, dok- toranturası. Elmi-tədqiqat sahəsində bizdən xeyli irəlidə gedən Avropa ölkələrində, ABŞ-da və Yaponiyada öyrətmək adı ilə tədqiqatçını daha çox çərçivələrə salmaq deyil, tədqiqatçıya daha çox müstəqillik vermək, onun sərbəstlik dərəcəsini artırmaq üçün yollar axtarılır. Bu ölkələrdə elmi dərəcələrin veril- məsi səlahiyyəti də bizdəki kimi çoxpilləli bürok- ratik strukturlara deyil, Elmi Şuraların kompeten- siyasına aiddir. Elmi dərəcələr və adlar bütün ölkə miqyasında vahid standartlar və meyarlar əsasında eyni bir komissiya tərəfindən deyil, müxtəlif univer- sitetlərin Elmi Şuraları tərəfindən verildiyindən id- diaçı seçim imkanına malikdir. Belə ki, hər hansı bir komissiya, Elmi Şura iddiaçının nailiyyətini qiymət- ləndirmirsə və burada subyektiv amillər varsa, id- diaçı başqa universitetdə, başqa komissiya qarşısın- da öz şansını reallaşdırmaq imkanına malikdir. Bi- zim ölkədə isə Ali Attestasiya Komissiyası deyilən mərkəzləşmiş qurum subyektivlik göstərərsə, iddia- çının heç bir seçim imkanı qalmır. Bu isə dövlət quruculuğunda başlıca strateji xətt olan cəmiyyətin demokratikləşdirilməsi prinsipinə heç cür uyğun gəlmir. Elm və təhsil - 149 - Əgər biz inkişaf etmiş Qərb ölkələrinin təcrü- bəsini və ya sovet təhsilinin üstün cəhətlərini tətbiq etmək istəyiriksə, bunun üçün sadəcə təqlidçilik az- dır. Təqlid üzərində "yaradıcılıq" edərək yeni kom- binasiyalar hazırlamaq isə ikiqat yolverilməz haldır. Əsas məsələ, mahiyyətlərin düzgün dərk olunması- dır. Əgər formaya yox, təzahürlərə yox, mahiyyətə diqqət yetirsək görərik ki, sovet təhsil sistemi də, Qərb modelləri də eyni mahiyyətin müxtəlif təza- hürləridir. Sovet dövründə beş il ərzində ali təhsilli mütəxəssislər hazırlandıqdan sonra onların arasında elmi iş üçün seçilən məzunlar aspiranturada məhz bu məqsədə xidmət edən əlavə təhsil alır və həm də müəyyən mövzu üzrə elmi-tədqiqat işi apararaq, "dissertasiya" adlanan elmi əsər yazırdılar. Əgər id- diaçı yazdığı əsərdəki elmi müddəaları Elmi Şura qarşısında müdafiə edə bilirdisə, onlara elmi dərəcə verilirdi. İkinci elmi dərəcə almaq, "elmlər doktoru" olmaq üçün isə heç bir təhsil pilləsi tələb olunmur- du. Qərb ölkələrində elmi işə magistratura pillə- sində başlanır və ona görə də elmi yaradıcılıqla bağ- lı biliklər də bu pillədə verilir. İddiaçı elm adamı üçün lazım olan bilik və vərdişlərə yiyələndikdən və özünün ilk müstəqil tədqiqat işini yazaraq, Elmi Şu- ra qarşısında müdafiə etdikdən sonra ona ilk elmi dərəcə verilir. Bundan sonra elm yolunu davam et- dirmək istəyənlər üçün bu və ya digər elmi-tədqiqat Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 150 - müəssisəsində (xarici ölkələrdə bir qayda olaraq, universitetlərin nəzdindəki tədqiqat institutlarında) doktorluq dissertasiyası yazmaq üçün imkan verilir, şərait yaradılır. Amma bu pillə klassik mənada təh- sil pilləsi hesab olunmur. Bu artıq elmi yaradıcılıq pilləsidir. Doktor adını alanlar bir qayda olaraq, ali təhsil müəssisələrində çalışaraq, professor assistenti, yaxud dosent vəzifəsini tuturlar. Tam professor şta- tına keçmək istəyənlər isə bundan sonra hələ çox tədqiqat işləri yazmalı, müvafiq elm sahəsində gör- kəmli mütəxəssis olmalı, universitet daxilində nüfuz qazanmalı və müsabiqə əsasında universitet Elmi Şurasının qərarı ilə bu vəzifəyə seçilməlidir. Bəzi ölkələrdə professor olmaq üçün birinci doktorluq (fəlsəfə doktoru) adından sonra daha bir müsabiqə- dən keçmək və yüksək qabiliyyət doktoru (doctor habilitasion) olmaq tələb olunur. Başqa ölkələrdə isə bu tələblər ancaq professorluq vəzifəsinə qoyu- lur. Mahiyyətcə bu sistem eynilə sovet sistemini xatırladır. Sadəcə olaraq, sovet sistemində ciddi tə- ləblər ikinci dissertasiya müdafiəsinə (elmlər dok- toru dərəcəsinin alınmasına) qoyulurdu. Ali məktəb- lərdə doktor olduqdan sonra professor vəzifəsini tut- maq isə çox adi və labüd prosedura idi. Bir sözlə, təzahürlər fərqlənsə də, mahiyyət eynidir. Bəs onda biz nəyin üstündə mübahisə edirik? Formanınmı, təzahürlərinmi, yaxud, sadəcə olaraq, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|