Uot 31. 445. Q. M. MƏMMƏdov, Y.Ġ. ġAhverdiyev, H. M. HƏSƏnov, S. Y

Ekologiya və su təsərrüfatı  jurnalı, №3, may, 2016- cı il 

 

Баку, т. 15, № 1, Январь- Март 2013, с. 

40-43.  

9.

 

Исмайлов  Т.К.  Выступление  на  IV 

съезде  народных  депутатов  СССР. 

«Молодежь Азербайджана» 27 декабря 

1990 г. 

10.

 

Закон «Об экологической безопаснос-

ти  Азербайджана»,  г.  Баку,  08.06.1999 

г. № 677-IQ.  

11.

 

Закон  «О  национальной  безопаснос-

ти» г. Баку, № 712-IIГ от 29 июня 2004 

12.

 

Концепция национальной безопаснос-

ти Азербайджанской Республики. Рас-

поряжение  Президента  И.  Алиева  от 

23 мая 2007 года № 2198.  

13.

 

www.president.az/files/future_ru.pdf. 

Концепция  развития  «АЗЕРБАЙД-

ЖАН – 2020: ВЗГЛЯД В БУДУЩЕЕ»  

       

N.R.Əliyev, N.Ə. Səmədova 

 

Milli Aerokosmik Agentliyi,   

Ekologiya İnstitutu 

 

Ətraf mühitin təhlükəsizliyi və ekoloji 

problemlərin qarsılıqlı əlaqə strukturu 

 

Xülasə 

 

Məqalədə  qlobal  risk  problemləri,  o 

cümlədən ətraf mühitə gözlənilən təhlükələr 

təsnif edilmişdir. Ekoloji təhlükəsizlik prob

-

lemi tədqiq edilmiş, onun istixana effektinin 

təsiri ilə bağlı iqlim dəyişikliyi ilə qarşılıqlı 

əlaqəsinin  struktur  modelləri  qurulmuşdur. 

Ekoloji anlayışlar və yanaşmanın inkişafı və 

formalaşması  mərhələləri  təhlil  edilmişdir. 

Konseptual  və  qanunvericilik  səviyyəsində 

Azərbaycanın  milli  təhlükəsizliyinin  ekoloji 

aspektlərinə baxılmışdır. 

  

N.R. Aliyev, N.A. Samedova 

 

National Aerospace Agency,  

Institute of Ecology 

 

 

The structural interrelationship of 

environmental problems and 

environmental safety 

 

Summary 

 

In the article are classified the problem  

of global risks also the impending dangers to 

the  environment.  Investigates  the  problems 

of  ecological  safety,  carried  out  structural 

models of their interrelationship with global 

climate  change  which  associated  with 

greenhouse effect. 

The  stages  of  development  and  formati-

on  of  ecological  approaches  and  concepts 

are analyzed. The ecological aspects of nati-

onal security of Azerbaijan were considered 

at the conceptual and legislative level.  

 

На статью дал отзыв ведущий научный 

сотрудник  д.ф. по техническим наукам 

Институт Экологии НАКА И.М. 

Зейналов

 

UOT 517.958:532/533 

G.Ə.ƏBDĠYEVA-ƏLĠYEVA 

 

BAKI BUXTASININ HĠDRODĠNAMĠK MODELĠ 

 

Məqalənin  əsas  məqsədi  hidrodinamik 

modellər  əsasında  çirkləmə  mənbələrini  və 

ən həssas zonaları, eləcə də bir sıra tullantı 

məntəqələrindən Bakı buxtasına axıdılan tul-

lantıların gələcək taleyini müəyyən etməkdən 

ibarətdir. 

Açar sözlər: Bakı buxtası, sənaye tullan-

tıları,  tullantı  məntəqələri,  Delft3D-WAQ 

proqramı, hidrodinamik model, ətraf mühitin 

qiymətləndirilməsi,  külək  rozaları,  Delft3D-

FLOW, konsentrasiya. 

