Səlahəddin Xəlilov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elm və təhsil - 143 - Elmi kadrların yetişdirilməsində təhsilin rolu
- Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri
- Elm və təhsil
Elm və təhsil - 143 - Elmi kadrların yetişdirilməsində təhsilin rolu Elmin əsas funksiyası heç də sadəcə olaraq insanın mənəvi-intellektual maraqlarına deyil, onun dünyanı məqsədyönlü surətdə dəyişdirmək, öz əmə- li fəaliyyətini elmi əsaslar üzərində qurmaq məqsə- dinə xidmət etməkdir. Bütün əməli fəaliyyət sahələri ancaq elmi əsaslarla təşkil olunduqda səmərə verir. Buna görə də ixtisasından asılı olmadan bütün fəaliyyət sahə- lərində çalışan insanlar həmin sahənin elmi əsas- larını öyrənmək məcburiyyətindədirlər. İxtisaslaş- mış ali təhsil məhz hər bir fəaliyyət sahəsinin elmi əsaslarının öyrənilməsinə xidmət edir. Beləliklə ali təhsilin məqsədi konkret fəaliy- yət sahələri üzrə əməli bilik və vərdişlərlə yanaşı həmin sahənin elmi əsaslarını da mənimsədilməsini təmin etməkdir. Başqa sözlə elmi əsaslar ali təh- silin mühüm tərkib hissəsidir. Bəs elmi əsaslar nədir ? Çox vaxt elmi əsaslar elmlə qarışıq salınır. Əlbəttə elmi fəaliyyət üçün də elmi əsaslar la- zımdır. Lakin yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi elmi ə saslar təkcə elmin deyil, müvafiq fəaliyyət sahə- sinin də tərkibinə daxildir. Yəni ali təhsil alan şəxs elm adamı olmasa da müvafiq fəaliyyət sahəsinin elmi əsaslarına yiyələnmiş olmalıdır. Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 144 - Magistratura daha konkret bir sahə üzrə elmin əsaslarını daha dərindən öyrətməklə yanaşı, həmin dar ixtisas sahəsi üzrə ya elmi nəzəri tədqiqat apar- maq, ya da elmi tətbiqi biliklərə yiyələnmək üçün- dür. Hər iki halda elmi dünya görüşünün genişlən- dirilməsi, ümumelmi tədqiqat metodlarının mənim- sənilməsi nəzərdə tutulur. Beləliklə əsas ali təhsil pilləsində müəyyən sahə üzrə əməli biliklər və vər- dişlər sistemi ilə yanaşı ümumi elmi biliklər siste- mi, başqa sözlə, ixtisas sahəsinin elmi əsasları da mənimsədilir. Lakin hələ elmi yaradıcılıq vərdişləri aşılanmır və elmi praktik biliyin əməli fəaliyyətə tətbiqi sahəsində də ancaq məlum biliklər öyrədilir. Magistratura pilləsində isə dar ixtisas sahəsinə aid olan spesifik, diferensial elmi biliklər öyrədilir ki, bu da elmin ön cəbhəsinə daha yaxın olmaqla ya elmi tətbiqi yaradıcılıq üçün, ya da elmi-nəzəri ax- tarışlar üçün müəyyən baza yaradır. Fərdi yanaşma və yaradıcılıq tələb edən dife- rensiallaşmış ixtisas sahələrindən fərqli olaraq daha geniş fəaliyyət sahəsində çalışmaq üçün lazım olan bilik və vərdişlərə daha çox sayda insan yiyələnir. Başqa sözlə, müəyyən geniş sahə üzrə ən ümumi və zəruri biliklərin mənimsənilməsi sonralar ixtisaslaş- mış mütəxəssis olmaq və ya daha konkret bir prob- lem üzrə ixtisaslaşaraq elmi tədqiqatlar aparmaq üçün ilkin zəruri şərtdir. Magistratura və doktoran- turaya daxil