Uot 31. 445. Q. M. MƏMMƏdov, Y.Ġ. ġAhverdiyev, H. M. HƏSƏnov, S. Y

Ekologiya və su təsərrüfatı  jurnalı, №3, may, 2016- cı il 

 

duqə (kovceq) açıldığını görmüşdülər. Alim-

lər belə hesab edirlər ki, bu Nuhun gəmisinin 

qalıqlarıdır.  Bu  yaxınlarda  iqlim  dəyişiklik-

ləri  nəticəsində  Antarktida  buzlaqlarından 

kütləsi  milyon  tonlarla  olan  aysberq  qopub 

dünya  okeanlarına  qarışmışdır.  Buzlaqların 

əriməsi  nəticəsində  təkcə  ABŞ-da  hektarla 

əkin sahəsi su altında qalmışdır. 

Respublikamızda  son  100  ildə  meşə  3 

dəfə azaltdığından güclü iqlim dəyişiklikləri 

baş  verir,  beləki  meşə  kökləri  ilə  udduğu 

məhluldakı  suyu  transpirasiya  ilə  atmosferə 

buraxaraq  bulud  əmələ  gətirir,  yağış  bulaq, 

çay, çəmənlik əmələ gətirir [6]. Meşə azaldı-

ğından  bu  il  respublikamızın  qərb  rayonla-

rında  (Gədəbəy,  Daşkəsən,  Tovuz  və  başqa 

yerlərdə)  3  ay  yağış  yağmadığından  əkinçi-

lər əkdikləri kartof toxumunu  da götürə bil-

mədilər.  Seyrəlmiş  meşələr  isə  saralmağa, 

qurumağa  başladı.  İndi  təcili  meşələri,  bağ-

ları  bərpa  etməsək  gələcək  nəsillər  bizi  mə-

zəmmət edəcəklər. 

 

ƏDƏBĠYYAT 

 

1.

 

Əliyev  H.Ə.  Həyəcan  təbili,  Bakı,  2001, 

175 s. 

2.

 

Əliyev H.Ə., Həsənov X. N. Kənd təsər-

rüfatı və təbiəti mühafizə, Azərnəşr, Bakı, 

1980, 130 s. 

3.

 

Əmirov  F.Ə.  Meşələrin  ekoloji  rolu, 

Azərbaycan nəşriyyatı, Bakı, 2001, 236 s. 

4.

 

Məmmədov Q.Ş., Xəlilov M.Y. Azərbay-

can meşələri, “Elm” Bakı, 2002, 472 s.  

5.

 

Mustafayev  X.M.,  Şəkuri  B.Q.  Torpaq 

eroziyası , Bakı, 1991, 94 s. 

6.

 

Q.Ş.Məmmədov, K.S.Əsədov. Meşə eko-

logiyası, “Elm”, Bakı, 2010, 434 s. 

 

Г.М.Мамедов, Ю.И.Шахвердиев, 

С.Ю.Агакишибекова, Е.П.Махмудова 

 

РОЛЬ ЛЕСНЫХ НАСАЖДЕНИЙ В 

ВОСТОНАВЛЕНИИ ПЛОДОРОДИЯ 

И ОХРАНЫ ПОЧВ 

 

РЕЗЮМЕ 

 

В  почвообразовании  лесных  почв  –

большая роль принадлежит регулирова 

нию их водного режима. Так, например, в 

последние  годы  отмечено  значительное 

сокращение  их  площадей,  что  служит 

причиной  возникновения  почвенной  эро-

зии и опустынивания почв. 

В  Азербайджанской  Республике  за 

последние 20-30 лет отмечено значитель-

ное  уменьшение  площади  лесов.  Восста-

новление этих почв возможно путем кон-

троля  их  почвенного,  водного  режимов. 

Все  это  имеет  очень  большое  значение  с 

экологической  и  экономической  точки 

зрения. 

Ключевые  слова:  плодородия  почв, 

водный  режим,  лесные  почвы,  экология, 

атмосфера 

 

G.M.Mammadov, Y.I.Shaxverdiyev,  

S.Y Aqakishibekova, E.P. Mahmudova 

 

FORESTS



S ROLE IN RESTORATION 

AND PROTECTION OF SOIL 

FERTILITY 

 

SUMMARY 

 

The  significant  decrease  of  the  forestry 

areas  which  is  a  reason  for  soil  erosion  ap-

pearing and soil desertification was noted in 

Azerbaijan for last 20-30 years. 

It  is  necessary  to  note  that  a  great  role 

belongs to regulation and control of the wa-

ter  regime  in  soil  formation  of  the  forest 

soils  and  their  restoration.  All  the  measures 

will promote over the protection of the eco-

logical balance in the environment. 

Key  words:  soil  fertility,  water  regime, 

forestry soils, ecology, atmosphere  

 

Məqaləyə  

AMEA-nın Torpaqşünaslıq və Aqrokimya 

İnstitutunun, “Torpaqların aqrokimyası və 

bonitrovkası” laboratoriyasının e.i. a.ü.f.d., 

dos. N.A. İsmaylova rəy vermişdir. 

---

Ekologiya və su təsərrüfatı  jurnalı, №3, may, 2016- cı il 

 

UOT 21.316504.054; 504.064 

 

H.F.FƏTDAYEV, S.G.RZAYEVA, A.K.ƏFƏNDĠYEVA, S.H.ĠDRĠSOV 

 

Milli Aerokosmik Agentliyi Ekologiya İnstitutu 

 

ATOM-ELEKTRĠK STANSĠYALARIN ƏTRAF MÜHĠTƏ TƏSĠRĠ HAQQINDA 

 

Açar  sözlər:  atom-elektrik  stansiyaları, 

nüvə-istilik  yanacağı,  elektrik  enerjisi,  radi-

oaktiv  maddələr,  təhlükəli  radioaktiv tullan-

tılar, texnogen qəzalar. 

