Səlahəddin Xəlilov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elm və təhsil
- Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri
- Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 154 - Akademiya ilə universitetlərin fəaliyyəti ə laqələndirilməlidir
Elm və təhsil - 151 - sözlərinmi? Belə düşünmək olar ki, heç bir narahat- çılıq üçün səbəb yoxdur. Hansı söz, hansı forma, hansı variant qəbul olunursa-olunsun... Təəssüf ki, belə deyil. Mahiyyət özü anlaşılmadıqda, forma məzmuna, təzahür mahiyyətə uyğun seçilmədikdə, olduqca ziyanlı nəticələr hasil ola bilər. Əvvəla, nəyin təhsilə, nəyin elmi yaradıcılığa aid olduğunu mütləq nəzərə almaq lazımdır. Yu- xarıda qeyd etdiyimiz kimi, elmi yaradıcılıq prose- sinin öz spesifikası vardır və o, Təhsil Qanunu ilə deyil, Elm Qanunu ilə tənzimlənməlidir. Elmi ad- ların və elmi dərəcələrin verilməsi qaydaları da daha çox elmi fəaliyyət sahəsi ilə bağlı olduğundan Elm Qanununda təsbit olunmalıdır. Lakin, bununla belə, məsələnin təhsillə əlaqədar tərəfləri də vardır. Belə ki, elmi adlar verilərkən, iddiaçının bu məqsədlə təhsil alması deyil, təhsil prosesində subyekt kimi iştirakı nəzərdə tutulur. Burada elmi fəaliyyət, elmi yaradıcılıq göstəriciləri ilə yanaşı, təhsil subyekti ki- mi fəaliyyət, yüksək səviyyəli mühazirələr oxumaq səriştəsi və təcrübəsi, habelə tədrisin metodikasına dair tədqiqatlar tələb olunur. Sovet sistemində iddiaçının təhsil prosesində iştirakı və tədrisin metodikası sahəsindəki xidmət- ləri ön plana çəkilirdi və bəzən elmi nailiyyətlərsiz və müvafiq elmi dərəcəsiz də professor adı verilirdi. Nəticədə ali məktəblərdə çalışan doktorların sayı ilə Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 152 - professorların sayı eyniləşirdi və hətta bəzən pro- fessorlar daha çox olurdu. Qərb ölkələrində elm adamları bir qayda ola- raq, universitetlərdə çalışdığından elmi dərəcəyə qo- yulan tələblər də çox vaxt professor rütbəsinə qo- yulan tələblərə daxil edilir. Belə ki, xüsusi elmi nailiyyətləri olmayan adamlar professor vəzifəsinə seçilə bilməzlər. Keçmiş sovet sistemində isə, elmi-tədqiqat institutlarının böyük bir qismi universitetdən kənar- da müstəqil surətdə (akademiya sistemi çərçivəsin- də) fəaliyyət göstərdiyindən "professor" rütbəsindən fərqli olan yüksək elmi dərəcə müəyyən edilməsinə böyük zərurət var idi. Akademiya sistemi daxilində təhsillə bağlı fəaliyyət ancaq aspiranturada dərs de- mək və elmi rəhbər olmaq formasında həyata keçirilirdi. Professor adı da bu sahədəki fəaliyyətə görə verilirdi. Aspirant yetişdirməklə az məşğul olan, lakin, böyük elmi nailiyyətləri olan alimlər isə heç vaxt professor adı almırdı. Və bu qəbahət sa- yılmırdı. Çünki, "elmlər doktoru" ilə professor ara- sında səviyyə fərqi yox idi. Bir daha təkrar edirik ki, bu ancaq sovet sistemində idi. Xarici ölkələrin əksə- riyyətində isə, doktorluq və professorluq arasında səviyyə fərqi də vardır. Həm də bu fərq kifayət qədər böyükdür. Doktorlar çoxdur, professorlar isə azdır. Elm və təhsil - 153 - Beləliklə, Qərb ölkələrində və sovet sistemin- də elmi dərəcə və adlara qoyulan tələblər arasındakı fərq əslində bütövlükdə elm və təhsilin təşkilati strukturu arasındakı fərqdən irəli gəlir. Yəni, Qərb dünyasında akademiya sisteminə daxil olan müstə- qil elmi-tədqiqat institutlarının olmaması nəzərə alınmalıdır. Və biz elm və təhsili Qərb modelinə uy- ğunlaşdırmaq istəyiriksə, birinci növbədə akademi- yalar və universitetlər arasındakı nisbət və münasi- bət məsələsini aydınlaşdırmalıyıq. Bu hal müstəqil Azərbaycan Respublikasının vahid elm-təhsil kon- sepsiyasının yaradılması zərurəti haqqındakı fikri- mizi bir daha aktuallaşdırır. Ölkəmizdə elm və təhsil arasındakı münasibə- tin spesifikasını nəzərə almadan, elmi adlar və elmi dərəcələr məsələsində Qərb ölkələrini təqlid etmək cəhdi uğursuzluğa məhkumdur. Lakin, sovet elm və təhsil modelinin fərqliliyini şərtləndirən əsl səbəb- ləri aydınlaşdırdıqdan sonra biz, həmin modeldən sözləri və zahiri əlamətləri deyil, məzmun və ma- hiyyət xüsusiyyətlərini götürməyə çalışmalıyıq. Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 154 - Akademiya ilə universitetlərin fəaliyyəti ə laqələndirilməlidir ∗∗∗∗ – Səlahəddin müəllim, Azərbaycanda elmin inkişafı ilə bağlı nə kimi islahatlar aparılmasını tək- lif edərdiniz? – Elm planetar, ümumbəşəri hadisədir. Vahid böyük elm prosesinə daxil ola bilməyən, elə bil an- caq özü üçün yaradılmış lokal elm strukturları əsl elm sayıla bilməz. Böyük elmə daxil olmağın öz şərtləri vardır. Bunlardan biri dünya miqyasında əl- də olunmuş yeni elmi biliklərin və elmi axtarışların ön cəbhəsində olmaqdır. Cəbhə xəttindən geridə qa- lanlar müasir elmi prosesə qoşulmayaraq yalnız ar- tıq keçilmiş yolların künc-bucağında yer tuta bilər- lər, lakin bu elm hesab edilə bilməz. Müəyyən bir xalq və ya ölkə üçün elm yalnız ayrı-ayrı adamların mənəvi tələbatı, intellektual əy- ləncəsi olmayıb sənayenin, təsərrüfatın, ümumiyyət- lə istənilən ictimai fəaliyyət sahəsinin inkişafına xidmət edən ideya nəzəri təminat mənbəyidir. Elmi- tədqiqat sahələri ilə müxtəlif praktik fəaliyyət sahə- ləri arasında isə bir körpü olaraq müvafiq texnika və texnologiya sahəsi dayanır. Bu, olduqca böyük, bü- tün ölkə miqyasında həyata keçən mürəkkəb ictimai ∗ «Azərbaycan» qəzeti. İqrar Cəfəroğluya verilmiş müsa- hibə – 5 yanvar, 2001-ji il. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|