olmaq üçün əvvəlcə ali təhsil almaq tə- Elm və təhsil - 145 - ləbi də bununla əlaqədardır. Beləliklə elmi biliklərin əsaslarına yiyələnmək təkcə elm adamı olmaq üçün deyil, bütün fəaliyyət sahələrində çalışmaq üçün, praktik işçi olmaq üçün də zəruridir. Elmi biliklər, elmin əsasları müasir dövrdə bütün fəaliyyət sahələrinin strukturuna daxildirsə, bəs onda elm digər fəaliyyət sahələrindən nə ilə fərqlənir? Ümumiyyətlə elm əməli fəaliyyət sahə- lərindən ayrımı mövcud olmalıdır ? Digər tərəfdən, bütün ali məktəblərdə elmin əsasları öyrədilirsə və gələcək elm adamları da məhz bu təhsil alanlar sırasından çıxmalıdırsa, el- min ictimai təşkilatlanma forması təhsil sahəsindən kənardamı olmalıdır? Keçmişdə elm və əməli fəaliyyətlər sahələri ayrı olduqlarına görə, əməli işlə məşğul olan adam- lara əməli bilik və vərdişlər kifayət etdiyinə görə alimlər ancaq fundamental sahələr və ya fənlər üzrə ixtisaslaşırdı. Yəni bilavasitə əməli fəaliyyətlə bağlı olmayan riyaziyyat, fizika, kimya və s. fənlər – elm sahələri hesab olunurdu. Müəllimlik, mühəndislik, həkimlik və s. isə əməli fəaliyyət sahələri və ya peşə hesab olunurdu. Sovet ali təhsil sistemi də əsasən bu prinsip üzərində qurulmuşdu. «Universitetlər» adla- nan təhsil müəssisələrində hər bir fənn bir fakultə idi və birbaşa deyilməsə də belə nəzərdə tutulurdu ki, burada elm adamları hazırlanır. Hətta həmin Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 146 - fənlər üzrə müəllimlər belə başqa ali məktəblərdə – pedaqoji institutlarda hazırlanırdı. İkinci dünya müharibəsindən sonra bir sıra qa- baqcıl ölkələrdə elm və praktika arasında münasibət dəyişsə də Sovet İttifaqı öz ənənəsinə sadiq qalaraq elmi praktikadan ayrı saxlamağa və hətta gələcək elm adamlarını da ayrıca ali məktəblərdə hazırlama- ğa çalışırdı. Düzdür, bu sahədə müəyyən istisnalar var idi. SSRİ dövləti zamanın tələbi ilə hesablaşaraq bir sıra texniki sahələrdə də alim hazırlığı ilə məş- ğul idi. Məsələn, Bauman adına texniki məktəb, Moskva mühəndis-fizika institutu, Moskva fizika- texnika institutu və s. Lakin bu məktəblər ancaq Mərkəzdə idi və bütövlükdə SSRİ-nin elmi-texniki qüdrətinin artırılmasına xidmət edirdi. Müttəfiq res- publikalarda isə «alimlər» əsasən universitetlərdə hazırlanırdı. Mühəndis hazırlayan texniki institut- ların, müəllim hazırlayan pedaqoji institutların elmi potensialı çox aşağı səviyyədə idi. Bu sahələrdə kadr hazırlığı əsasən əməli məqsədlərə xidmət etdi- yindən «elmin əsasları» da çox aşağı səviyyədə mə- nimsədilirdi. Təəssüflər olsun ki, SSRİ dağıldıqdan sonra da yeni yaranmış müstəqil ölkələrin ali təhsil siyasətində ciddi dəyişiklik baş vermədi və SSRİ- nin rəqabətə tab gətirə bilməməsinə və dağılmasına gətirib çıxaran ciddi nöqsanlardan biri onun xələf- ləri tərəfindən böyük mühafizəkarlıqla qorunub sax- lanmaqdadır. Daha doğrusu dəyişiklik ancaq forma- Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|