Ключевые  слова:  атомные  электро-

станции,  термоядерное  топливо,  элек-

троэнергия,  радиоактивные  вещества, 

опасные  радиоактивные  отходы,  техно-

генные катастрофы. 

Key  words:  nuclear  power  plants,  ther-

monuclear fuel, electrical energy, radioacti-

ve substances, dangerous radioactive waste, 

technogenic disasters. 

Giriş.  Müasir  dünyada  energetika  səna-

yenin  baza  sahələrinin  inkişafının  əsasını 

təşkil  edərək  ictimai  istehsalın  tərəqqisini 

müəyyən  edir.  Belə  ki,  energetika  bütün  sə-

naye sahələrinin, nəqliyyatın, məişət və kənd 

təsərrüfatının  inkişafının  əsas  hərəkətverici 

faktoru  sayılır.  Sənaye  cəhətdən  inkişaf 

etmiş  bütün  ölkələrdə  energetikanın  inkişaf 

tempi  digər  fəaliyyət  sahələrinin  tempini 

ötüb keçir. Buna baxmayaraq, energetika ət-

raf  mühitə  və  insana  mənfi  təsir  göstərən 

mənbələrdən biridir. Həmçinin atom enerjisi 

istehsal  edən  müəssisələrin  ətraf  mühitin 

çirklənməsində  payı  olduqca  böyükdür.  Bu 

enerji  qurğularının  tipindən  asılı  olaraq 

onların ətraf mühitə təsiri müxtəlif olur: 

−

 

atmosferə  -  oksigendən  istifadə  etməklə 

qaz, rütubətlik və kül buraxmaqla; 

−

 

hidrosferə  -  sudan  istifadə  etmək,  su  an-

barları yaratmaq, çirkab və qızdırılmış su-

lar, maye tullantıları buraxmaqla; 

−

 

litosferə  -  landşaftı  dəyişmək,  təbii  yana

-

caqdan  istifadə  etmək  və  toksin  burax

-

maqla; 

−

 

biosferə - abiotik faktorları dəyişmək, çirk-

ləndiricilərin bilavasitə canlı orqanizmlərə 

təsir  göstərmək  və  ekosistemlərdə  idarəe-

dici əlaqələrin fəaliyyətini pozmaqla [1]. 

Enerji  mənbələri  iki  böyük  qrupa  bölü-

nür: bərpa olunan və bərpa olunmayan. Bər-

pa  olunanlara  Yerin  biosferində  fasiləsiz  fə-

aliyyət  göstərən bütün  enerji növləri (günəş, 

külək, okean enerjisi və çayların hidroenerji-

si) daxildir. Bərpa olunmayan enerji mənbə-

lərinə qazıntı yanacaq növləri, nüvə və nüvə-

istilik  enerjisi  aid  edilir.  Bərpa  olunmayan 

mənbələrə əsaslanan energi istehsal edən ob-

yektlər  mühitin  əlavə  istiləşməsinə  səbəb 

olur. Bəzən bu istilik  növləri əlavə  olunmuş 

istilik  adlandırılır,  belə  ki,  onların  enerjisi 

planetin Günəşlə qızmasını təmin edən ener-

jiyə  əlavə  olunur.  Bərpa  olunan  mənbələrin 

enerjisindən  istifadə  isə  planetin  əlavə  qız-

masına səbəb olmur. Biosferin orta tempera-

tunun 1

0

C qızması Yer kürəsi iqlimində kəs-

kin dəyişikliklərin baş verməsi ilə, həmçinin 

bitki  və  heyvanlar  aləmində  qlobal  fəlakət-

lərlə  nəticələnə  bilər.  Enerji  istehsalının  art-

masının  başlıca  faktoru  əhalinin  sayının  ço-

xalması  və  həyat  keyfiyyətinin  tərəqqisi 

olub,  adambaşına  istifadə  olunan  enerjinin 

miqdarı ilə sıx bağlıdır. Hazırda dünya əhali-

sinin adambaşına istifadə etdiyi enerji gündə 

2  kVt-dır.  Halbuki,  insanın  həyat  keyfiyyət 

norması  10  kVt  saat  gücü  ilə  səciyyələnir 

[2]. Bərpa olunmayan enerjidən istifadə olun-

maqla  ətraf  mühiti  çirkləndirən  enerji  mən-

bələrindən  istilik  elektrik  stansiyaları  (İES) 

və  atom  elektrik  sansiyalarını  (AES)  misal 

göstərmək olar. 

AES və İES-lərin ətraf mühitə təsirinin 

müqayisəli  təhlili.  İES-də  yanacaq  kimi  daş 

kömür, neft və neft məhsulları, təbii qaz, bə-

zən  oduncaq  və  torfdan  istifadə  olunur.  Bu 

yanan  materilların  əsas  komponentləri  kar-

bon, hidrogen və oksigen sayılır. Bu kompo-

nentlərdə  az  miqdarda  kükürd  və  azota, 

həmçinin metal  və onların  birləşmələrinə də 

(ən çox oksid və  sulfidlər) rast  gəlinir. Aşa-

ğıdakı  cədvəldə  (Cədvəl  1)  isə  gücü  ildə 

1000  MVt  olan  elektrik  stansiyalarının  at-

mosferə  buraxdığı  tullantılar  (tonla)  haqqın-

da məlumatlar verilmişdir [2]. 

---