1. GiriĢ. Bakı buxtası Abşeron yarımada-

sının  cənubunda  Soltantəpə  və  Şıxovtəpəsi 

arasında  yerləşib  Qum,  Daş  Zirə  və  Böyük 

Zirə adaları ilə əhatə olunmuşdur. Bakı Bux-

tasının  sahil  xəttinin  uzunluğu  təxminən  22 

km,  ümumi  sahəsi  50  və  dərinliyi  10-15 

metrdir.  Bakı  buxtasının  qərb  hissəsi  nisbə-

tən dərin olduğu halda cənub-şərq hissəsinin 

dərinliyi daha azdır. Bakı buxtası və onun su 

akvatoriyası  neft  kəşfiyyatı  və  hasilatından 

ibarət  olan  ciddi  sənaye  fəaliyyətlərinin  tə-

sirinə  məruz  qalmışdır.  Belə  sənaye  fəaliy-

yətləri  həm  dənizdə,  həm  də  quruda  ciddi 

---

Ekologiya və su təsərrüfatı  jurnalı, №3, may, 2016- cı il 

 

çirklənmə  mənbələri  yaranmasına  səbəb  ol-

muşdur.  Bakı  buxtasının  su  və  çöküntüləri-

nin ətraf mühit statusunun xəritəsini çəkmək 

üçün  ətraf  mühit  üzrə  ilkin  vəziyyətin  öyrə-

nilməsi 1999-cu ildə həyata keçirilmişdir [9]. 

Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti 

Bakı  buxtasının  hazırki  ətraf  mühitinin  və-

ziyyəti  ilə  bağlı  təcili  tədbirlərin  görülməsi 

barədə  lazımi  tapşırıqlar  vermişdir.  Bakı 

buxtasının  ətraf  mühitinin  vəziyyətinin  yax-

şılaşdırılması  istiqamətində  ilk  addım  ətraf 

mühitin ilkin vəziyyətinin qiymətləndirilmə-

sinin həyata keçirilməsidir. Fövqəladə Hallar 

Nazirliyinin  mütəxəssisləri  tərəfindən  Bakı 

buxtası  ətrafında  aşağıda  verilmiş  əsas  çirk-

lənmə mənbələri müəyyən edilmişdir: 

−

 

Buxtasının  cənub-qərbindəki  Bibi-Heybət 

neft yatağı; 

−

 

Emal zavodları; 

−

 

Bələdiyyə  və  müxtəlif  çirklənmiş  sənaye 

tullantıları; 

−

 

İşləməyən sənaye tullantı məntəqələri; 

−

 

Bakı Bulvarından tullantı su axınları; 

−

 

Dənizdəki  neft  buruqları  və  zədəli  gəmi

-

lər; 

−

 

Gəmilərdən neft tullantıları. 

2. Tоrpaqda neftlə çirklənmənin təyini. 

Rekultivasiya оlunacaq tоrpaq tədqiqatı apa-

rılarkən, tоrpaqların tipоlоji təsnifatı, səthdə-

ki bərkimiş neft örtüyünün qalınlığı, hоpmuş 

neft  layının  qalınlığı,  çirklənmə  dərinliyi  və 

sahənin biоlоji mənimsəməyə dəyərliliyi mü-

əyyən  edilməlidir.  Tətbiq  оlunacaq  rekulti-

vasiya üsulundan asılı оlaraq çirklənmiş tоr-

paqların  fiziki-kimyəvi,  aqrоkimyəvi  göstə- 

 

Şək.1  Bakı buxtasının naviqasiya xəritəsi 

 

riciləri, sahədən götürülmüş tоrpaq nümunə-

ləri  əsasında  labоratоriya  şəraitində  təyin 

оlunurlar. Bu məqsədlə, neftlə çirklənmiş sa-

hənin iri miqyaslı tоrpaq xəritəsindən istifa-

də оlunur və dayaq nöqtələri seçilir, nümunə 

götürüləcək nöqtələrin kооrdinatları xəritəyə 

köçürülür. Xəritə əsasında çirklənmiş tоrpaq 

sahələri müəyyən оlunur. Çirklənmə dərinli-

yindən  asılı  оlaraq,  çıxarılıb  təmizlənməsi 

tələb  оlan  tоrpaq  kütləsindən  təyin  edilir. 

Ərazidən  çıxarılacaq  tоrpağın  kütləsi  ayrı-

ayrı  çirklənmə  növü  üzrə  aşağıdakı  kimi 

hesablanmalıdır: 

 

W=HxSxV

       

               (1) 

 

Burada  W  -  çıxarılan  neftlə  çirklənmiş  tоr-

paqın  kütləsi,  tоn-la;  H  -  neftlə  çirklənmiş 

qatın  qalınlığı,  m²-lə;  S  -  neftlə  çirklənmiş 

ixtiyarı  növün  sahəsi,  m²  ilə;  S  -  müvafiq 

qranulоmetrik  tərkibli  neftlə  çirklənmiş  nö-

vün müəyyən qatının  həcm  çəkisidir, q/sm³-

la.  Neftlə  çirklənmiş  və  çıxarılması  tələb 

---